ΠΟΛΛΟΙ ισχυρίζονται πως το καλοκαίρι ευνοεί το διάβασμα και μάλιστα το ´δυνατό´ βιβλίο. Για άλλους, είναι ο χειμώνας. Ο βροχερός κρύος καιρός σε κλείνει στο σπίτι, σε αντίθεση με το θέρος που σε καλεί να χαρείς το φως, τη μέρα, την καλή παρέα, τη φύση, τη θάλασσα? Είναι θέμα γούστου η επιλογή εποχής διαβάσματος κι ο καθένας μπορεί να αραδιάσει ένα σωρό επιχειρήματα, υπέρ ή κατά?
ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ επιφυλάσσει περισσότερες απολαύσεις. Ακόμη και σε περίοδο οξύτατης οικονομικής κρίσης, οι πολιτικοί αδημονούν να κλείσει η Βουλή και εμείς οι πολίτες να πάρουμε την άδειά μας, αν έχει απομείνει κάτι κι απ? αυτή?
ΤΑ ΜΠΑΝΙΑ ´του λαού´, οι θερινές αποδράσεις, είναι μεταπολεμικοί, ιεροί θεσμοί. Δύσκολα καταργούνται. Ετσι, βρίσκεσαι στο χωριό για ολιγοήμερες διακοπές, συναντιέσαι με παλιούς φίλους για καφέ ή ουζάκι, πάς στη θάλασσα, παίζεις καμιά πρέφα ή τάβλι, κάνεις βόλτες σε παλιές ´πορείες´, βεγγερίζεις στις γειτονικές αυλές, κουβεντιάζεις?
ΠΟΥ καιρός για βιβλίο!
ΤΑ ΠΑΛΙΑ όμορφα καλοκαίρια λιγοστεύουν. Οχι επειδή μεγαλώνουμε και ´αραιώνουμε´, αλλά επειδή η οικονομική κρίση? μακροημερεύει, τα προβλήματα συσσωρεύονται, τα χαράτσια πολλαπλασιάζονται, η ανεργία θεριεύει (σε 8 εργαζόμενους αντιστοιχούν τρεις άνεργοι, σήμερα!), η κακή διαχείριση της κατάστασης γίνεται κάκιστη? Ολα αυτά δεν σου επιτρέπουν ´όνειρα θερινής νυκτός´. Η ίδια η πραγματικότητα σε συνεφέρνει σύντομα?
ΕΤΣΙ, δεν είναι σπάνιο να ακυρώνουμε ´ταξιδάκια´, λόγω αιφνίδιας ασθένειας, οικονομικής δυσπραγίας ή κάποιου άλλου συμβάντος? Ευτυχώς που κρατάμε κάπου βαθιά στην ψυχή μας αγκυροβολημένα τα παιδικά, αλλά και τα πριν την κρίση, ξένοιαστα καλοκαίρια μας. Ευτυχώς που οι δεσμοί της ελληνικής οικογένειας αντιστέκονται. Νοσταλγείς τα παιδιά σου που βολοδέρνουν στα πεντανέμια της κρίσης, χωρίς να ξέρουν τι θα ξημερώσει η επόμενη μέρα. Απομένουν οι μερικές αποδράσεις σε βουνό ή θάλασσα, που είναι λυτρωτικές. Η γενναιόδωρη κρητική γη ´συνωμοτεί´ και μας τις προσφέρει σε όλες τις εκδοχές.
ΓΙΑΤΙ μια θερινή απόδραση; Γιατί, άραγε, ένα ταξίδι μακριά από τον τόπο εργασίας ή διαμονής μας; Νομίζουμε πως μια καλοκαιρινή ´φυγή´ ενέχει δυο απελευθερωτικά ταξίδια:
? να δούμε ή να γευθούμε κάτι καινούργιο (όπως μια ερωτική περιπέτεια ή ένα εξωτικό ταξίδι) ή,
? να μη βλέπουμε κάτι παλιό που μας πληγώνει καθημερινά (όπως ένας χωρισμός ή μια απώλεια).
ΑΛΛΑ, ΑΠΟΔΡΑΣΗ είναι και το βιβλίο που σε ταξιδεύει σε ξένους τόπους, σε καινούργιες λέξεις, σε γεγονότα, σε μυθιστορίες με συνεπείς χαρακτήρες. Κοντά στη χαλαρωτική δύναμη του νερού της θάλασσας ή του βουνήσιου δροσερού αέρα, χρειαζόμαστε και τη γαλήνη του μυαλού. Είτε με το να μη κάνουμε απολύτως τίποτα (dolce far niente), ή με το να χανόμαστε στους μυστικούς κόσμους των βιβλίων.
ΠΟΤΕ έχουμε χρόνο για διάβασμα; Σίγουρα τα αποχαυνωτικά μεσημέρια στην ακρογιαλιά, κάτω από ένα καυτό ήλιο, αλλά και ξαπλωμένοι στη ρίζα ενός βαθύσκιου δέντρου. Και τα βράδια στο κρεβάτι, λίγο πριν κοιμηθούμε, μας ταιριάζει ένα ανάλαφρο βιβλίο, όπως είναι τα ´ταξιδιωτικά´, Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών. Πρόκειται για βιβλία που, κοντά στη γνώση, μας ´ξεναγούν´ με διασκεδαστικό τρόπο σε χώρες που πιθανόν δεν θα επισκεφτούμε. Μας ´θεραπεύουν´ έμμεσα από τα άγχη και τη βαρβαρότητα των μέτρων του σήμερα.
ΟΙ ΑΘΗΝΑΪΚΕΣ εφημερίδες καθιερώνουν κάθε καλοκαίρι ένθετα με ´βιβλία για το καλοκαίρι´. Συνήθως αναφέρονται σε ευπώλητα (=best sellers) ελληνικά ή ξένα βιβλία των μεγάλων εκδοτικών οίκων. Είμαστε επιφυλακτικοί με αυτά, γιατί είναι ´καρποί´ του marketing και της προβολής των ευνοημένων ονομάτων συγγραφέων των εκδοτών. Εξάλλου, αφότου το βιβλίο έγινε ´προϊόν/εμπόρευμα´ ευρείας κατανάλωσης, αμφισβητούμε τα κίνητρα των συγγραφέων καθώς και τα κριτήρια κατάταξής τους στα διαφημισμένα ευπώλητα.
ΘΑ ΜΟΥ ΠΕΙΤΕ πως πολλοί αναγνώστες περιμένουν πως και πως την έκδοση ενός καινούργιου βιβλίου. Είναι οι αναγνώστες που διαβάζουν πολλά βιβλία, για να εκφράζουν? άποψη περί παντός του επιστητού. Συνήθως, με ένα ρηχό διάβασμα, με επιπόλαιες σκέψεις, με ρηχότερα αποτελέσματα. Δεν είναι τυχαία η σχετικά πρόσφατη έκδοση ενός γαλλικού βιβλίου (του καθηγητή και ψυχαναλυτή Pierre Bayard) που συμβουλεύει για το πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν ? διαβάσαμε, ή απλά μόνο ξεφυλλίσαμε! (1)
ΥΠΑΡΧΟΥΝ και οι άλλοι αναγνώστες που προτιμούν ενσυνείδητα τα βαριά αναγνώσματα, με διάσημα ?κλασικά ή νεότερα- ονόματα και βαρύνουσες σκέψεις. Είναι αυτοί που θεωρούν τις διακοπές ως χρόνο εμβάθυνσης στην πολιτική και την οικονομία, στις ιδεολογίες και τη φιλοσοφία, στην κοινωνιολογία και τις άλλες επιστήμες. Δεν τους ζηλεύουμε?
ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ, λοιπόν, προσθέτουμε στις θερινές αποσκευές μας περιοδικά του συρμού και βιβλία ´ελαφρά´ σε περιεχόμενο και όγκο: αστυνομικά, πρακτικές φιλοσοφίες, λίγη ερωτική -κλασική ή μοντέρνα- λογοτεχνία, ντόπιους λογοτέχνες κ.λπ. Από κοντά και τα σταυρόλεξα, τα suDoKu, τα ανέκδοτα, οι γρίφοι? Βλέπετε, καραδοκούν και νόσοι που απαιτούν εγρήγορση του μυαλού. Οχι μόνο αποχαύνωση.
ΟΙ ΜΙΚΡΕΣ αποδράσεις του καλοκαιριού είναι αφορμή για νέες εμπειρίες, ευχάριστες ή δυσάρεστες. Ο ακούραστος ταξιδευτής της γης και της ψυχής, ο Ν. Καζαντζάκης, επιμένει στον πλούτο της απόδρασης: «(?) Να γυρίζεις τη γης, να βλέπεις- να βλέπεις και να μην χορταίνεις- καινούργια χώματα και θάλασσες κι ανθρώπους και ιδέες, και να τα βλέπεις όλα για πρώτη φορά, να τα βλέπεις όλα σα για τελευταία φορά, με μακρόσερτη ματιά, κι έπειτα να σφαλνάς τα βλέφαρα και να νιώθεις τα πλούτη να κατασταλάζουν μέσα σου ήσυχα, τρικυμιστά, όπως θέλουν, ωσότου να τα περάσει από την ψιλή κρισάρα του ο καιρός, να κατασταλάξει το ξαθέρι απ?όλες τις χαρές και τις πίκρες σου- τούτη η αλχημεία της καρδιάς, είναι, θαρρώ μια μεγάλη, αντάξια του ανθρώπου ηδονή» (2).
ΑΝΕΚΑΘΕΝ οι αποδράσεις, πραγματικές ή νοερές, ήταν και παραμένουν αφορμή για αλλαγή περιβάλλοντος, αλλά και τρόπου ζωής? Ή, για μια μυστική ´καζαντζακική´ ανταμοιβή στον εαυτό μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
? (1) Pierre Bayard, ´Comment parler des livres que l´on n´a pas lus?´ (= ´Πώς να μιλάμε για βιβλία που δεν έχουμε διαβάσει´). Του Πιέρ Μπαγιάρ, μετάφρ. Ελπίδα Λουπάκη, εκδ. Πατάκη, 2008
? (2) Ν. Καζαντζάκης, ´Ταξιδεύοντας-Ισπανία´, εκδ. Στ. Πάτροκλου, 2009 (απόσπασμα από τον πρόλογο του συγγραφέα).
