12 ερωτήσεις και απαντήσεις από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης για τους δασικούς χάρτες

Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης, μετά την ανάρτηση των δασικών χαρτών και την έναρξη της χρονικής περιόδου των 105 ημερών για την υποβολή αντιρρήσεων σε όλες τις περιφερειακές ενότητες, δίνει απαντήσεις στα κυριότερα ερωτήματα που προέκυψαν μετά από σειρά συναντήσεων και συσκέψεων με φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Επιμελητήρια και εκπροσώπους συλλόγων, σχετικά με ζητήματα ανάγνωσης και κατανόησης των αναρτημένων δασικών χαρτών της Κρήτης και της διαδικασίας κύρωσης τους.

1. Γιατί η Κρήτη, ένα νησί που φαινομενικά δεν διαθέτει δάση, παρουσιάζει τόσο υψηλά ποσοστά δασικών εκτάσεων στο δασικό χάρτη;

Η Κρήτη είναι ένα εντυπωσιακό νησί της ανατολικής Μεσογείου, μια μικρογραφία ηπείρου, με ένα μοναδικό φυσικό τοπίο που χαρακτηρίζεται από τη διαχρονική αλληλεπίδραση με τον άνθρωπο. Η βιοποικιλότητα της Κρήτης θεωρείται από τις πλουσιότερες και σημαντικότερες στην Ευρώπη, με σπάνια ενδημικά είδη και φυσικά οικοσυστήματα ποικίλης σύνθεσης και εξάπλωσης.
Το φυσικό περιβάλλον της Κρήτης, έντονα ανθρωπογενές όπως περιγράφηκε, αποτελεί ένα μωσαϊκό διαφορετικών εκτάσεων το οποίο ανταποκρίνεται στις χωρικές και κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή. Όσο πιο ορεινό είναι το ανάγλυφο και όσο μεγαλύτερα είναι τα ύψη των βροχοπτώσεων, τόσο περισσότερο επικρατούν στο τοπίο τα μεσογειακά δάση των αείφυλλων και κωνοφόρων ειδών.
Εκτός όμως από την τυπική περιγραφή της “αναμφίβολα” δασικής έκτασης (του δάσους με ψηλά δέντρα), το δασικό (δηλαδή το φυσικό) περιβάλλον της Κρήτης είναι μια σπάνια σύνθεση φυσικών εκτάσεων με διαφορετική μορφολογία και χλωριδική σύσταση. Το μωσαϊκό των κατακερματισμένων χαμηλών δασών, θαμνώνων, φρυγανότοπων, χορτολίβαδων, βραχωδών εξάρσεων κλπ, για το οποίο η Κρήτη αποτελεί έναν παγκόσμιας εμβέλειας γεωγραφικό και οικολογικό θησαυρό, αποτυπώνεται στους δασικούς χάρτες με το χαρακτηρισμό Δ (δασικές εκτάσεις) και Χ (χορτολιβαδικές εκτάσεις).
Όπως συμβαίνει νομοτελειακά σε όλες τις νότιες περιοχές των ευρωπαϊκών μεσογειακών χωρών, λόγω του κλίματος, της θέσης, της μικρής χωρικής κλίμακας και των ανθρώπινων παρεμβάσεων, το ποσοστό των, εν γένει, δασικών εκτάσεων υπερτερεί του ποσοστού των υψηλών δασών. Το φυσικό μας περιβάλλον και το κρητικό τοπίο αποτυπώνουν αυτή την κατάσταση, την οποία παρουσιάζουν με τα ίδια ακριβώς ποσοστά δασικών (58%) και μη δασικών (42%) εκτάσεων στην Κρήτη τόσο ο Δασικός Χάρτης όσο και το ευρωπαϊκό εργαλείο αποτύπωσης της κάλυψης γης CORINE Land Cover.

2. Γιατί λαμβάνεται η αεροφωτογράφηση του 1945, και όχι νεότερες αεροφωτογραφίες, ως το υπόβαθρο αποτύπωσης των εκτάσεων του ιστορικού ορθοφωτοχάρτη;

Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, καθώς η αεροφωτογράφηση του 1945 αποτελεί το πρώτο πλήρες γεωχωρικό σύνολο για όλη την Ελλάδα, αυτή χρησιμοποιείται ως το βασικό εργαλείο για να αποτυπωθεί η κάλυψη γης σε παρελθοντικό χρόνο.
Με την εφαρμογή του Δασικού νόμου 998/1979, όπως ισχύει, οι Δασικές Υπηρεσίες διαχρονικά χρησιμοποιούν τις Α/Φ έτους 1945 ως ιστορική βάση για την έκδοση πράξεων χαρακτηρισμού συνεκτιμώντας, τη μορφή που είχε μια έκταση τότε, με το χαρακτήρα που διαθέτει αυτή σε πιο πρόσφατο χρόνο.
Από την 40ετή διαδικασία έκδοσης πράξεων χαρακτηρισμού και αποφάσεων επιτροπών επίλυσης δασικών αμφισβητήσεων, διαπιστώνεται ότι κατά την περίοδο αυτή (1945) εμφανίζεται έντονη αγροτική δραστηριότητα σε όλη την Κρήτη. Αντιθέτως, η χρήση νεότερων αεροφωτογραφιών (π.χ. 1960 ή 1975) ως βάση χαρακτηρισμού για το δασικό χάρτη, είναι αμφίβολο εάν θα επιφέρει ευνοϊκότερα για τους πολίτες αποτελέσματα καθώς, κατά τις χρονικές αυτές περιόδους, ολόκληρες περιοχές αγροτικής γης στην Κρήτη εγκαταλείφτηκαν εξαιτίας της αστυφιλίας και της μετανάστευσης.

3. Υπάρχει πραγματικά τόσο μεγάλος αριθμός πρόδηλων σφαλμάτων και λανθασμένων αποτυπώσεων στο δασικό χάρτη; Τι πρέπει να γίνει για τη διόρθωση τους;

Ο Δασικός χάρτης είναι ένα μεγάλο έργο εθνικής εμβέλειας, που εκτελείται στα πλαίσια σύνταξης του Κτηματολογίου, με σκοπό να αποτυπώσει το δασικό πλούτο της χώρας μας. Ουσιαστικά, αποτελεί μια συνολική και ενιαία πράξη χαρακτηρισμού που, στην περίπτωση της Κρήτης, καλύπτει ολόκληρη τη χωρική ενότητα του νησιού εκτός από τις περιπτώσεις που εξαιρέθηκαν από το δασικό χάρτη (σχέδια πόλεως και οικισμών, όπως δηλώθηκαν από τους οικείους Δήμους).
Ως εκ τούτου είναι αναμενόμενο να έχουν γίνει πρόδηλα σφάλματα και λανθασμένες αποτυπώσεις και, για το λόγο αυτό, έχει προβλεφθεί ξεχωριστή διαδικασία αντιμετώπισης τους χωρίς κόστος. Συχνά όμως, η αμφισβήτηση/αντίρρηση αναφορικά με το χαρακτήρα μιας έκτασης στο δασικό χάρτη, λανθασμένα εκλαμβάνεται ως σφάλμα ενώ αυτό αποτελεί το λόγο υποβολής αντιρρήσεων επί του χάρτη. Γι’ αυτό το λόγο εκτιμούμε ότι, δεν είναι υπερβολικός ο αριθμός των πρόδηλων σφαλμάτων όπως αόριστα διαδίδεται.
Οι αιτήσεις διόρθωσης πρόδηλων σφαλμάτων υποβάλλονται ΑΤΕΛΩΣ και ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ μέσω της ηλεκτρονικής εφαρμογής του Κτηματολογίου (https://www.ktimanet.gr/CitizenWebApp/InfoDasikaAit_Page.aspx).

Οι αιτήσεις για τα πρόδηλα σφάλματα εξετάζονται, σε υπηρεσιακό επίπεδο, από τις κατά τόπους αρμόδιες Δασικές Υπηρεσίες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης.

4. Τι ισχύει με τις διοικητικές πράξεις (π.χ. αναδασμοί, απαλλοτριώσεις, αμπελουργικό/ελαιοκομικό μητρώο, αποφάσεις εκχερσώσεων των σχεδίων βελτίωσης του ΥΠ.Α.Α.Τ. κα) που δεν έχουν ενσωματωθεί στους δασικούς χάρτες;

Πράξεις της Διοίκησης συλλογικού χαρακτήρα, οι οποίες ορίζονται ρητά στην Υπουργική Απόφαση αριθ. ΥΠΕΝ/ΔΠΔ/64663/2956/03.07.2020 (ΦΕΚ Β/2773/8-7-20) «Καθορισμός των διοικητικών πράξεων, των λοιπών πρόσφορων στοιχείων, των τεχνικών προδιαγραφών και της διαδικασίας για την αυτεπάγγελτη αναμόρφωση και κατάρτιση των δασικών χαρτών, κατά το άρθρο 48 του ν. 4685/2020», έχουν ήδη ενσωματωθεί στους δασικούς χάρτες μετά από την παροχή όλων των διαθέσιμων στοιχείων από το Υπουργείο Περιβάλλοντος στις Δασικές Υπηρεσίες, όπως τα στοιχεία αυτά παρασχέθηκαν από συναρμόδια Υπουργεία, τον ΟΠΕΚΕΠΕ και τις Περιφέρειες.
Για τις ατομικές πράξεις της Διοίκησης, όπως αυτές προσδιορίζονται ρητά στη σχετική Υ.Α., είχε ανακοινωθεί χρονικό διάστημα μέχρι τον Οκτώβριο του 2020 για να τις προσκομίσουν οι πολίτες στις κατά τόπους Δασικές Υπηρεσίες, με σκοπό την άμεση αναμόρφωση του καταρτισμένου δασικού χάρτη.
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη ότι όσες νόμιμες διοικητικές πράξεις δεν έχουν ενσωματωθεί στο δασικό χάρτη, δύνανται να ενσωματωθούν σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας βρίσκεται ο δασικός χάρτης, ακόμα και μετά την κύρωση του.

5. Είναι υποχρεωτικό να απευθυνθώ σε ιδιώτη Δασολόγο ή Δικηγόρο ή Μηχανικό για την υποβολή και υποστήριξη των αντιρρήσεων μου στις Επιτροπές;

Όχι, δεν είναι κάτι τέτοιο υποχρεωτικό ή απαραίτητο, αλλά εναπόκειται στην κρίση και αξιολόγηση του πολίτη η απόφαση σχετικά με το αν θα υποστηρίξει την υπόθεση του με τεχνική βοήθεια από ειδικούς στους χαρακτηρισμούς εκτάσεων, στη φωτοερμηνεία και τη δασική νομοθεσία.
Για την ηλεκτρονική υποβολή αίτησης αντίρρησης, δεν απαιτείται η υποβολή τοπογραφικού διαγράμματος, παρά μόνο ο προσδιορισμός της θέσης του ακινήτου στην εφαρμογή του Κτηματολογίου. Η υποβολή της αντίρρησης στο δασικό χάρτη γίνεται με απλό τρόπο για όποιον έχει πρόσβαση και βασικές γνώσεις ηλεκτρονικού υπολογιστή (https://www.ktimanet.gr/CitizenWebApp/ InfoDasika_Page.aspx).
Επίσης, είναι θέμα επιλογής του πολίτη εάν θα αναθέσει σε τεχνικό σύμβουλο την υποστήριξη της αντίρρησης του στην Επιτροπή Εξέτασης Αντιρρήσεων του Δασικού χάρτη. Εάν το αποφασίσει, πρέπει να δηλώσει στην ηλεκτρονική αίτηση του ότι θα χρησιμοποιήσει σύμβουλο για την εξέταση της αντίρρησης.

6. Τι προβλέπεται για τους δασωμένους αγρούς, δηλαδή τις εκτάσεις που φέρουν χαρακτηρισμό ΑΔ στο δασικό χάρτη;

Οι δασωμένοι αγροί είναι οι εκτάσεις εκείνες που καλλιεργούνταν το έτος 1945 και, στη συνέχεια, για διάφορους λόγους εγκαταλείφτηκε η καλλιέργεια τους και καλύφθηκαν με δασική βλάστηση. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, οι δασωμένοι αγροί αναγνωρίζονται ως ιδιωτικές εκτάσεις με απόφαση της Συντονίστριας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, εφόσον ο ιδιώτης προσκομίσει τίτλους ιδιοκτησίας οι οποίοι ανάγονται πριν τις 23-2-1946 και έχουν μεταγραφεί.
Αν στερούνται των παραπάνω αλλά διαθέτουν τίτλους ιδιοκτησίας πριν τις 8-8-2004, οι εκτάσεις αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά και μόνο για γεωργική ή δεντροκομική καλλιέργεια χωρίς να επιτρέπεται η αλλαγή χρήσης τους, με απόφαση της Συντονίστριας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης.

7. Τι συμβαίνει με τις εκτάσεις που εμφανίζονται στο δασικό χάρτη ως ΔΑ ή ΧΑ (δασικές/χορτολιβαδικές εκτάσεις που έχουν τώρα άλλη μορφή) και λαμβάνουν επιδοτήσεις;

Οι εκτάσεις που εμφανίζονται στον ιστορικό ορθοφωτοχάρτη ως δασικές (Δ) ή χορτολιβαδικές (Χ) και στον πρόσφατο έχουν άλλη μορφή (Α), αφορούν σε αλλαγές χρήσεων γης. Εάν η μεταβολή της χρήσης έγινε με νόμιμη διοικητική πράξη, τότε στο δασικό χάρτη εμφανίζεται με επιπλέον πληροφορία σχετικά με τη νόμιμη αλλαγή χρήσης της. Η νομιμότητα της μεταβολής του σκοπού της δασικής έκτασης απαλλάσσει τον ιδιοκτήτη από το βάρος του χαρακτήρα της έκτασης.
Εάν η αλλαγή της χρήσης δεν έγινε με νόμιμη διοικητική πράξη τότε, και σύμφωνα με το Σύνταγμα και τους νόμους του Κράτους, η μεταβολή του σκοπού της δασικής έκτασης θεωρείται αυθαίρετη και επισύρει όλες τις νόμιμες συνέπειες. Στις περιπτώσεις που η νεότερη χρήση αφορά σε γεωργική καλλιέργεια και δεν υποβληθούν ή απορριφθούν αντιρρήσεις για το χαρακτήρα της έκτασης, τότε εγείρονται σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την καταβολή των αγροτικών ενισχύσεων.
Με την αριθ. 710/2020 Απόφαση, η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) ακύρωσε ως αντισυνταγματική την εξαγορά των εκχερσωμένων δασικών εκτάσεων των άρθρων 47 παρ. 5 επ. και 47Β του ν. 998/1979, όπως ισχύει.
Από τα στοιχεία της ανάρτησης των δασικών χαρτών της Κρήτης, τα ποσοστά των ΔΑ & ΧΑ εκτάσεων κατανέμονται στις περιφερειακές ενότητες ως εξής:
• Λασιθίου 0,8%
• Ηρακλείου 0,7%
• Ρεθύμνου 3,6%
• Χανίων 3,8%.

8. Με ποια κριτήρια χαρακτηρίζονται εκτάσεις ως χορτολιβαδικές και τι ισχύει γι’ αυτό το χαρακτηρισμό;

Χορτολιβαδικές είναι οι εκτάσεις που συγκροτούν φυσικά οικοσυστήματα αποτελούμενα από φρυγανώδη, ποώδη ή άλλη αυτοφυή βλάστηση ή από δασική μεν βλάστηση που δεν συνιστά όμως δασοβιοκοινότητα. Οι χορτολιβαδικές, βραχώδεις και πετρώδεις εκτάσεις που βρίσκονται επί ημιορεινών, ορεινών και ανώμαλων εδαφών προστατεύονται από τη Δασική νομοθεσία, εφόσον δεν έχουν αναγνωριστεί ως ιδιωτικές με έναν από τους τρόπους του άρθρου 10 του ν. 3208/2003.
Με το Π.Δ.32/2016 (ΦΕΚ Α/46/31-3-2016), όσες εκ των χορτολιβαδικών εκτάσεων αναγνωρίζονται βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων ως πεδινές, δεν προστατεύονται από τις διατάξεις της Δασικής νομοθεσίας.
Η κτηνοτροφία είναι από τις κυριότερες χρήσεις των χορτολιβαδικών εκτάσεων στην Κρήτη. Η βόσκηση είναι συμβατή και αλληλένδετη με τον προορισμό των δασικών, εν γένει, εκτάσεων και αποτελεί ανέκαθεν για το Κράτος επιτρεπτή και επιλέξιμη δραστηριότητα.

9. Εξετάζεται κατά τη διαδικασία κύρωσης του δασικού χάρτη το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εκτάσεων; Υπάρχουν ιδιωτικά δάση και δασικές εκτάσεις;

Κατά τη διαδικασία κύρωσης του δασικού χάρτη (σε όλα τα στάδια: κατάρτισης – διόρθωσης – υποβολής αντιρρήσεων – μερικής κύρωσης – εξέτασης των αντιρρήσεων – συνολικής κύρωσης) δεν λαμβάνεται υπόψη, ούτε εξετάζεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς μιας έκτασης. Ο δασικός χάρτης αποτυπώνει το χαρακτήρα/μορφή των εκτάσεων και οι αντιρρήσεις, που εξετάζονται, αφορούν αποκλειστικά στη διαφωνία για τον αποδοθέντα χαρακτηρισμό ή για θέματα τεχνικής φύσεως (π.χ. αποτύπωση οριογραμμών).
Για τις εκτάσεις που προστατεύονται από τις διατάξεις της Δασικής νομοθεσίας και δεν έχουν ήδη αναγνωριστεί ως ιδιωτικές με κάποιο νόμιμο τρόπο, εάν δεν υποβληθούν αντιρρήσεις ή απορριφθούν οι αντιρρήσεις από τις Επιτροπές, τότε η διεκδίκηση της κυριότητας θα λάβει χώρα, στη συνέχεια, μεταξύ του πολίτη και του Δημοσίου στη διαδικασία της κτηματογράφησης. Καθώς η Κρήτη είναι μία από τις περιοχές της Ελλάδας που δεν ισχύει το τεκμήριο κυριότητας υπέρ του Δημοσίου, το βάρος της απόδειξης της ιδιοκτησίας (με τα νόμιμα στοιχεία αποδείξεως) μοιράζεται εξίσου και επί ίσους όρους σε πολίτες και Δημόσιο. Αυτό σημαίνει ότι, ο αμετάκλητος χαρακτηρισμός μίας έκτασης ως δασικής ή χορτολιβαδικής δεν καθιστά προνομιακά το κράτος ιδιοκτήτη της έκτασης στην Κρήτη, αλλά οδηγεί και τους δύο σε τεκμηριωμένη διεκδίκηση για την κυριότητα της έκτασης, ο μεν πολίτης για να προασπίσει τα ιδιωτικά του συμφέροντα, το δε Δημόσιο για να διασφαλίσει τη συνταγματική υποχρέωση της προάσπισης του δημόσιου συμφέροντος και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Ιδιοκτησιακό δικαίωμα σε δάση και δασικές εκτάσεις μπορεί να ασκήσει οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο έχει έννομο συμφέρον. Οι ιδιωτικές δασικές εκτάσεις διαχειρίζονται και προστατεύονται από τους ιδιοκτήτες τους σύμφωνα με τα οριζόμενα στη νομοθεσία, και σε αυτές είναι δυνατές μόνο οι επεμβάσεις που επιτρέπονται αντίστοιχα και στις δημόσιες δασικές εκτάσεις.

10. Γιατί δεν αποσύρονται οι δασικοί χάρτες ώστε να διορθωθούν και να επανα-αναρτηθούν;

Η αναμόρφωση των δασικών χαρτών προβλέπεται ως νόμιμη διαδικασία σε οποιοδήποτε στάδιο κι αν βρίσκονται, ακόμα κι αν έχουν μερικώς ή συνολικά κυρωθεί. Ο δασικός χάρτης είναι ένα αναπτυξιακό εργαλείο χωροταξίας, που έχει σχεδιαστεί ώστε να μπορεί να αφομοιώνει τις αλλαγές της νομοθεσίας ή δικαστικές αποφάσεις.
Μετά την κύρωση του δασικού χάρτη δεν προβλέπεται η συνέχιση της διαδικασίας υποβολής και εξέτασης αντιρρήσεων από τις Δασικές Υπηρεσίες ή τις Επιτροπές.

11. Ισχύει ότι, αν δεν υποβάλουμε όλοι αντιρρήσεις, θα εξαναγκαστεί το Υπουργείο Περιβάλλοντος να αποσύρει τους δασικούς χάρτες;

Με τη λήξη του διαθέσιμου χρόνου υποβολής αντιρρήσεων, ο δασικός χάρτης θα κυρωθεί ως έχει στις εκτάσεις που δεν έχουν υποβληθεί αντιρρήσεις. Κατά αυτής της απόφασης μερικής κύρωσης του δασικού χάρτη, προσφυγές υποβάλλονται μόνο στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ).
Σύμφωνα με το νόμο, με την ολοκλήρωση του χρονικού διαστήματος υποβολής αντιρρήσεων ξεκινάει η εξέταση τους από τις αρμόδιες Επιτροπές (ΕΠ.Ε.Α.) και δεν υπάρχει πλέον άλλη δυνατότητα ενστάσεων στο δασικό χάρτη.

12. Θα δοθεί παράταση της προθεσμίας υποβολής αντιρρήσεων στο δασικό χάρτη; Θα υπάρξει μείωση ή και απάλειψη του ειδικού τέλους για τις αντιρρήσεις των πολιτών;

Τόσο η χρονική προθεσμία υποβολής αντιρρήσεων όσο και το ύψος του ειδικού τέλους των αντιρρήσεων έχουν οριστεί με νόμο. Η τροποποίηση τους απαιτεί νομοθετική ρύθμιση.
Σε όλες τις περιφερειακές ενότητες της Κρήτης βρισκόμαστε μόλις στην αρχή της περιόδου υποβολής αντιρρήσεων, η οποία διαρκεί 105 ημέρες και λήγει για Ηράκλειο και Λασίθι στις 27 Μαΐου, και στις 10 Ιουνίου για Ρέθυμνο και Χανιά. Για τους μόνιμους κατοίκους εξωτερικού, προβλέπονται επιπλέον 20 ημέρες στις παραπάνω ημερομηνίες.
Το ειδικό τέλος άσκησης αντιρρήσεων στο δασικό χάρτη εξαρτάται από το εμβαδόν της έκτασης για την οποία υποβάλλεται αντίρρηση και διαρθρώνεται ως εξής:
• έκταση έως και 100 τμ. των περιπτώσεων της παρ. 3 του άρθρου 2β του Ν. 2308/1995, όπως ισχύει, δέκα (10) €
• έκταση έως και 1.000 τμ, εκτός της ως άνω περίπτωσης, σαράντα (40) €
• έκταση πάνω από 1.000 έως και 5.000 τμ, ενενήντα (90) €
• έκταση πάνω από 5.000 έως και 10.000 τμ, εκατόν ογδόντα (180) €
• έκταση πάνω από 10.000 έως και 20.000 τμ, τριακόσια πενήντα (350) €
• έκταση πάνω από 20.000 έως και 100.000 τμ, επτακόσια (700) €
• έκταση πάνω από 100.000 έως και 300.000 τμ, χίλια τετρακόσια (1400) €
• έκταση μεγαλύτερη των 300.000 τμ, τρεις χιλιάδες τριακόσια (3300) €