«Ο,τι κι αν συμβεί μέσα στη ζωή μας, θα έρθει μια καλή ώρα, μια περηφάνια, μια στοργή που θα σου τα ξεπληρώσει όλα».
Θράσος Καστανάκης
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΟΛΟΥΔΑΚΗ*
Το άγχος είναι η αντίδραση του “εγώ” στον κίνδυνο. Αυτός ο κίνδυνος αφορά μια εικόνα που έχουμε μέσα μας από ένα γεγονός, όπου ανακινήθηκαν μέσα μας με καταιγιστικό τρόπο συναισθήματα, τα οποία δεν μπορέσαμε να τα ελέγξουμε και δημιούργησαν ρωγμή στην ψυχή μας. Επιβιώσαμε σωματικά, αλλά ο ψυχισμός μας δέχτηκε απειλητικό βομβαρδισμό, έτσι κάθε παρόμοιο γεγονός στο παρόν και στο μέλλον, ενοχοποιείται προκαταβολικά από μας, στην σκέψη του τι θα μπορούσε να προκαλέσει. Το άγχος είναι λοιπόν μια αντίδραση στην κατάσταση κινδύνου που συνέβηκε τότε. Αυτή φαντασιώνουμε πως αποτρέπεται όσο το “εγώ” κάνει κάτι για να αποφύγει την κατάσταση ή να απαλλαγεί από αυτήν. Τα συμπτώματα δημιουργούνται για να αποφευχθεί η ιδέα να συμμετέχουμε σε ένα νέο κίνδυνο.
Αυτό που προκλήθηκε στο παρελθόν συχνά αφορά μια καθοριστική σχέση εξάρτησης, η οποία διαταράχτηκε και προκάλεσε ένα αφανισμό του “εγώ”, που ένιωσε κάποιος μετά από αυτό το γεγονός. Ένα παιδί που εκτίθεται στον κίνδυνο και δεν το προστατεύομε, όσο κι αν αγαπά τους γονείς του μετά από αυτόν τον καταρράκτη συναισθημάτων που ένιωσε όταν εκτέθηκε στον κίνδυνο, αυτή η καθησυχαστική αίσθηση που είναι απαραίτητη για τον ψυχισμό του διαταράσσεται και πάντα μια αμφιβολία έρχεται να αποχρωματίσει τον εσωτερικό του κόσμο. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης απευθύνεται τόσο στους γονείς που δεν τον προστάτεψαν, όσο και στον ίδιο του τον εαυτό.
Μια νεύρωση δεν μπορεί να προκληθεί μόνο από το αντικειμενικό γεγονός της έκθεσης σε κίνδυνο, χωρίς τη συμμετοχή βαθύτερων ασυνειδήτων στρωμάτων της ψυχικής συσκευής. Τα συναισθήματα οργώνουν τον ψυχικό χώρο και η σπορά έκτοτε εξαρτάται από αυτή τη δυναμική.
Το άγχος που είναι τόσο βαθύ και μοιάζει με άγχος για τον θάνατο αφορά το γεγονός της εγκατάλειψης και άρα της εκμηδένισης του εαυτού, του αφανισμού του “εγώ”. Όταν στο παρελθόν ένα παιδί ένιωσε μέσα από μια ανερμήνευτη συμπεριφορά των άλλων, κατακερματισμένο, αφανισμένο, τότε πλέον από φόβο να μην ξανανιώσει το ίδιο συναίσθημα και κυριευθεί από άγχος θανάτου και αφανισμού, υιοθετεί συμπεριφορές δυσπροσαρμοστικές για τον εαυτό του, όπου εγκλωβίζεται ο ίδιος και παραιτείται από τα “θέλω” του, αλλά τουλάχιστον δεν κινδυνεύει να νιώσει το ίδιο συναίσθημα ψυχικού θανάτου. Έτσι υιοθετεί ένα αυστηρό εαυτό που πλέον προστάζει, απαγορεύει, κρίνει κάθε τι που θα τον οδηγούσε στην επιθυμία του, η οποία περιέχει τόσα πολλά αμφιθυμικά συναισθήματα, που εμποτίζεται με φόβο. Κάθε τι που περιέχει φόβο διακινεί το άγχος μέσα μας, και οι επιλογές μας δεν είναι επιλογές που εκφράζουν πραγματικά εμάς, αλλά εξυπηρετούν περισσότερο ένα εαυτό αδύναμο, ανίσχυρο, αμήχανο, ένα εαυτό που βρίσκεται σε σύγχυση και σε υποδούλωση. Όταν λοιπόν μια επιθυμία έρχεται να μας συναντήσει, εμείς την απορρίπτουμε και υψώνουμε το τοίχος της επίκρισης, της απόρριψης, γιατί φοβόμαστε πως θα νιώσουμε την ίδια ανασφάλεια όπως τότε. Υποσυνείδητα χρεώνουμε τον εαυτό μας με το λάθος πως εμείς εκθέσαμε τον εαυτό μας στον κίνδυνο και γινόμαστε επικριτικοί και απορριπτικοί μαζί του. Έτσι φροντίζουμε από τότε να οχυρώνουμε τον εαυτό μας από παρόμοιες εκθέσεις, αποφεύγοντας την ζωή.
Ένα παιδί νιώθει μια βαθιά λαχτάρα για τα πρόσωπα που αγαπά και το μεγαλώνουν. Εξαρτάται η ζωή του από αυτά και η ψυχική του επιβίωση. Δεν μπορεί λοιπόν να κρίνει τα πρόσωπα που εξαρτάται από εκείνα, γιατί ένας αποχωρισμός από ένα πρόσωπο υψηλής αξίας θα σημάνει τον θάνατο για αυτό. Πιστεύει πως αν το κάνει, θα τιμωρηθεί και θα χάσει την στοργή και την αφοσίωσή τους. Ο άνθρωπος χωρίς την αίσθηση ότι είναι σημαντικός για τα πρόσωπα που αγαπά, δεν ζει. Όταν μια επιθυμία λοιπόν αποτελεί απειλή για το πρόσωπο που αγαπά, σε φαντασιωσικό ή σε πραγματικό επίπεδο, προκειμένου να μην έρθει αντιμέτωπο με τον όλεθρο του αφανισμού, αποσύρει την επιθυμία και όταν ο φόβος είναι μεγάλος, γίνεται τρόμος που δυναστεύει τον ψυχισμό του στερώντας τα ηνία της λογικής του και οδηγώντας τον στο παράλογο. Κάθε επιθυμία που σηματοδοτεί ένα φόβο, αποσύρεται ή διώκεται, ενοχοποιώντας τον εαυτό του και κατηγορώντας τα πρόσωπα που φαντάζεται πως ευθύνονται για την αφύπνιση της επιθυμίας του. «Αν εγώ πάψω να επιθυμώ, αν κατηγορήσω τους άλλους που συναινούν στην ενεργοποίηση της λάβας, η οποία θα κατακάψει τα πρόσωπα τα οποία είναι αδύναμα να με αποχωριστούν ή με χρησιμοποιούν ως δική τους ασφάλεια, τότε δεν κινδυνεύω να χάσω την αγάπη». Έτσι το άγχος εγκαθίσταται και αποσύρει το ενδιαφέρον του, στρέφοντας τον εαυτό του σε υποκατάστατες λύσεις. Αυτή η υποκατάστατη λύση ή αλλιώς το σύμπτωμα χρησιμεύει, ώστε να μην αφυπνιστεί η επιθυμία για ζωή, γιατί αυτή η επιθυμία αποτέλεσε κίνδυνο στο παρελθόν.
Αν λοιπόν έρθει με ένα ξέφρενο ρυθμό, τότε ολάκερος ο εαυτός του κινδυνεύει, οπότε, όταν αντιμετωπίζει ένα τέτοιο κίνδυνο, περιορίζει την δική του οργάνωση.
Ένας άνθρωπος, αν απειληθεί από επώδυνα γεγονότα και κατακλυστεί από συναισθήματα που δεν μπορεί να τα διαχειριστεί, τότε χρειάζεται να βοηθηθεί για να ανασυνταχθεί ο ψυχισμός του και να διορθωθούν οι λάθος εγγραφές που τον σέρνουν σε δαιδαλώδεις διαδρομές χωρίς διέξοδο.
*Ειδικός Ψυχικής Υγείας
