Του ενενήντα επτά μετα Κριτι-η-κή η επανάσταση
Γιάννη Παππά μνήμη
Σε κάθε επέτειο τους θυμούνται για να καταθέσουν
Δάφνινο στέφανο στου βάθρου τους τη βάση
Κι εκείνοι αλύγιστοι κοιτάζουν πέρα
Αμέτοχοι στις μουσικές και στις παράτες.
Μα δε το βλέπουνε πως τούτα τα είδωλα
Είναι βρικόλακες που θρέφονται απ’ τον ίσκιο
Της δόξας των ηρώων που ρουφούν το θρύλο τους;
Χαλκοί αλαλάζοντες σε κάθε άγγιγμα
Οξειδωμένο τσόφλι του κενού
Γιώργης Μανουσάκης «προτομές ηρώων» (1)
ΣΠ. ΚΑΓΙΑΛΕ ΤΟΥ ΗΡΩΑ Η ΜΕΓΙΣΤΗ ΠΡΑΞΗ
Αύριο Κυριακή 9/2 έχουμε την επέτειο του βομβαρδισμού του Ακρωτηρίου από τις μεγάλες δυνάμεις ενάντια στην επανάσταση των Κρητών στις 9/2/1897 και οι ντόπιες αρχες –οι επίσημοι- θα παραβρεθούν στο τελετουργικό (προφανώς μεταφέρεται) για μια φορά ακόμα για να «καταθέσουν δάφνινο στέφανο στου βάθρου τη βάση» του ανδριάντα του ήρωα Σπύρου Καγιαλεδάκη του υπερφυσικού μπρούτζινου αγάλματος που είχα την απίστευτη ιστορική τύχη να τελειώσω το 1997 (2), χρονιά που έγιναν και τα αποκαλυπτήρια του έργου στον ιστορικό χώρο των τάφων των Βενιζέλων στον Προφήτη Ηλία. Τα τελευταία χρόνια συνειδητά δεν παρευρίσκομαι αφού ως Χανιώτης πολίτης πρώτα και μετά ως καλλιτέχνης, δημιουργός ενός αγάλματος με τόσο σημαντικά μηνύματα, αισθάνομαι και βιώνω ντροπή και αγανάχτηση από τη δυναστεία των σύγχρονων μεγάλων δυνάμεων που επιβουλεύονται όχι πλέον υποδόρια αλλά τόσο φανερά πολιτισμικά, κοινωνικά, οικονομικά την ύπαρξη της χώρας…, φτάνοντάς μας στα όρια της εξαθλίωσης, αντιγράφω από το βιβλίο του Δημ. Τσίβη «στις 9 Φεβρουαρίου 1897 το πρωί ο Τούρκος φρούραρχος της πόλης Χανίων επισκέφθηκε τον Ιταλό ναύαρχο Κανεβάρο, που ήταν ο επικεφαλής του Συμβουλίου των Ευρωπαίων ναυάρχων, και ισχυρίστηκε πως οι επαναστάτες που βρίσκονταν στο Ακρωτήρι και συγκεκριμένα, στη θέση “προφήτης Ηλίας” ετοιμάζονται να επιτεθούν στα τούρκικα φυλάκια (3) παραβιάζοντας την ουδέτερη ζώνη που είχαν καθορίσει οι ναύαρχοι. Για το λόγο αυτό, ο Τούρκος φρούραρχος ζήτησε την άδεια να επιτραπεί η έξοδος του τούρκικου στρατού από την πόλη Χανίων για να αντιμετωπίσει τους επαναστάτες. Αμέσως μετά την καταγγελία αυτή, κλήθηκε σε συνεδρίαση το συμβούλιο των ναυάρχων και χωρίς να ερευνήσουν τα καταγγελθέντα, αποφάσισαν ομόφωνα οι ναύαρχοι να βομβαρδίσουν τους επαναστάτες για να τους αναγκάσουν να εγκαταλείψουν την οχυρή θέση Προφήτη Ηλίας.
Μια οβίδα, κομμάτιασε τον ιστό όπου κυμάτιζε η ελληνική σημαία. Η σημαία κυλίστηκε στο έδαφος. Τότε, ένας λεβέντης ανδρειωμένος από τη Χαλέπα, ο Σπύρος Καγιαλεδάκης, σηκώθηκε και, με έναν πήδο, άρπαξε από το έδαφος την ελληνική σημάτια, την ύψωσε με τα δυο του χέρια κάνοντας το κορμί του ιστό, για να κυματίσει και πάλι αγέρωχα και χωρίς διακοπή. Στην αχαρακτήριστη και αδικαιολόγητη αυτή πράξη, των “Χριστιανών Πολιτισμένων” Ευρωπαίων ναυάρχων οι επαναστάτες απάντησαν με την ανεπανάληπτη πράξη του ήρωα, που η πράξη του γνωστοποιούσε σε ολόκληρη την οικουμένη πως καμιά υλική δύναμη δεν μπορεί να κλονίσει την απόφαση του ελληνικού πληθυσμού της Κρήτης να κατακτήσει την ελευθερία του και την ένωσή του με την ελεύθερη Ελλάδα… Ο βομβαρδισμός αυτός προκάλεσε παγκόσμια κατακραυγή. Εξήγειρε τις συνειδήσεις ολόκληρου του πολιτισμένου κόσμου. Ο ευρωπαϊκός Τύπος δημοσίευσε βίαια άρθρα όπου κατακρινόταν η ασυλλόγιστη πράξη των ναυάρχων».
ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ Η ΜΟΡΦΗ
Αναρριχήθηκαν ή πήδησαν, γαντζώθηκαν ή βρέθηκαν τις περισσότερες φορές μόνοι τους κατασκεύασαν τα βάθρα όπου ανέβηκαν και στήθηκαν. Από βάθρου εις βάθρον ο ένας χαιρετά τον άλλον. Μειδιάματα μίσους. Από κάτω προοπτικά η εμφάνιση τους κάπως κολακεύει. Το βάραθρον στα πόδια τους ούτε το λογαριάζουν. «τα βάθρα» (4)
Από το ποίημα του Γιάννη Παππά, αείμνηστου δασκάλου μου, το αφιερώνω στους απανταχού Έλληνες που βάζουν την προσωπική ανέλιξή τους για να ανέβουν σε τέτοιας μορφής βάθρα εις βάρος της παγκόσμιας ιδέας του χρέους στην πατρίδα και τα ιδανικά της δημοκρατικής πόλης – χώρας. Μεγάλε, συμβολοποιημένε Καγιαλέ, κράτα γερά τη σημαία!
Εθνικισμός; Mακριά από μένα. Ελληνοπρεπής αναμφισβήτητα.
Αυτό το γράφω έχοντας υπ’ όψιν τη ρήση του Μ. Heidegger «κάθε είδους πολεμική στη σκέψη αποτυγχάνει στο βαθμό που δεν αναλαμβάνει επαρκώς τη στάση του σκέπτεσθαι». Όπως παραθέτει ο Κ. Πρώιμος στις σημειώσεις του βιβλίου του «στα όρια της αισθητικής» (5).
Η στάση αυτή δεν είναι αντιπαλότητα ακόμα και γι’ αυτούς που έκαναν κριτική στον Η., από την εμφανή διαφοροποίηση του Adorno (καταδίκη της σκέψης του ως φασιστικής) μέχρι εκείνη του Farias που τη θεώρησε δεκτική σε φασιστική ερμηνεία, αλλά και τη δεκτικότητα στη στάση του μέσω της προσεκτικής αναγνώρισης από τον J. Derrida στη σχέση πάντα ιστορίας, αισθητικής, πολιτικής. Άλλωστε, σε πρακτικό επίπεδο διατύπωσης είναι προφανής η σημερινή τόσο φρέσκια αντίφαση του Βραζιλιάνικου λαού που τύπωσαν σαν διαμαρτυρία… αγωνιστική το σουρεαλιστικό νόμισμα ενός εκκεντρικού αντικομμουνιστή σουρεαλιστή, του Σαλβαντόρ Νταλί.
Ναι, το έργο μου αυτό του Καγιαλέ, όπως και εκείνο της πτώσης του Ίκαρου στη Βίλα Κούνδουρου, στηρίζονται στη μελέτη των πλαστικών σχέσεων της πιο «ρεαλιστικής» Ελληνικής πλαστικής της Ελληνιστικής ή όπως θα λέγαμε σήμερα, στον Ελληνιστικό μπαρόκ του αρχαίου κόσμου, φυσικά πριν τους Ρωμαίους. «Η άρθρωση του χώρου με τον χρόνο, το γίγνεσθαι – χώρος του χρόνου και το γίγνεσθαι – χρόνος του χώρου… είναι πάντα το μη αντιληπτό, το μη παρόν και το μη συνειδητό». Κατά τον Χάιντεγκερ αυτό ως πρόθεση αντιδιαστολής επιχείρησα τη ρεαλιστική χωροχρονική υπερβολή (τηρουμένων των αναλογιών «άνθρωπος που βαδίζει» του Ροντέν). Τελειώνοντας θα χαρακτήριζα πολυτιμότερη – χρησιμότερη τη συμβολή της δασκάλας μου στην Ιστορία της Τέχνης στην Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών κυρίας Μαρίνας Λαμπράκη – Πλάκα από τον σπουδαίο δάσκαλό μου στη γλυπτική Γιάννη Παππά, λόγω της διαφορετικής φιλοσοφίας στην έμπρακτη θεώρηση αφομοίωσης των κινημάτων της Τέχνης.
AΠΟ ΤΑ ΠΕΖΑ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ
«Η Μαντάμ Ορτάνς και τα τέσσερα λογοτεχνικά πορτραίτα της (6)» είναι ένα ιδιαίτερο βιογραφικό βιβλίο του Γιώργη Μανουσάκη, αναφέρεται στην Αδελίνα Γκυττάρ γνωστότερη ως μαντάμ Ορτάνς, όνομα που της έδωσε ο ναύαρχος Ποττιέ το 1893 στη Σμύρνη, το λουλουδένιο όνομά της συνυφασμένο με την εργασία της διαδοχικά μοδίστρα, μοντέλο σε ζωγράφους, χορεύτρια και τέλος αριστοκρατική πόρνη.
Αναφέρει ο Μανουσάκης στο δοκίμιο του «Οταν το 1897 καταφθάνουν απ’ όλα σχεδόν τα λιμάνια της Μεσογείου στα Χανιά κάπου 560 γυναίκες “ελαφρών ηθών” για τις “ανάγκες” των 10.000 ναυτικών και στρατιωτικών της διεθνούς κατοχής στην Κρήτη έρχεται η Ορτάνς από τη Μασσαλία ή τη Σμύρνη για να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία του εύκολου πλουτισμού… μιλεί καλά πέντε μ’ έξι γλώσσες κι έχει την ικανότητα να γοητεύει τους πρόσκαιρους εραστές της. Με την υποστήριξη του Ποττιέ με τον οποίο ξανασυνδέεται, το “σπίτι” της κατατάσσεται στην πρώτη κατηγορία…». Στη συνέχεια ο συγγραφέας παραθέτει σχόλια και αποσπάσματα από τέσσερις λογοτεχνικές προσεγγίσεις της Μαντάμ Ορτάνς: του Παντελή Πρεβελάκη από “το χρονικό μιας πολιτείας”, μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη από το “βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά” μυθιστόρημα του Αρη Δικταίου και το ποίημα “Ορτάνς” και τέλος της Γαλάτειας Καζαντζάκη “Ορτάνς” το διήγημα που έγραψε το 1952.
ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΥ ΠΑΤΡΟΝΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ
Το 1985 ο φίλος σπουδαίος σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος γυρνά μια ιδιαίτερα αισθαντική ιστορική ταινία το “Μπορντέλο” αναφέρεται στο 1897 στην παρέα της Μαντάμ Ορτάνς και… όπως γράφει ο ίδιος: Οι πόρνες Αγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι και Ιταλοί αξιωματικοί, ντυμένοι τις λαμπερές στολές τους, γυμνωμένοι από κάθε ιδεολογικό έρεισμα εκθέτουν τη γύμνια τους μέσα στο λαμπερό κέλυφος ενός οίκου ανοχής. Με την πατρόνα, τα κορίτσια, τους αγαπητικούς και την πομπώδη μουσική της Τραβιάτας… μαριονέτες ενός κόσμου ζωντανού πεθαμένου, στημένου με θεατρική οικονομία σαν μια υπόμνηση της αέναης διαδοχής των μύθων από χρόνο σε χρόνο κι από τόπο σε τόπο (7). Ο Ευγένιος Αρανίτσης ενδεικτικά: «Ο ερωτισμός εδώ περιέχει το μυστήριο των πραγμάτων που έχουν πεθάνει κι ο δαίδαλος από διαδρόμους κρεβατοκάμαρες και χαμάμ δεν είναι παρά ένα τεράστιο νεκροτομείο» και ο Γιώργος Βέλτσος μεταξύ άλλων «…είναι ακόμα ένα κινηματογραφικό σχόλιο σ’ όλη τη μεγάλη επώνυμη και ανώνυμη ζωγραφική των τοίχων, από τις πορνικές ζωγραφικές της Πομπηίας ως τις μεγάλες μυθολογικές τοιχογραφίες στ’ αρχοντικά του Πειραιά και της Ερμούπολης…».
Το 1897 ο Γκούσταβ Μάλερ σε ηλικία τριάντα επτά ετών δέχτηκε τη θέση του αρχιμουσικού στην Οπερα της Βιέννης, την ίδια εποχή ολοκλήρωσε τη συμφωνία Νο 3 και έγραψε τα περισσότερα λυρικά τραγούδια του από τον κύκλο τραγουδιών «το παιδί με το μαγικό κόρνο» επίσης επικεντρώθηκε στις παραγωγές για τις όπερες “Φιντέλιο” του Λ.Β. Μπετόβεν και “Τριστάνος και Ιζόλδη” του Βάγκνερ συνεργάστηκε με τους περίφημους ζωγράφους Γκουσταβ Κλιμτ και Εγκόν Σιλέ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Γιώργη Μανουσάκη από τη συλλογή “Στ’ ακρωτήρια της ύπαρξης” εκδ. “Γαβριηλίδης” 2003.
(2) Μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό το 1996 όπου πήρα το Α’ βραβείο και την ανάθεση για την υλοποίηση του Ανδριάντα που χρηματοδότησε η Παγκρητική Ενωση Αμερικής.
(3) Ο Θεοχάρης Δετοράκης στο βιβλίο του “Ιστορία της Κρήτης” και ο Νικόλαος Παναγιωτάκης στην εκδ. της Βικελαίας Δημοτ. Βιβλιοθήκης αναφέρουν για τη σκηνοθετημένη παραβίαση της γραμμής από τον Τούρκο Ιμπραχήμ.
(4) Γιάννης Παππάς γλύπτης πρύτανης της Α.Σ.Κ.Τ. ακαδημαϊκός στην έδρα της γλυπτικής, από την ποιητική συλλογή του “Σύμμεικτα” εκδ. Ικαρος.
(5) Κωνσταντίνος Πρώιμος “Στα Ορια της Αισθητικής” εκδ. Κρητική. (Ο ρόλος της τέχνης στα κείμενα του Μ. Χάιντεγκερ και του Ζ. Ντεριντά (2004).
(6) Ενα μικρό πυκνό βιβλίο εκδ. “Ερεισμα” Χανιά 1996.
(7) Τα κείμενα αυτά αναγράφονται στο θαυμάσιο λεύκωμα αφιέρωμα στο κινηματογραφικό και εικαστικό έργο του Νίκου Κούνδουρου “Στοπ Καρέ”, εκδ. “Καστανιώτη” 1998.
