B´ MΕΡΟΣ
Aντονυ Γκίντενς Εκδόσεις: ΠΟΛΙΣ Μετάφραση: Ανδρέας Τάκης
Ενα καθοριστικής σημασίας βιβλίο για την ευθύνη και το πολιτικό μέλλον του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού στην Αγγλία, στην Ευρώπη, στον κόσμο. Ενα έργο γραμμένο από έναν ´αθεράπευτο´ σοσιαλιστή, ο οποίος οραματίστηκε έναν τρίτο δρόμο, μετά και από το βιβλίο του ´Πέρα από την αριστερά και δεξιά´.
Ο Γκίντενς στον τρίτο δρόμο αποδέχεται την παγκοσμιοποίηση με προϋπόθεση την ´ουτοπική´ ηθικοποίηση του δικού της πολιτικού γίγνεσθαι…
Για να εκφράσει δημιουργικές ιδέες: Από τον σοσιαλισμό και μετά, για τον θάνατο του Σοσιαλισμού, για την κλασική σοσιαλδημοκρατία (παλαιά αριστερά), αλλά και για την παλαιού τύπου Σοσιαλδημοκρατία του John Maynard Κeynes (οικονομικού εμπνευστή της μεταπολεμικής συναίνεσης), ο οποίος συμμεριζόταν μερικές από τις βασικές επισημάνσεις του Μαρξ και του Σοσιαλισμού.
Ομως, ο Γκίντενς στον Τρίτο δρόμο εξετάζει τη νεοφιλελεύθερη σκοπιά, η οποία μετά μανίας παροπλίζει το ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ κράτος για να σωθεί ο νέος αγριότατος υπερ-εκμεταλλευτικός χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός των τραπεζών, των δανειστών κ.ά.
Στη σύγκριση που κάνει για τα πολιτικο-οικονομικά ´δόγματα´ επισημάνει – κατακρίνοντάς την- τη ´διαρκή επανάσταση´ της αγοράς, η οποία καταλύει έθνη – κοινωνίες, λαούς και αξίες, ισοπεδώνοντας τα πάντα, να μιλήσει για το ζήτημα του πολιτικού φορέα, να θέσει κρίσιμα διλήμματα, να μιλήσει για κράτος και κοινωνία των πολιτών προτείνοντας το πρόγραμμα του ´Τρίτου δρόμου´ με τα εξής σημεία:
1) Ριζοσπαστικό κέντρο, 2) Το νεοδημοκρατικό κράτος (χωρίς εχθρούς), 3) Ενεργή κοινωνία πολιτών, 4) Η δημοκρατική οικογένεια, 5) Νέα μικτή οικονομία, 6) Ισότητα και συμπερίληψη, 7) Θετική πρόνοια, 8) Το κοινωνικό κράτος επενδύσεων, 9) Το κοσμοπολίτικο έθνος, 10) Η κοσμοπολίτικη δημοκρατία…
Αλήθεια μέσα στον σημερινό εκμεταλλευτικό ολοκληρωτισμό είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν αυτές οι χρήσιμες ιδέες του Γκίντενς ως προζύμι για το πλάσιμο του ´τέταρτου δρόμου´ που αποτελεί, πλέον, μια αναγκαιότητα; Αλλά, ποιος είναι αυτός ο τέταρτος δρόμος; (Απάντηση σε 2 – 3 επόμενα άρθρα).
Αλλά τι συνέβη (κατά τον Αντονυ Γκίντενς) από τον Σοσιαλισμό και μετά; Στο βιβλίο δίδει εξαιρετικού ενδιαφέροντος απαντήσεις. Ομως, για να τις γνωρίσουμε περισσότερο, κρίναμε αναγκαίο να γράψουμε ένα ακόμη άρθρο, με παράθεση αποσπασμάτων από τον ΤΡΙΤΟ ΔΡΟΜΟ, όπως ο συγγραφέας του τα έγραψε και τα κυκλοφόρησε το 1998. Για να πει στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου και τα εξής ενδιαφέροντα:
…´Πριν από εκατόν πενήντα χρόνια ο Marx έγραφε ότι ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη… Το φάντασμα του σοσιαλισμού ή του κομμουνισμού. Ομως, αυτό εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα, για διαφορετικούς όμως λόγους από αυτούς που είχε στον νου του ο Μαρξ. Ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός έχουν πια εκπνεύσει. Εξακολουθούν όμως να μας στοιχειώνουν. Δεν μας επιτρέπεται όμως να βάλουμε έτσι απλά στην άκρη, τις αξίες και τις αρχές που τους ενέπνευσαν, γιατί ορισμένες απ? αυτές παραμένουν εγγενείς στην ιδέα του ΕΥ ΖΗΝ, στην πραγμάτωση του οποίου αποσκοπεί η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Ομως, η πρόκληση είναι να αποκαταστήσουμε το κύρος αυτών των αξιών, στα σημεία ακριβώς εκείνα που το οικονομικό πρόγραμμα του σοσιαλισμού έχει καταστεί ΑΝΑΞΙΟΠΙΣΤΟ.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΕΧΑΣΕ ΤΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΝΑ ΕΜΠΝΕΕΙ
Οι πολιτικές ιδέες σήμερα φαίνεται να έχουν χάσει τη δυνατότητά τους να εμπνέουν και οι πολιτικοί ηγέτες την ικανότητα να καθοδηγούν. Ο δημόσιος διάλογος διακατέχεται από ανησυχία για την έκπτωση των ηθικών αρχών, για το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, για τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας. Με τις μόνες ομάδες που εμφανίζονται αμετάκλητα αισιόδοξες να είναι όσες εναποθέτουν τις ελπίδες τους για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε στην τεχνολογία.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις όμως ενδέχεται να έχουν αμφιλεγόμενες συνέπειες και πάντως η τεχνολογία από μόνη της δεν μπορεί να αποτελέσει επαρκές θεμέλιο ενός τελεσφόρου πολιτικού προγράμματος. Η πολιτική σκέψη δεν θα ανακτήσει την ικανότητά της να εμπνέει όσο αρκείται απλώς στο να αντιδρά στις εξελίξεις ή περιορίζεται στα τετριμμένα και εφήμερα.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΧΩΡΙΣ ΙΔΑΝΙΚΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΞΙΑ
Η πολιτική ζωή χωρίς ιδανικά δεν έχει αξία, αλλά και τα ιδανικά είναι κούφια αν δεν συνδέονται με τις πραγματικές δυνατότητες. Πρέπει να γνωρίζουμε τόσο το είδος της κοινωνίας που θέλουμε να δημιουργήσουμε όσο και τα συγκεκριμένα μέσα που θα μας οδηγήσουν σ? αυτήν, για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι και να αναβιώσει ο πολιτικός ιδεαλισμός…
Αλλά, στη Βρετανία, όπως και σε άλλες χώρες σήμερα η θεωρία υστερεί της πρακτικής. Ενόσω, όμως, οι κυβερνήσεις που διεκδικούν την εκπροσώπηση της αριστεράς παράγουν ΠΟΛΙΤΙΚΗ στο πόδι, ο σκελετός της πολιτικής τους έχει ανάγκη από θεωρητική σάρκα – όχι μόνο για να δικαιολογήσουν τα όσα κάνουν, αλλά για να προσδώσουν στην πολιτική ζωή γενικότερα μεγαλύτερη αίσθηση προσανατολισμών και στόχων. Γιατί η αριστερά συνδεόταν ανέκαθεν με τον σοσιαλισμό και ο σοσιαλισμός, τουλάχιστον ως σύστημα οικονομικής διαχείρισης έχει πάψει να υπάρχει…
Ο ΜΑΡΞ ΗΘΕΛΕ ΤΟΝ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ ΝΑ ΞΕΠΕΡΑΣΕΙ ΣΕ ΠΛΟΥΤΟ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ
Ομως, η οικονομική θεωρία του Σοσιαλισμού στηρίζεται στην άποψη ότι ο καπιταλισμός, αν αφεθεί να λειτουργήσει ανεμπόδιστα, είναι οικονομικά μη αποδοτικός, κοινωνικά διχαστικός και ανίκανος να εξασφαλίσει μακροπρόθεσμα την αυτοαναπαραγωγή του…
Για τον Μαρξ πάντως η επιτυχία ή μη του σοσιαλισμού, εξαρτιόταν από την ικανότητά του να δημιουργήσει μια κοινωνία, η οποία θα παρήγαγε ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΠΛΟΥΤΟ απ? ό,τι ο καπιταλισμός και θα κατένειμε αυτόν τον πλούτο με τρόπο ακριβοδίκαιο. Αλλά εάν ο σοσιαλισμός έχει πια πεθάνει, αυτό οφείλεται ακριβώς στη διάψευση τούτων των ισχυρισμών… Γιατί η οικονομική θεωρία του σοσιαλισμού ήταν ανέκαθεν ανεπαρκής και υποτιμούσε τη δυνατότητα του καπιταλισμού να καινοτομεί… Τόσο με τις φιλοσοφίες της ελεύθερης αγοράς του νεοφιλελευθερισμού όσο και με το νέο ρεύμα σκέψης όσον αφορά τα ηθικά και τα οικονομικά ζητήματα με τους ´ελευθεριακούς´ να υποστηρίζουν τη σεξουαλική ελευθερία, την αποποινικοποίηση των ναρκωτικών κ.λπ.
Ο ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ ΘΕΩΡΕΙ ΠΗΓΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΔΕΙΝΩΝ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
Πάντως, όπως εμφατικά τονίζει ο Αντονυ Γκίντενς (σελ. 28 – 33): ´Η αντιπαράθεση των νεοφιλελευθέρων με το κοινωνικό κράτος αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα νεοφιλελεύθερα γνωρίσματα´, το κράτος πρόνοιας θεωρείται πηγή όλων των δεινών, όπως και ο καπιταλισμός παλαιότερα από την επαναστατική αριστερά. Με το κράτος πρόνοιας να ´καταφέρει τρομακτικές βλάβες σε αυτούς ακριβώς που υποτίθεται ότι ωφελεί: τους ευάλωτους, τους αδύναμους και τους αναξιοπαθούντες γιατί ακρωτηριάζει το πνεύμα επιχειρηματικότητας και αυτοπεποίθησης ανδρών και γυναικών και εμφυτεύει μια θανατηφόρο δόση εκρηκτικής αγανάκτησης στα θεμέλια της ελεύθερης κοινωνίας μας.
Για να θέσει το ερώτημα ο Γκίντενς γράφοντας: ´Τι θα παρέχει όμως ευημερία, αν το κοινωνικό κράτος παροπλιστεί;´. Για να παραθέσει τη συνήθη απάντηση ότι η ευημερία θα εξασφαλίζεται από την οικονομική ανάπτυξη μέσα από τις αγορές. ´Για να θεωρούνται ως ευημερία τα κρατικά επιδόματα, αλλά η μεγιστοποίησή της οικονομικής προόδου και συνεπώς του συνολικού πλούτου χάρη στη θαυματουργό λειτουργία των αγορών…
Η ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Εν τω μεταξύ (σελ. 31) ο συγγραφέας του τρίτου δρόμου συγκρίνοντας τα πολιτικά δόγματα γράφει ότι ´η νεοφιλελεύθερη προσήλωση στην ελεύθερη αγορά, από τη μία και στην παραδοσιακή κοινωνία και το έθνος, από την άλλη, αποτελεί ηδη, από μόνη της, μια ΑΝΤΙΦΑΣΗ. Ο ατομισμός και η ελευθερία της επιλογής υποτίθεται ότι πρέπει να έχουν ως αμετακίνητο όριό τους την οικογένεια και την εθνική ταυτότητα, χώρους όπου η παράδοση πρέπει να διατηρείται αναλλοίωτη. ΤΙΠΟΤΑ, όμως, δεν αλλοιώνει περισσότερο την παράδοση από τη ´ΔΙΑΡΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ´ των δυνάμεων της αγοράς. Η δυναμική της κοινωνίας της αγοράς υπονομεύει τις παραδοσιακές δομές εξουσίας και θρυμματίζει τις τοπικές κοινότητες με δημιουργία νέων νεοφιλελευθερικών κινδύνων, με αβεβαιότητες, που ζητείται η αγνόησή τους από τους πολίτες με επιπλέον παράβλεψη των ίδιων των αγορών, η οποία εξαρτάται από αυτές ακριβώς τις κοινοτικές μορφές, που ο φονταμενταλισμός της αγοράς τις σκορπίζει στους πέντε ανέμους… αλλά οι ´σοσιαλιστές´ βρίσκονται στον αντίποδα των συντηρητικών.
Χωρίς πλέον να διαθέτουν πλέον πάγιο ´ταξικό μπλοκ´ στη στήριξη του οποίου μπορούν να υπολογίζουν.
ΤΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΧΕΙ ΝΑ ΜΙΛΑ ΚΑΝΕΙΣ ΓΙΑ ´ΤΡΙΤΟ ΔΡΟΜΟ´;
Ο Γκίντενς διερωτώμενος (από το 1998) ´τι σημασία μπορεί να έχει -εν όψει ενός εξαιρετικά δύσκολου σεναρίου για το σοσιαλιστικό μέλλον- να μιλά κανείς για έναν τρίτο δρόμο;´.
Παρόλα αυτά διατύπωσε τα εξής πέντε κρίσιμα διλήμματα:
1) Το ζήτημα της παγκοσμιοποίησης – τι είναι ακριβώς και ποιες επιπλοκές μπορεί να έχει;
2) Ο ατομισμός – κατά ποια έννοια, αν υπάρχει κάποια, οι σύγχρονες κοινωνίες γίνονται πιο ατομικιστικές.
3) Η αριστερά και η δεξιά – τι σημαίνει ο ισχυρισμός ότι δεν έχουν πλέον κανένα νόημα;
4) Το ζήτημα του πολιτικού φορέα απομακρύνεται η πολιτική από τους ορθόδοξους μηχανισμούς της δημοκρατίας;
5) Τα οικολογικά προβλήματα πως μπορούν να ενσωματωθούν στη σοσιαλιστική πολιτική;
Στα πέντε αυτά αγωνιώδη ερωτήματα έδωσε την απάντηση της καταστροφής η τραγικά εμμένουσα στην υπερ-εκμετάλλευση και στην κοινωνική διάλυση, η καταστροφική δύναμη της κοινωνίας της αγοράς.
Για να εκφράσει στο συμπέρασμα του βιβλίου του την απογοήτευσή του από την επικοινωνιακή νίκη του εργατικού κόμματος που παρήγαγε τον… Τony Blair μέσα από ένα κενό πρόγραμμα του ιστορικού αυτού κόμματος.
ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΨΕΥΔΟΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Τώρα, όμως, μέσα στην παγκόσμια χοάνη που ´κατάπιε´ τόσο τον Δημοκρατικό Σοσιαλισμό, τον παραδοσιακό κομμουνισμό – μαρξισμό, αλλά κυρίως τον νεοφιλελευθερισμό με τον απάνθρωπο υπερ- εκμεταλλευτισμό του.
Σ? αυτό το φοβερό και δυσοίωνο σήμερο και αύριο ενός συνεχούς πολιτικού αδιεξόδου ο ´προφητικός´ οραματιστής Αντονυ Γκίντενς επισημαίνει -στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου ότι: ´Ο διάλογος για την κεντρο-αριστερά θα πρέπει να έχει πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια εκείνη που ο προσανατολισμός του στην παγκοσμιοποίηση πράγματι αξιώνει´.
Ομως, 15 χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου του Γκίντενς, ο Ανθρωπολογικός τύπος της Αποανάπτυξης, αντιπαρατίθεται ουσιαστικά στην καταστροφική επιμονή μιας υπερ-εκμεταλλευτικής εικονικής παγκοσμιοποιημένης δημοκρατικοφανούς επικυριαρχίας. Με βία, απανθρωπιά, αποξένωση και ανελευθερία σε μια ελευθεριάζουσα ηδονιστική κοινωνία.
