Oliver Clement Εκδόσεις: Que Sais-Je? Βήμα – Γνώση
Μετάφραση: Μάρθα Χαλικιά
Δύο σημαντικά βιβλία για την Ορθοδοξία και όλη την πορεία της στη μεγάλη θρησκευτική πορεία του χριστιανισμού σε ανατολή και δύση.
Για την ορθή έκφραση και διατήρηση θεμελιωδών αρχών της αρχέγονης πρωτοχριστιανικής εκκλησίας ως την κρίσιμη εποχή του σχίσματος της μετέπειτα πορείας μέσα στη χριστιανική καπιταλιστική δύση. Ιδιαίτερα μέσα στο πλαίσιο της βυζαντινής αυτοκρατορίας ως την πτώση της Κωνσταντινούπολης και μετά από αυτή. Με εξάπλωση σε όλη την ανατολική Ευρώπη, με συμβολή της, σε πολλές κρίσιμες περιόδους και πολέμησής της από αλλόθρησκους και ετερόδοξους με μακρές δουλείες Ελλάδας, βαλκανικών χωρών από την οθωμανική αυτοκρατορία και μετέπειτα από ομόδοξους επαναστάτες, αλλά και κατακτητές ολοκληρωτικών καθεστώτων και της μεγάλης επανάστασης του Οκτώβρη 1917 στη Ρωσία που οι ηγέτες της διαλύσανε, ουσιαστικά, τη μεγάλη ορθόδοξη ρωσική εκκλησία με χιλιάδες διώξεις και εκτελέσεις πιστών.
Τώρα, όμως, η Ορθόδοξη Εκκλησία, μέσα στη νέα αυτόματη ηλεκτρονική παγκοσμιοποιημένη επικοινωνία και κοινωνία καλείται με τις δικές μας πνευματικές αξίες να συμμετάσχει, αγαπητικά, με χρησιμοποίηση – αξιοποίηση των νέων επιστημονικών επιτεύξεων να συμβάλει αποφασιστικά στη διάνοιξη των αληθινών πνευματικών – λυτρωτικών οριζόντων των ορθόδοξων χριστιανών, των ομόδοξων και των ετερόδοξων, αλλά και των αλλόδοξων, για μια αναγέννηση σωτηρίας.
´Η ορθόδοξη εκκλησία είναι, μαζί με τον ρωμαιοκαθολικισμό και τις εκκλησίες που προέρχονται από τη μεταρρύθμιση, μια από τις τρεις κυριότερες εκφάνσεις του ιστορικού χριστιανισμού. Αριθμεί 200 εκατομμύρια πιστούς. Στην Ανατολική Ευρώπη αναδύεται με δυσκολία έπειτα από μακρόχρονη απολυταρχική συντριβή. Στη Δύση είναι παρούσα από την περίοδο των μεγάλων πολιτικών ή οικονομικών μεταναστεύσεων του αιώνα μας (20ού). Ωστόσο, εξακολουθούμε να μην τη γνωρίζουμε σωστά´.
Αλλά για την ανάδειξη της ζωντανής ενότητας της Ορθοδοξίας έχουν γραφτεί τόσα πολλά και σπουδαία. Ανάμεσα σ’ αυτά είναι και το βιβλίο του γνωστού Γάλλου ορθόδοξου συγγραφέα και θεολόγου Ολιβιέ Κλεμάν, καθηγητή στο Ινστιτούτο Ορθόδοξης Θεολογίας στο Παρίσι. Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε στη γαλλική γλώσσα στη σειρά Que sais-je? (τι γνωρίζω) το 2006 και στην ελληνική γλώσσα από τον ΔΟΛ το 2007. Τίτλος αυτού του βιβλίου είναι: ´Η Ορθόδοξη Εκκλησία´.
ΜΠΟΡΕΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Ν’ ΑΝΟΙΧΤΕΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ;
Πριν από την κυκλοφορία αυτού του ιδιαίτερα αντικειμενικού και κατατοπιστικού αυτού βιβλίου ο Olivier Clement είχε δώσει μια συνέντευξη (στο πρώτο τεύχος της επιθεώρησης Cahiers d’ Εurope) φθινόπωρο – χειμώνας 1996, για τις δυνατότητες της ορθοδοξίας στον σύγχρονο κόσμο μας.
Η συνέντευξη αυτή παρουσιάσθηκε στη μεγάλη θεομητορική γιορτή Κοίμησης της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου του 1997 στην εφημερίδα ´Αυγή´ στις σελίδες ´Λόγος και Ιδέες´ με επιμέλεια Ανδρέα Πανταζόπουλου.
Στη συνέντευξη αυτή ο Ολιβιέ Κλεμάν ρωτήθηκε, βασικά, αν η ορθοδοξία μπορεί να αλλάξει, αν μπορεί ν’ ανανεωθεί, αν μπορεί να αποκαταστήσει μια γόνιμη επαφή με τη σύγχρονη πραγματικότητα, προσφέροντας, από την πλευρά της, «στοιχεία πνευματικότητας» που τόσο έχει ανάγκη ο σύγχρονος κόσμος. Κι όλα αυτά χωρίς να εγκλωβίζει τους πιστούς της σε μια αμυντική θέση απόρριψης των εξελίξεων. Με προϋπόθεση η ορθοδοξία να επιλέξει τον δρόμο του «ανοίγματος» να αποβάλει προκαταλήψεις και φόβους, να μετριάσει τον δογματικό ασκητισμό της, να μπερδευτεί με τη σύγχρονη περιπέτεια και όχι να στέκει απόμακρα και καταγγελτικά, τροφοδοτώντας στους κόλπους της ακόμα και φαινόμενα άτυπου ζηλωτισμού.
Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΚΟΝΤΑ ΣΤΙΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΑΠΑΡΧΕΣ
Οι απόψεις που κατέθεσε ο καθηγητής του Ινστιτούτου Ορθόδοξης Θεολογίας στο Παρίσι, Ολιβιέ Κλεμάν, για τη σύγχρονη κατάσταση της Ορθοδοξίας -κυρίως στην ανατολική Ευρώπη- αποτέλεσαν διατύπωση γόνιμων προοπτικών για μια ενδεχόμενη ανανέωση της Ορθοδοξίας, με παράλληλη προσφορά της στην ευρωπαϊκή ενοποίηση…
Βασικά, ο Ολιβιέ Κλεμάν στη συνέντευξη αυτή είπε και τα εξής:
´Η Ορθοδοξία κρατά μια μεγάλη συνέχεια με τις χριστιανικές της απαρχές. Οι ορθόδοξοι είναι ριζωμένοι στην πρωτόγονη εκκλησία, γιατί αποτελεί μια επέκταση της αρχικής εκκλησίας… Ουσιαστικά δομείται από μια πολύ όμορφη και ισχυρή λειτουργία. Ενώ η ορθόδοξη σκέψη αναφέρεται στους θεμελιωτές πατέρες. Στη συνέχεια υπήρξε η βαθιά σφραγίδα του Βυζαντίου. Με αναβίωσή της στον 18ο αιώνα με την ανάπτυξη νέας πρωτότυπης σκέψης, κατά πρώτο λόγο στη Ρωσία. Αυτή όμως συνετρίβη από την Οκτωβριανή επανάσταση…
Βασικά, η ορθοδοξία είναι κυρίαρχη μορφή του χριστιανισμού… Ομως οι ορθόδοξοι στον 20ό αιώνα είχαν το αίσθημα ότι η νεωτερικότητα ταυτιζόταν με τον αθεϊσμό και τον Μαρξισμό και έναν αποδομητικό αθεϊσμό´.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΔΥΤΙΚΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ
Πάντως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ορθόδοξη εκκλησία συμμετέχει στο οικουμενικό συμβούλιο των εκκλησιών και ότι υπήρξε σημαντική η συμβολή της σ’ αυτό. Για μια πνευματική συνεργασία με τη Χριστιανική Δύση.
Ομως… η Ευρώπη δεν είναι μόνο η δυτική Ευρώπη. Η ορθοδοξία αντιπροσωπεύει την ανατολή της Ευρώπης, χωρίς να σκεπτόμαστε τους ορθόδοξους και την ανατολική Ευρώπη. Οι μεγάλοι της δημιουργοί αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής κληρονομιάς στον ιερό βαθμό με αυτούς της δυτικής Ευρώπης. Ο άνθρωπος πρέπει ν’ ανοικοδομηθεί γιατί προηγήθηκε η αποδόμησή του…
Σήμερα η στάση της εκκλησίας αντιμετωπίζει έναν πειρασμό τελετουργικής αναδίπλωσης. Αλλά υπάρχουν πρωτοβουλίες που έλκουν τους νέους στο επίπεδο της ελεημοσύνης, του κοινωνικού του ανθρωπιστικού, κινήσεις που έχουν κάποια απήχηση… με το μέλλον της ορθόδοξης εκκλησίας να βοηθηθεί και από αυτά τα πεδία.
Στο βιβλίο του, στο οποίο αναφερόμαστε σήμερα με τίτλο: ´Ορθόδοξη Εκκλησία´ στο πρώτο μέρος ο συγγραφέας αναλύει τη χρονολογική εξέλιξή της με τους κάτωθι υπότιτλους.
1) Η ορθόδοξη εκκλησία ως συνέχεια της αρχέγονης εκκλησίας
2) Οι επτά οικουμενικές σύνοδοι
3) Το σχίσμα ανάμεσα στη χριστιανική δύση και ανατολή
4) Το μεγαλείο του Βυζαντίου
Με κέντρο την Κωνσταντινούπολη ενός πελώριου χριστιανικού πολιτισμού με σπουδαία τελετουργία της Ορθοδοξίας με το Βυζάντιο να υπογραμμίζει ότι η χριστιανική ζωή είναι αδιαχώριστα προφητική ελευθερία και κοινοτική μυστηριακή συμμετοχή στην παρουσία του αναστηθέντος.
5) Το πέμπτο θέμα του πρώτου μέρους αναφέρεται στην εικονοκλαστική περίοδο.
ΟΙ ΕΙΚΟΝΟΚΛΑΣΤΕΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΑΝ ΔΙΠΛΗ ΕΞΟΥΣΙΑ
δηλαδή του αυτοκράτορα και του ιερέα. Με τεράστια αντίσταση (μαρτυρική) της εκκλησίας με τη θέση του, τότε, ορθόδοξου λαού που διακήρυξε ότι ´η λήψη αποφάσεων σε θέματα πίστης δεν βρίσκεται στη δικαιοδοσία της αυτοκρατορίας´.
6) Το έκτο υποκεφάλαιο αναφέρεται στη βυζαντινή αποστολή μέσα στον νέο ορθόδοξο κόσμο. Με προσηλυτισμό και εκπολιτισμό ολόκληρης της ανατολικής Ευρώπης, από τον Καύκασο και τα Καρπάθια και τον πολιτικό κύκλο. Με τη Ρωσία, όπως τονίζει σ’ αυτό το σημείο του σημαντικού βιβλίου του ο Cleman, ότι ´η Ρωσία οφείλει σχεδόν τα πάντα στον χριστιανισμό´. Για να γίνει αργότερα και η ρωσική εκκλησία ιεραποστολικής προσηλυτίζοντας πολυάριθμους μογγόλους και τις φινλανδικές φυλές του βορρά.
Το έβδομο μέρος -υποκεφάλαιο- έχει τίτλο: ´Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης οι αιώνες της αναδίπλωσης (16ος και 18ος αιώνας).
Το όγδοο μέρος αναλύει το ουνιτικό πρόβλημα σε όλες τις περιοχές της ορθοδοξίας. Για να κινδυνεύσει η ορθοδοξία του 19ου αιώνα, ενώ δεν είχε προληφθεί από τη ´φιλοκαλλική´ αναγέννηση.
Τότε, ως το 1917 (που έγινε η οκτωβριανή ρωσική επανάσταση) το δέκατο κεφάλαιο αναπτύσσει το θέμα της μεγάλης δοκιμασίας του 20ού αιώνα με τη βιαιότητα του σύγχρονου αθεϊσμού και υλισμού που μεταφέρθηκε αρχικά στη ρωσική εκκλησία. Οπου, από το 1918 έως το 1941, έλαβαν χώρα μια άνευ προηγουμένου για τον χριστιανικό κόσμο δίωξη με δεκάδες χιλιάδες μάρτυρες. Με πλήρη διωγμό της εκκλησίας.
ΜΕ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με το 11ο κεφάλαιο: Από την πτώση του κομμουνισμού. Τότε πραγματοποιήθηκε ένα από τα μεγάλα πνευματικά γεγονότα με συνάντηση της ορθοδοξίας με τη χριστιανική δύση χάρη στην ορθόδοξη ρωσική ελληνική, αλλά και ρουμανική, σερβική και αντιοχεική διασπορά. Για να αναπτυχθούν δυτικές ορθοδοξίες της διασποράς.
Στο 12ο κεφάλαιο, τέλος, παρουσιάζονται που και πόσοι ορθόδοξοι σήμερα είναι στον κόσμο.
Το β’ μέρος του βιβλίου έχει τίτλο: ´Οι θεολογικές βάσεις με 5 κεφάλαια: 1) Εννοια του Δόγματος, 2) Με τον θάνατο νίκησε τον θάνατο, 3) Επουράνιε βασιλεύ, παράκλητε, 4) Θεϊκές ενέργειες (Ο μυστικός και εξ αποκαλύψεως Θεός), 5) Η Αγία τριάδα και η τριαδική ανθρωπολογία…
Το γ’ μέρος του βιβλίου έχει τίτλο: ´Οι όψεις της εκκλησίας´ με τα κεφάλαια: 1) Το σώμα του Θεού που είναι η εκκλησία, 2) Ο ναός του Αγίου Πνεύματος, η παράδοση και το αλάθητο.
Το δ’ μέρος με τίτλο: ´Μυστήρια και μυστικισμός´ έχει τα κάτωθι κεφάλαια:
1) Δύναμη της λειτουργίας, 2) Οι εικόνες, 3) Η πνευματικότητα που τελειώνει με το ´Φως και αγάπη´ και τις μορφές αγιότητας.
ΜΕ ΝΕΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΛΑΜΨΕΙ
Στον επίλογό του ο Olivier Cleman μεταξύ πολλών σκέψεων που καταθέτει για την ορθοδοξία επισημαίνει ότι η ορθοδοξία θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση πολλών κρίσιμων θρησκευτικών, κοινωνικών, πνευματικών και επιστημονικών κρίσιμων ζητημάτων του σημερινού και του αυριανού κόσμου μας της υπερ-τεχνολογίας, υπερ-υλιστικότητας και αθεΐας. Με την ορθόδοξη έννοια της οικονομίας του ελέους, δηλαδή της ριζικής ανωτερότητας, της αγάπης, της θυσίας και της πνευματικής ανάστασης.
Αλλά ποια είναι η θέση της ορθόδοξης πίστης στην εποχή της ηλεκτρονικής τεχνολογίας;
Στο βιβλίο του: ´Ορθοδοξία, η σύγχρονη πρόκληση´ ο διατελέσας καθηγητής Θ.Σ. του Πανεπιστημίου Αθηνών Αθανάσιος Δεληκωστόπουλος στις 9 σελίδες που αναπτύσσει το σημαντικό αυτό θέμα λέει και τα εξής:
…«την εικόνα της εποχής μας ολοκληρώνει η αντιμετώπιση της τεχνολογικής πρόκλησης, τεχνολογικός αυτοματισμός και η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα για το ´βιωτικό´ μέλλον της κοινωνίας μας.
…Η ηλεκτρονική τεχνολογία μας εφοδιάζει με δυνάμεις και δυνατότητες που οδηγούν στην καλυτέρευση των όρων ζωής και διαβίωσης. Διευρύνει τις επιλογές μας και μας ελευθερώνει από τα δεσμά χρόνου, τόπου και ανεπάρκειας. Χωρίς όμως -με τη μορφή της κακής χρήσης τους- οι δυνάμεις αυτές να αποτελούν πηγή επικίνδυνη για τον άνθρωπο και το μέλλον της ανθρωπότητας»… Ζούμε στην εποχή του ´homo electronicus´ και αυξημένων ηλεκτρονικών επιτευγμάτων. Με όλες τις εκκλησίες του χριστιανισμού όπως και η ορθόδοξη εκκλησία να χρησιμοποιούν τα ηλεκτρονικά μέσα για την ηλεκτρονική ενημέρωση όλων των δραστηριοτήτων τους. Με μεγάλη ευθύνη της ελληνορθόδοξης εκκλησίας μας για μια δημιουργική επικοινωνία του λόγου και αλήθειας της.
