ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΟΛΟΥΔΑΚΗ*
Οι περισσότερες από τις σκιές της ζωής μας δημιουργούνται από τη δική μας θέση απέναντι στον ήλιο.
Ραλφ Γουόλντο Έμερσον
Μέσα μας υπάρχει μια βαθιά επιθυμία, η οποία μας ακολουθεί πάντα και κινεί τη λαχτάρα μας για ζωή. Στο ξεκίνημα λοιπόν της ζωής μας, όταν αυτή η επιθυμία τραυματίζεται, απωθούμε τόσο το γεγονός όσο και το συναίσθημα που νιώσαμε, εξαιτίας αυτού που συνέβη. Απομακρύνοντας όμως το συναίσθημα για να προστατευθούμε, ένα μέρος της επιθυμίας για ζωή εκδιώκεται, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει ζωή χωρίς συναίσθημα, οπότε περιορίζεται και η επιθυμία να χαρούμε την ζωή μας. Οι δονήσεις των δυσάρεστων απωθημένων συναισθημάτων αντηχούν μέσα μας και η διάθεση για κάθε τι ενεργητικό μέσα μας παρεμποδίζεται. Είναι σαν να θέλουμε να τρέξουμε, αλλά όλα αυτά τα βάρη που νιώθουμε μάς πιέζουν τόσο πολύ, που δεν μπορούμε να αντέξουμε και εγκαταλείπουμε τον αγώνα, προτού φτάσουμε στο τέρμα.
Η επιθυμία λοιπόν έχει άμεση σχέση με τη ζωή και χωρίς αυτήν ο άνθρωπος αργοπεθαίνει ψυχικά αλλά και σωματικά. Για να μην επέλθει ο οριστικός θάνατος, η επιθυμία μετατοπίζεται και παίρνει την μορφή επίμονης ενασχόλησης με ένα υποκατάστατο. Ασχολούμαστε σχεδόν μανιακά με αυτό, το οποίο, παρότι δεν μπορεί να προσφέρει την ίδια ικανοποίηση και ευχαρίστηση, λαμβάνει τον χαρακτήρα του καταναγκασμού. Για παράδειγμα ένα παιδί έχει ανάγκη από σχέση, όταν όμως η επιθυμία του εγκαταλείπεται από τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, τότε αυτή η δίψα για σχέση στρέφεται σε ένα αντικείμενο (υπολογιστής, κ.ά.) με επίμονο χαρακτήρα, είτε σε πρόσωπα που δεν μπορούν να του προσφέρουν ικανοποίηση και βιώνει σχέσεις αντικειμένου μαζί τους επαναλαμβάνοντας με παθογόνο τρόπο τέτοιες καταστάσεις, είτε στρέφεται με νοσηρό τρόπο στους ίδιους τους γονείς προσπαθώντας και επιμένοντας να τον ικανοποιήσουν για να ικανοποιηθεί ο ίδιος, προσδοκώντας σε όλη του την ζωή να τους αλλάξει.
Η επιθυμία μας είναι άμεσα συνυφασμένη με τον εαυτό μας. Αν αυτή η επιθυμία πληγεί, τότε το εγώ μας γίνεται αδύναμο. Η επιθυμία με τον εαυτό μας διχάζονται. Σαν να ανήκουν σε διαφορετικά στρατόπεδα πλέον και το ένα πολεμά με εμμονή το άλλο. Γίνονται σχεδόν εχθροί και αν το τραύμα είναι βαθύ, τότε ένα πόλεμος ξεκινά. Μέσα μας εφορμά η σύγκρουση και ταλανίζει την ύπαρξή μας. Έτσι το “εγώ” μας ασθενεί. Νιώθει αδύναμο. Τα “πρέπει” που έχουμε μέσα μας ταμπουρώνονται και γινόμαστε εμείς οι ίδιοι ένα χρέος απέναντι στον εαυτό μας και στους άλλους. Η σύγκρουση προκαλεί το άγχος και προκειμένου να τιθασεύσουμε αυτό το συναίσθημα για να μην μας κυριεύσει, εκχωρούμε τις επιθυμίες μας, τις αδειάζουμε, τις εγκαταλείπουμε, και πλέον ακολουθούμε μόνο την αυστηρότητα που κρίνει, φυλακίζει, δικάζει, τιμωρεί. Η επιθυμία θυσιάζεται, προκειμένου να εξευμενιστούν οι τύψεις, όπου αλύπητα επιμένουν να μας ταλαιπωρούν. Ετσι το σύμπτωμα (εξάρτηση από ένα αντικείμενο ή από πρόσωπα όπου η αγάπη μεταλλάσσεται σε χρήση και γεμίζουμε φόβο ή άγχος) μοιάζει με ένα συμβιβασμό, για να μην ανακύψει ξανά η επιθυμία για συναισθηματική δέσμευση και στεφανωθεί ξανά από ένα θάνατο. Οπότε η επιθυμία ικανοποιείται με μεταμφιεσμένη μορφή. «Δεσμεύομαι, αλλά με ένα αντικείμενο που δεν μπορεί να με πληγώσει ή κάνω σχέσεις αντικειμένου νομίζοντας πως μόνο αυτό μου αξίζει, όσο ο εαυτός μου θρηνεί την απουσία».
Το “εγώ” μας είναι φιλειρηνικό. Επιθυμεί να ενώσει μέσα του όλα τα στοιχεία, τα οποία εμφανίζει ο εαυτός μας στην οργάνωσή μας. Μόνο μέσα από την σύνθεση ισχυροποιείται το εγώ μας. Ετσι ενοποιεί το σύμπτωμα σαν τμήμα του. Δεν θεωρεί λοιπόν ξένο το σύμπτωμα, αλλά δεσμεύεται μαζί του, το θεωρεί φυσιολογικό και το ενσωματώνει στο σύστημά του, παρόλο που το ίδιο το σύμπτωμα μας εμποδίζει από τον σχέση μας με την αλήθεια μας ή από τις διεκδικήσεις μας ή αποκρούει υγιείς επιθυμίες που σχετίζονται με τη ψυχική μας υγεία. Σιγά – σιγά και μέσα από την επανάληψη αποκτά αξία για το εγώ μας, του γίνεται πλέον απαραίτητο, του εξασφαλίζει συμφέροντα και βέβαια εξαιτίας και των δευτερογενών οφελών (με προσέχουν οι άλλοι, με συμπονούν) παραμένει, παρότι εξαιτίας του συμπτώματος νιώθουμε καθηλωμένοι και δεν προχωράμε στη ζωή μας.
Για παράδειγμα κάποιος που ασχολείται ψυχαναγκαστικά με τις φοβίες του, παρότι ταλαιπωρείται, παίρνει ικανοποίηση από την συνεχή ενασχόληση των άλλων μαζί του, γιατί δεν πιστεύει στην υγιή μορφή της αγάπης, που ισορροπεί ανάμεσα στην συναισθηματική προσφορά και στην υποστήριξη της αυτονομίας.
Οταν κάποιος στο παρελθόν επιθύμησε να αγαπηθεί για αυτό που είναι, αλλά τραυματίστηκε ψυχικά, η ύπαρξή του κατακλύζεται από τον τρόμο του αφανισμού, οπότε η έννοια της επιθυμίας διαστρεβλώνεται και αποσύρει την συναισθηματική του επένδυση από τα πρόσωπα, ακουμπώντας την εκεί όπου η αγάπη παραμένει μετέωρη. Όταν για κάποιο λόγο η ίδια του η επιθυμία τον κινεί για να τολμήσει να της παραχωρήσει ένα χώρο, είτε ακινητοποιείται στερώντας τον εαυτό του από το οξυγόνο της ζωής, είτε γίνεται παράτολμος, οπότε οι Ερινύες ροκανίζουν την ίδια του την ύπαρξη κατατρώγοντας την αποδοχή, το δικαίωμα στο λάθος, ενώ μια καταναγκαστική ιδέα πως θα τιμωρηθεί τυλίγεται σαν βρόχος στο λαιμό του.
Παράλληλα ασχολείται με εμμονή με το σύμπτωμα, στερώντας τον εαυτό του από ικανοποιήσεις και απολαύσεις που θα τις αισθανθεί μόνο αν χαλαρώσει και ηρεμήσει, αλλά εκείνος δεν πιστεύει πως τις αξίζει για να τις βιώσει. Μέσα σε όλο αυτόν τον θλιβερό στροβιλισμό ελπίζει πως θα βρεθεί κάποιος, κάπου, κάποτε να αναγνωρίσει και να επιβεβαιώσει τον ίδιο για την αξία του, ώστε το σύμπτωμα να χάσει τη σημασία του.
Χρησιμοποιεί ένα σύμπτωμα για να κερδίζει αξία, γιατί αδυνατεί να την αισθανθεί από ολάκερο τον εαυτό του, επειδή αισθάνεται περισσότερο αντικείμενο και λιγότερο ενότητα που αγαπιέται άνευ όρων.
Αν ως παιδιά η επιθυμία μας τραυματίστηκε, και κάθε φορά που προσπαθούμε να την προσεγγίσουμε, το “εγώ” μας κατακλύζεται από συναισθήματα που δεν μπορούμε να τα διαχειριστούμε και λειτουργούμε επιθετικά ή αποφευκτικά προς αυτήν, χρειάζεται να επιμείνουμε σθεναρά στην αγάπη για τον εαυτό μας, προκειμένου με αυτόνομο τρόπο να διαφοροποιηθούμε από τις εικόνες του παρελθόντος, ώστε να χάσουν την αιχμαλωτιστική τους δύναμη. Το “εγώ” μας χρειάζεται φροντίδα, ώστε να πλαστεί με ένα τρόπο, όπου νιώθοντας δημιουργοί του, θα το βοηθήσουμε να συνθέσει στην ενότητα του την αποδοχή, τον σεβασμό, την εκτίμηση, ώστε κάνοντας μια αναδρομή στη χώρα της μνήμης καθετί που συνέβηκε στην ζωή μας να νοηματοδοτηθεί με ένα νέο τρόπο, όπου το μήνυμα που θα μας χαρίζει να αποτελεί απόσταγμα σοφίας και χαράς σταλάζοντας μέσα μας την ουσία της ζωής, που θα εμπεριέχει την εκτίμηση για τον εαυτό μας. Μόνο έτσι θα σταθούμε πάνω από τα γεγονότα και δεν θα επιτρέψουμε να καθορίσουν την αξία μας εκείνα, γιατί η αξία μας θα είναι πλεγμένη με το πυκνό μας ψυχικό σύστημα και θα αντλεί δύναμη από ένα “εγώ” που θα δίνει δικαίωμα στην επιθυμία να αναβλύζει συνεχώς, για να χαρίζει την δροσιά της στο ψυχικό μας σύστημα.
*Ειδικός Ψυχικής Υγείας
