ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΓΙΑΝΝΗΣ
stefanogiannis@gmail.com
Οι πολυκυστικές ωοθήκες είναι ένα κληρονομικό σύνδρομο, που χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση πολλών μικρών κύστεων στις ωοθήκες, από ορμονικές διαταραχές και άλλες μεταβολικές ανωμαλίες.
Ενα συνηθισμένο πρόβλημα
To σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (Polycystic Ovary Syndrome – PCOS) είναι το πιο συνηθισμένο ορμονικό πρόβλημα σε γυναίκες που διανύουν την αναπαραγωγική ηλικία, επηρεάζοντας την έμμηνη ρύση, τις ορμόνες, τη γονιμότητα, το σωματικό βάρος, αλλά και την εξωτερική τους εμφάνιση. Υπολογίζεται ότι 8 – 16% των γυναικών πάσχουν στη γόνιμη ηλικία τους από σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Σε ορισμένες φυλές ή περιοχές, το ποσοστό αυτό φτάνει έως και 25% (Κύπρος, Κρήτη, Τουρκία, Νότια Ιταλία, Σικελία, Αίγυπτος, Τυνησία, Μαρόκο κ.ά.).
Αρκετές γυναίκες δεν γνωρίζουν ότι πάσχουν από αυτό, αφενός διότι τα συμπτώματά του μπορεί να είναι ήπια έως κι αμελητέα κι αφετέρου επειδή δεν εμφανίζεται πάντα με τον ίδιο τρόπο. Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως στην εφηβεία, αν και σε πολλές γυναίκες μπορεί να εμφανιστούν αργότερα. Οπως φαίνεται και από την ονομασία του, στο σύνδρομο αναπτύσσονται μικρές κύστες κάτω από την επιφάνεια των ωοθηκών, διαταράσσοντας σοβαρά τον ορμονικό μεταβολισμό. Οι μικρές αυτές κύστες στην πραγματικότητα είναι ωοθυλάκια που περιέχουν ωάρια, τα οποία για διάφορους λόγους δεν αναπτύσσονται πλήρως, μένοντας με αυτήν τη μορφή μέσα στις ωοθήκες.
Οι αιτίες εμφάνισης του συνδρόμου
Οι ακριβείς αιτίες πρόκλησης του συνδρόμου, δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένες. Παρά το γεγονός ότι μερικές γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες συχνά έχουν στενούς συγγενείς (μητέρα ή αδερφή) που έχει εμφανίσει αυτό το πρόβλημα, δεν έχει ξεκαθαριστεί πλήρως ο βαθμός ύπαρξης γενετικής προδιάθεσης. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι η πιθανότητα εκδήλωσης της νόσου επηρεάζεται από πλήθος άλλων παραγόντων και περιβαλλοντικών συνθηκών, όπως η διατροφή, η φυλή (καταγωγή), η παχυσαρκία και ο τρόπος ζωής.
Πολυκυστικές ωοθήκες και έμμηνος ρύση (περίοδος) της γυναίκας
Οι ωοθήκες είναι δύο μικρά όργανα τοποθετημένα στη γυναικεία πύελο (λεκάνη) δεξιά και αριστερά από τη μήτρα. Οι γυναίκες έχουν στις ωοθήκες τους ωοθυλάκια, που είναι μικρές κύστες με υγρό, που η καθεμία περιέχει ένα ωάριο. Κάθε μήνα, περίπου 20 ωάρια ξεκινούν να ωριμάζουν, αλλά συνήθως μόνο ένα, σπάνια δύο, ωριμάζει, ενώ τα ωοθυλάκια συσσωρεύουν υγρό αυξάνοντας το μέγεθός τους. Οταν το ωάριο ωριμάσει, το ωοθυλάκιο σπάει, απελευθερώνοντας το ωάριο, το οποίο φτάνει στις σάλπιγγες, όπου και περιμένει το σπερματοζωάριο για να γονιμοποιηθεί. Η διαδικασία της ρήξης του ωοθυλακίου και της απελευθέρωσης του ωαρίου ονομάζεται ωορρηξία.
Στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, οι ωοθήκες δεν παράγουν όλες τις ορμόνες που χρειάζεται ένα ωοθυλάκιο για να ωριμάσει. Ετσι, περίπου 20 ωοθυλάκια αρχίζουν να διογκώνονται και να συσσωρεύουν υγρό, αλλά κανένα δεν ωριμάζει πλήρως. Το αποτέλεσμα είναι κάποια απ’ αυτά να παραμείνουν στις ωοθήκες ως κύστες και εφόσον κανένα ωοθυλάκιο δεν ωριμάζει, δεν έχουμε ωορρηξία, άρα δεν έχουμε τη δεύτερη φάση του κύκλου με την παραγωγή της ορμόνης προγεστερόνης. Χωρίς προγεστερόνη, η περίοδος είναι ασταθής ή λείπει εντελώς. Επιπροσθέτως, οι κύστες που παραμένουν παράγουν ορισμένες ανδρικές ορμόνες, οι οποίες παρεμβαίνουν στην επόμενη ωορρηξία, εμποδίζοντάς την ολοκλήρωσή της. Για τον λόγο αυτό, το σύνδρομο αποτελεί μια από τις συχνότερες αιτίες υπογονιμότητας. Πρέπει, πάντως, να ξεκαθαριστεί ότι μια γυναίκα με πολυκυστικές ωοθήκες, διαπιστωμένες υπερηχογραφικά ή ορμονικά, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
Τα συμπτώματα του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών
Τα συμπτώματα της ύπαρξης πολυκυστικών ωοθηκών διαφέρουν από γυναίκα σε γυναίκα και παρουσιάζονται σε άλλες ηπιότερα (στην πλειοψηφία) και σε άλλες εντονότερα. Σε βαριά περιστατικά που έχουν το σύνδρομο, παρατηρούνται έντονες ορμονικές ή άλλες μεταβολικές διαταραχές στον οργανισμό.
Μερικά πιθανά συμπτώματα του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών, από τα οποία ένα ή περισσότερα μπορεί να εμφανίσει μια γυναίκα, είναι:
• Ασταθής κύκλος (έμμηνος ρύση) ή πλήρης απουσία του.
• Υπογονιμότητα, διότι η γυναίκα δεν παράγει ωάρια ή δεν γνωρίζει τις γόνιμες μέρες της.
• Αύξηση της τριχοφυΐας (στο πρόσωπο ή και στο σώμα).
• Λιπαρότητα και ακμή στο δέρμα.
• Πόνος και φούσκωμα στην περιοχή της κοιλιάς.
• Αυξημένο βάρος, ταχύτατη αύξηση βάρους ή και δυσκολία στην απώλεια κιλών.
• Σακχαρώδης διαβήτης (τύπου ΙΙ).
• Υψηλή αρτηριακή πίεση και χοληστερίνη.
• Ανδροειδής τριχόπτωση.
• Ροχαλητό και άπνοιες κατά τον ύπνο.
• Κατάθλιψη ή εναλλαγές διάθεσης.
• Σε βαριά περιστατικά: ανδρικού τύπου κατανομή του λίπους (κοιλιά, λεπτά πόδια).
Διαγνωστικές εξετάσεις
Πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν υπάρχει μία και μοναδική εξέταση που να μας επιβεβαιώνει το σύνδρομο. Ο γιατρός θα πρέπει να συγκεντρώσει ένα πλήρες ιστορικό της γυναίκας και να κάνει μια γυναικολογική εξέταση, ένα υπερηχογράφημα έσω γεννητικών οργάνων, ορμονολογικές εξετάσεις και μέτρηση σακχάρου αίματος ή ακόμη καλύτερα καμπύλη σακχάρου και ινσουλίνης. Η διάγνωση τίθεται από το συνδυασμό των αποτελεσμάτων όλων αυτών των εξετάσεων.
Ειδικότερα, στην κλινική εξέταση θα γίνει αξιολόγηση της τριχοφυΐας από τον ειδικό γιατρό (δερματολόγο, ενδοκρινολόγο ή γυναικολόγο), γι’ αυτό είναι προτιμότερο να αποφεύγεται η αποτρίχωση μερικές μέρες πριν την επίσκεψη. Επίσης, κατά τη γυναικολογική εξέταση, οι ωοθήκες τις περισσότερες φορές έχουν αυξημένο μέγεθος και σφαιρική διαμόρφωση, λόγω των πολλών μικρών κύστεων που βρίσκονται μέσα σε αυτές, γεγονός που επιβεβαιώνεται με το υπερηχογράφημα και τη μέτρηση του όγκου των ωοθηκών. Το πιο συνηθισμένο εύρημα στο υπερηχογράφημα είναι οι πολυάριθμες μικρές κύστες περιφερειακά στην ωοθήκη σαν ρόδακας καθώς και το παχύ ενδομήτριο (εσωτερική επένδυση της μήτρας) λόγω της άστατης εμμήνου ρύσεως.
Θεραπεία του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών
Αφού τα αίτια της νόσου δεν έχουν διευκρινιστεί, η βασική επιδίωξη του θεράποντος ιατρού είναι η διατήρηση των εκδηλώσεων της νόσου σε ύφεση. Η θεραπεία, δηλαδή, βασίζεται στα συμπτώματα που έχει κάθε ασθενής και στην επιθυμία της για τεκνοποίηση ή ρύθμιση των συμπτωμάτων που την ενοχλούν (τριχοφυΐα, ανωμαλίες περιόδου, παχυσαρκία κ.ά.). Για τις γυναίκες που δεν επιθυμούν να τεκνοποιήσουν, η περίοδος ρυθμίζεται με ορμονικά αντισυλληπτικά χάπια, τα οποία μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα των ανδρικών ορμονών και να βοηθήσουν να ξεπεραστούν οι δερματολογικές εκδηλώσεις. Σε περίπτωση που επιθυμεί μια γυναίκα με πολυκυστικές ωοθήκες να τεκνοποιήσει, μπορεί να λάβει διάφορα σκευάσματα που προκαλούν ωορρηξία κάθε μήνα, ώστε να επιτευχθεί εγκυμοσύνη, η οποία σε αρκετές τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι πολύδυμη. Αν η γυναίκα δεν επιθυμεί εγκυμοσύνη, αλλά θέλει να μειώσει την παραγωγή των ανδρογόνων που της προκαλούν τριχοφυΐα, υπέρταση ή άλλα συμπτώματα, υπάρχουν ειδικά σκευάσματα που μπορούν να τη βοηθήσουν (αντιανδρογόνα).
Η διατήρηση του ιδανικού βάρους είναι ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες μπορούν να μειώσουν ή κάποιες φορές να εξαφανίσουν τα συμπτώματα του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών, το οποίο έχει αποδειχθεί ότι σχετίζεται με την αύξηση του σωματικού βάρους. Η υγιεινή διατροφή και η φυσική άσκηση βοηθούν στη διατήρηση του ιδανικού βάρους και έτσι μειώνονται τα συμπτώματα του συνδρόμου και επανέρχεται η φυσιολογική περίοδος.
Το σύνδρομο χωρίς θεραπεία
Οι γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες, αν δεν ακολουθήσουν την κατάλληλη θεραπεία, έχουν αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρδιοπαθειών, υπέρτασης, σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, αλλά και άλλες παθήσεις που σχετίζονται με την έκκριση ορμονών, όπως είναι τα ινομυώματα, η ενδομητρίωση και η αδενομύωση. Επίσης, η άστατη περίοδος και η απουσία ωορρηξίας προκαλούν ανώμαλη παραγωγή οιστρογόνων, χωρίς την εναλλαγή της παραγωγής προγεστερόνης, η οποία ρυθμίζει την περίοδο. Ετσι η έλλειψή της προκαλεί αύξηση του πάχους του ενδομητρίου που αιμορραγεί άστατα και αυτόματα, αυξάνοντας την πιθανότητα υπερπλασίας του ενδομητρίου ή καρκινογένεσης σε αυτό. Η ρύθμιση των συμπτωμάτων σε νεαρή ηλικία, βοηθά στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης σοβαρών επιπλοκών.
Επίλογος
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών απαντάται σε σημαντικό αριθμό γυναικών και μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα τόσο στην αναπαραγωγή, όσο και γενικότερα στην υγεία τους. Αν και τα αίτια της κατάστασης αυτής δεν είναι πλήρως ξεκαθαρισμένα, η απώλεια βάρους, η βελτίωση της διατροφής και η τακτική σωματική άσκηση, θεωρείται ότι μπορούν να καθυστερήσουν την εμφάνιση του συνδρόμου, να απαλύνουν τα συμπτώματα, ή και να αποτρέψουν την εμφάνιση επιπλοκών ή άλλων οργανικών προβλημάτων.
Ευχαριστίες
Θερμές ευχαριστίες στο μαιευτήρα – γυναικολόγο Γιώργο Βλαζάκη για την επισκόπηση του κειμένου και τις χρήσιμες παρατηρήσεις του.
Βιβλιογραφία:
womenshealth.gov
www.mayoclinic.com
www.babycenter.com.au
women.webmd.com
