Μιχάλη Κ. Μακράκη,
ομ. καθηγητή Θεολογίας – Φιλοσοφίας Παν/μίου Αθηνών Εκδόσεις: ΤΗΝΟΣ
Ενα σημαντικό βιβλίο του Χανιώτη καθηγητή της Φιλοσοφίας, της Τέχνης και της Ψυχολογίας της Θρησκείας κ. Μ. Μακράκη, ο οποίος μέσα από το έργο του ´αμαρτωλού´ Αγγλου συγγραφέα Oscar Wilde εμβάθυνε ευρύτερα στο θέμα ´Τέχνη και ηθική´ ως αναζήτηση της λύτρωσης από την αγωνία του εγκλήματος και της αμαρτίας με πόνο.
Οπως έγινε με την περίπτωση του καταδικασθέντος και φυλακισθέντος για ανηθικότητα Ο. Wilde που δεν πίστευε στη θεότητα του Χριστού, μέσα από μια βαθιά μεταμέλεια έγραψε έναν θαυμάσιο ύμνο για τον Χριστό, όπως εκφράσθηκε και με τα έργα του Ντοστογιέφσκι για την αγωνία του οποίου ο Μ. Μακράκης έγραψε το σπουδαίο έργο του ´Η λυτρωτική δύναμη του πόνου στη ζωή και το έργο του Ντοστογιέφσκι´.
Εναν πόνο της αμαρτίας τον οποίο έζησε η αμαρτωλός πόρνη που τη δοξολογεί το τροπάριο της Κασσιανής που ακούγεται με τόση κατάνυξη κάθε Μεγάλη Τρίτη σε όλους τους ορθόδοξους ναούς της οικουμένης… για απολύτρωση από τον πόνο της φθοράς του ανθρώπινου σώματος και της διαφθοράς ολόκληρου του πολιτισμού.
Ακόμα και της γραφειοκρατικοποιημένης σύγχρονης έκκλησης του χριστιανισμού, που εν τέλει είναι τόσο απομακρυσμένος με διαπράξεις ιστορικών εγκλημάτων από τη θυσία του Σταυρού και το φως της ανάστασης…
ΓΥΝΗ
´Άγε, λοιπόν, ω ψυχή μου, ιδού καιρός ον εζήτεις,
επέστη ο καθαίρων σε, τι προσμένεις
τω βορβόρω των έργων σου;´.
(Ρωμανός Μελωδός, απόσπασμα από
το στιχούργημά του ´Ο ωραιότατος ποθητός´ μετ. π. Ανανίας Κουστένης)
Ο έξοχος και ανεπανάληπτος ταπεινός διάκονος Ρωμανός ο Μελωδός στο σημαντικό ποίημα – μελούργημά του για τη μετανοούσα αμαρτωλό της Μ. Τρίτης ήθελε να εξετάσει τον νου και τη σκέψη της, για να μάθει πως μέσα της φεγγοβόλησε ο Ιησούς, ο ωραιότατος και ο εργάτης κάθε καλού και όμορφου, του οποίου η μορφή λαχτάρησε η πόρνη πρωτού ακόμα τον ιδή…
Με βαθύ, τον πόνο της, κατά το Ευαγγέλιο, αλλά και κατά τον Ρωμανό τον Μελωδό να μεταστραφεί από τον βόρβορο της αμαρτίας για ν’ ανεβεί στην ελευθερία λύτρωσης από αυτή. Με μια ´εκ βαθέων μετάνοια´ για μια καθαρμένη ζωή. Με το δεδομένο ότι αυτή η γυναίκα της αμαρτίας δεν είχε (μέσα στα βάθη του είναι της) γίνει ´ψώνιο του διαβόλου´, αφού αισθανόμενη τον πόνο της αμαρτίας επιζητούσε την έξοδο από αυτή. Για να τρέξει να συναντήσει τον Χριστό στο σπίτι του Φαρισαίου για να πει: ´…Για μένα ήρθε, με μύρα τον αλείφω, πενθώ και γονατίζω, απαρνιέμαι και απορρίπτω την ασωτία μου…´.
Αλλά, πόσες και πόσοι, ανά τους αιώνες δεν έμειναν στην ασωτία τους όπως ένας μεγάλος αμαρτωλός, ο γνωστός και διάσημος ποιητής – συγγραφέας Οscar Wilde δεν απέρριψε τους ρύπους του βορβόρου, των αμαρτιών του, ούτε εκ των προτέρων ούτε εκ των υστέρων, αλλά μόνο ´εκ βαθέων´, όταν έγραψε το διάσημο μυθιστόρημά του ´De profundis´ μέσα από το ´πορτρέτο´ του Ντόριαν Γκρέι (Oscar Wilde).
Μέσα από την οπτική γωνία θεώρησης της τέχνης και της ηθικής, ο καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στη Θεολογική Σχολή, Μιχάλης Μακράκης κατέθεσε το 1991 (εκδόσεις Τήνος) ένα σημαντικό βιβλίο τέχνης – αισθητικής – ηθικής, με τον γενικό τίτλο ´Τέχνη και ηθική´ στο ´πορτρέτο´ του Oscar Wilde. Σ’ αυτό το έργο του βαθύτατου ορθόδοξου, Χανιώτη, θεολόγου, φιλόσοφου και επιστημολόγου Μιχάλη Μακράκη εξετάζεται το πρόβλημα: ´Η τέχνη για την τέχνη ή η τέχνη για τον άνθρωπο;´.
Στην τολμηρή αυτή μελέτη του καθηγητή Μιχάλη Μακράκη γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι που είναι το ´πορτρέτο´ ή η αυτοβιογραφία του ίδιου του συγγραφέα.
Ενώ, παράλληλα αναφέρονται και άλλα έργα του Oscar Wilde, όπως ´ο κριτικός ως καλλιτέχνης´, ´η ψυχή του ανθρώπου στον σοσιαλισμό´ , ´η μπαλάντα της φυλακής του Ρέντιγκ´ κ.ά. καθώς και το ´εκ βαθέων´ (de profundis) που προβάλλει ως το νέο ιδανικό της τέχνης την ενότητα της ομορφιάς με τον πόνο στη ζωή και στο πάθος του Χριστού.
ΤΟΛΜΗΡΗ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ ΜΕΛΕΤΗ
Στο βιβλίο του Μ.Μ. (ο οποίος μαζί με τη φιλοσοφία της θρησκείας και την ψυχολογία δίδαξε και ´φιλοσοφική και θεολογική ανάλυση της λογοτεχνίας´) ο Wilde συγκρίνεται με διάφορους αισθητικούς φιλοσόφους, κοινωνιολόγους και λογοτέχνες… Ιδιαίτερα δε με τον Ντοστογιέφσκι για τη ρήση του: ´Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο´ (σε σχέση με το αγαθό και την εξιλέωση από το κακό μέσω του πόνου).
Βασικά, η πρωτοτυπία της μελέτης Μ. Μακράκη έγκειται στην προσέγγιση του θέματός του από μια ιδιαίτερη αισθητικο-φιλοσοφική) και ηθικο-θρησκευτική άποψη.
ΜΠΟΡΕΙ Η ΤΕΧΝΗ
ΝΑ ΔΩΣΕΙ ΛΥΤΡΩΣΗ;
Το ίδιο όμως πρωτότυπη είναι και η διαφορετική, από την καθιερωμένη, θέση του απέναντι στο βιβλίο για τον Ντόριαν Γκρέι. Ενα έργο που καταδικάστηκε ομόφωνα από την κριτική ως το πιο ανήθικο.
Αλλά, ο καθηγητής (επαναλαμβάνω βαθυστόχαστος και ορθοδοξότατος θεολόγος, φιλόσοφος και αισθητής) Μιχάλης Μακράκης έθεσε στο τέλος της μελέτης του ´Τέχνη και ηθική´ το ερώτημα που η απάντηση σ’ αυτό αποτελεί το συμπέρασμα ολόκληρης της μελέτης με το ερώτημα να είναι: ´Μπορεί η τέχνη του Wilde, όπως η τέχνη του Ντοστογιέφσκι, να δώσει τη λύτρωση;´.
ΜΕ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ, ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΤΟΥ
Τα περιεχόμενα του βιβλίου ´Τέχνη και ηθική´ περιλαμβάνουν πρόλογο – επίλογο, 7 κεφάλαια και πολυσέλιδες σημειώσεις, αναφορές για κάθε κεφάλαιο από την 97 – 133 σελίδα.
Τίτλοι των 7 κεφαλαίων είναι οι εξής:
1) Η ιστορία του πορτρέτου (μια ιδιάζουσα προσωπογραφία).
2) Η αυτοπροσωπογραφία μιας ψυχής ή το πορτρέτο (αυτοβιογραφία) του ίδιου του συγγραφέα. Η στενή σχέση της ζωής με την τέχνη.
3) Η ψυχή του πορτρέτου και το πρόβλημα της τέχνης (αισθητικο-φιλοσοφική άποψη).
4) Τέχνη και ηθική στο πορτρέτο: Η τέχνη για την τέχνη ή η τέχνη για τον άνθρωπο; (ο Ντόριαν Γκρέι ως ενσάρκωση της αισθητικής και ηθικής φιλοσοφίας του Oscar Wilde).
5) Από το πορτρέτο στο De profundis: η ενότητα της ομορφιάς με τον πόνο και ιδιαίτερα με το πάθος του Χριστού (ο θρησκευτικός πόνος).
6) Η ´ομορφιά θα σώσει τον κόσμο;´. Η θρησκευτική έννοια της ομορφιάς (σύγκριση με τον Ντοστογιέφσκι).
7) Δίνει λύτρωση η τέχνη του Wilde; (αξιολόγηση της τέχνης του από ηθική και θρησκευτική άποψη).
ΕΝΑ ΞΕΦΩΝΗΤΟ ΦΡΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ´ΑΙΩΝΙΑ´ ΝΕΟΤΗΤΑ
Στο πρώτο και το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου αναπτύσσεται η ιστορία για τη ζωγραφική δημιουργία του πανέμορφου νέου, με την απεικόνιση της σφύζουσας νιότης και ομορφιάς. Η ανακάλυψή της από τον ίδιο τον νέο και η διατύπωση μιας ασυλλόγιστης ευχής να μείνει ο νέος πάντα νέος όπως ήταν στην απεικόνιση του πορτρέτου.
Για να γίνει πραγματικότητα η ευχή… Να μείνει πάντα νέος και μονάχα το πορτρέτο ν’ άλλαζε και να γερνούσε, δίδοντας και την ψυχή του ακόμα. Ετσι το πορτρέτο άρχισε να γερνά κάθε νύχτα, μετά από κάθε αμαρτωλή πράξη του. Για να γίνει αυτό το πορτρέτο το ορατό έμβλημα της συνείδησής του. Και ο τρόμος του να μην αποκαλυφθεί η «βρομιά της ψυχής του». Με φόβο το κλείδωσε σ’ ένα δωμάτιο.
Μετά από 18 χρόνια αυτός έμενε ανέπαφος από τον χρόνο. Στην 38η επέτειο των γενεθλίων του ο φίλος του Μπέτζιλ, που είχε ζωγραφίσει το πορτρέτο, τον επισκέφθηκε σπίτι του. Ο ζωγράφος τον ρώτησε για την τύχη του πορτρέτου κι εκείνος πήγε να του το δείξει. Τραβώντας την κουρτίνα που το κάλυπτε ο ζωγράφος έβγαλε ένα ξεφωνητό φρίκης βλέποντας ένα απαίσιο πρόσωπο να τον κοιτάζει από τον μουσαμά… Κάθισε σκυφτός στην καρέκλα του ο νέος, όρμησε πάνω μ’ ένα μαχαίρι και τον σκότωσε.
ΜΕ ΠΟΥΛΗΜΕΝΗ ΨΥΧΗ ΣΤΟΝ ΔΙΑΒΟΛΟ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Τον θεώρησε ένοχο για το κατάντημα του πορτρέτου του, αλλά και φοβήθηκε να μην αποκαλύψει αυτό το μυστικό του. Το έγκλημα αποτυπώθηκε στο πορτρέτο κάνοντας το ακόμα πιο αποκρουστικό. Ομως, αυτός είχε πουλήσει την ψυχή του στον διάβολο για να μείνει νέος (όπως είχε κάμει και ολόκληρος ο νεοτεχνικός και ψευδοεκσυγχρονιστικός μας πολιτισμός που, για τον πλουτισμό των ολίγων και τη μικροευημερία των πολλών) δολοφόνησε την ίδια τη ζωή στη γη. Χωρίς καμιά ηθική στη διαδικασία όλων των πρακτικών εφαρμογών της εξέλιξης. Χωρίς κανέναν, λοιπόν, φραγμό ο δολοφόνος του ζωγράφου όρμησε έξαλλος ξεσχίζοντας το πορτρέτο με το ίδιο μαχαίρι…
´Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι: Ενα μεγάλο μυθιστόρημα. Ενα έργο αυτοπροσωπογραφία του Ο. Wilde που δείχνει τη στενή σχέση της ζωής με την τέχνη. Με τον ίδιο να έχει γράψει πολλά έργα… αλλά μόνο μια τραγωδία: τη ζωή του…
Αυτός που για μια αμαρτωλή σχέση του με τον νεαρό λόρδο Alfred Douglan καταδικάστηκε με 2 χρόνια καταναγκαστικά έργα, 25 Μαΐου του 1895 και εγκλείσθηκε σε διάφορες φυλακές και στην κόλασή τους.
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΛΑΚΗ Η ΜΕΤΑΜΕΛΕΙΑ ΠΙΟ ΠΟΘΗΤΗ
Μέσα όμως από αυτή την κόλαση και το μαρτύριό της (όπως αναφέρει ο Μ.Μ. στη σελίδα 22) έγινε ακόμα πιο αισθητή η μεταμέλειά του, αν όχι και η μετάνοιά του… Κατάσταση που εκφράστηκε από τον ίδιο από ´ένα βαθύ και ωραίο έργο´ που βγήκε ´από την τραγική δοκιμασία του´, το περίφημο De profundis. Ενα έργο που όπως το είχε σχεδιάσει στη σκέψη του, θα ήταν ένα κατηγορητήριο για τη ζωή του, όμοιο με αυτό που είχε ακούσει κατά τη διάρκεια της τελευταίας δίκης του. Ετσι, που ´η μετάνοια θάτανε το μέσο για να εκφράσει τον εαυτό του´.
Χωρίς όμως παρά τη μεταμέλειά του για την παλιά του ζωή και την πρόθεσή του για μια νέα ζωή να προχωρήσει ποτέ σε μια τέτοια ´επανάσταση´. Στο τόσο επίκαιρο αυτό θέμα ο καθηγητής Μ. Μακράκης αναλύει φιλοσοφικά, ψυχολογικά, πολιτικά, κοινωνικά και θρησκευτικά το πρόβλημα: ´Τέχνη και ηθική´.
ΠΑΘΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ο ΥΨΙΣΤΟΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ
Στο ´πορτρέτο´ του Oscar Wilde ιδιαίτερα στο πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι. Για να διερευνήσει το πρόβλημα η τέχνη για την τέχνη ή η τέχνη για τον άνθρωπο. Με μια ενότητα της ομορφιάς με τον πόνο και ιδιαίτερα με το πάθος του Χριστού που εκφράζει τον ύψιστο θρησκευτικό πόνο…
Αυτό τον πόνο που βιώσανε, μέσα από την αμαρτωλότητά τους μεγάλοι εκφραστές της τέχνης όπως ο Ντοστογιέφσκι, ο Τολστόι, ακόμα και ο Wilde. Αλλά και η πόρνη η οποία πότισε με ποταμούς των δακρύων και πολύτιμο μύρο της συγκλονιστικής μετάνοιας τους πόδας του Ιησού, του ποιητή των ωραίων ψυχών. Για να πει -διά του ύμνου Ρωμανού του Μελωδού: ´Άγε, λοιπόν, ω ψυχή μου, ιδού καιρός ον εζήτεις,
επέστη ο καθαίρων σε, τι προσμένεις
τω βορβόρω των έργων σου;´.
