Οι Κρήτες Βεργίκιοι (Vergce) στην αυλή του Γάλλου Βασιλιά Φραγκίσκου του Α? (1494 – 1547)*
ΠΡΙΝ από χρόνια, εντελώς τυχαία διάβασα ένα επιταφικό επίγραμμα του Γάλλου λυρικού, αναγεννησιακού ποιητή Πιερ ντε Ρονσάρ (Pierre de Ronsard) (1). Μου κίνησε το ενδιαφέρον, τόσο γιατί αναφερόταν σε κάποιον Νικόλαο Βεργίκιο, Κρήτα, φίλο και δάσκαλό του ποιητή στην ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία, όσο και γιατί γράφτηκε από ένα πολύ διάσημο ποιητή. Είναι γνωστό ότι τα ελληνικά και τα λατινικά Γράμματα υπήρξαν οι βασικότεροι συντελεστές της Αναγέννησης, πρώτα στην Ιταλία, έπειτα στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ Βεργίκιος ήταν Κρης (Candiot), γιος του Άγγελου Βεργίκιου, του ονομαστότερου Έλληνα κωδικογράφου (2) του 16ου αιώνα. Ο Νικόλαος ήταν περιζήτητος κυρίως στην αυλή και στους πνευματικούς κύκλους του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου του Α? καθώς και των διαδόχων του. Άφησε το στίγμα του στην ευρωπαϊκή τυπογραφία.
?ΞΑΝΑΒΡΗΚΑ το επίγραμμα σε μεταγενέστερες εμπεριστατωμένες ανθολογίες (3) και μελέτες. Λέει τα εξής για τον Άγγελο:
«Cr?te m? a fait, la France m? a nourri
La Normandie ici me tient pourri:
O fier destin, qui les homes tourmente,
Qui a fait un Grec ? Coutance p?rir!
Ainsi prend fin toute chose naissant
De quelque part qu? on puisse ici mourir
Un seul chemin nous m?ne ? Rhadamanthe»
Και σε ελεύθερη απόδοση, από εμάς, στα ελληνικά:
«Στην Κρήτη γεννήθηκα, στη Γαλλία ανατράφηκα
Η Νορμανδία με κρατά εδώ και σήπομαι (= λειώνω)
Ω μοίρα σκληρή που τους ανθρώπους βασανίζεις
Που κάνεις έναν Έλληνα στην Κουτάνς (4) να πεθαίνει
Έτσι τελειώνει κάθε τι που γεννιέται
Απ? όπου κι αν κατάγεται κανείς, εδώ κι αν αποθάνει,
Ένας και μόνος είν? ο δρόμος που μας οδηγεί στο Ραδάμανθυ» (5)
ΑΛΛΑ ποιοι είναι αυτοί οι Βεργίκιοι (6) που επηρέασαν τόσο πολύ την εποχή τους; Που λάμπρυναν με την ευρυμάθεια, τη γραφιστική/καλλιγραφική τέχνη, την καλαισθητική και πρωτοπόρα τυπογραφική τεχνική τους, γενικά με την πνευματική τους παρουσία, την ιταλική και τη γαλλική Αναγέννηση του 16ου αιώνα;
Η ΣΧΕΤΙΚΗ ελληνική Βιο(βιβλιο)γραφία δεν είναι πολύ διαφωτιστική. Ακόμη και η ορθότητα του ονόματός τους, όπως κι ο τόπος καταγωγής τους, αμφισβητείται. Ο Κωνσταντίνος Σάθας, σπουδαίος ερευνητής της ελληνικής πνευματικής κατάστασης μετά την Άλωση, μας παρέχει τις εξής πληροφορίες (διατηρούμε σε μονοτονικό την ορθογραφία και τη σύνταξη του πρωτότυπου κειμένου):
– «Άγγελος Βεργίκιος : «Κρης· Επί της βασιλείας Φραγκίσκου Α? ελθών αποκατέστη εις Γαλλίαν, και επορίζετο τα προς ζωάρκειαν αντιγράφων κώδηκας· ήν δε θαυμάσιος καλλιγράφος, και η γραφή αυτού εθαυμάσθη υφ? όλων των τότε λογίων· η φήμη του κατέστη Ευρωπαϊκή, και εθεωρείτο εις το είδος τούτο ο άριστος μεταξύ των συγχρόνων του· ο περίφημος Άγγλος καλλιγράφος Ερρίκος Στέφενς συγκατηριθμείτο μεταξύ των μαθητών του Βεργικίου, του οποίου το όνομα κατήντησε μετ? ου πολύ να εκφράζη την ιδέαν της καλλιγραφικής τελειότητος, εντεύθεν προκυψάσης της παρά τοις Γάλλοις συνήθους φράσεως «EcrirecommeunAnge» (=Γράφει σαν Άγγελος) (α)
«Ο βασιλεύς Φραγκίσκος διώρισεν αυτόν επιθεωρητήν των αποτεθησαυρισμένων Ελληνικών βιβλίων επί αδρώ μισθώ. Ο Βεργίκιος ήτο ου μόνον καλλιγράφος άριστος, αλλά και φιλόλογος δόκιμος. Αντέγραψέ τινα των εν Γαλλία υπό του χρόνου, ή της κακής χρήσεως βλαβέντων χειρογράφων, προσαπέκτησε νέα, και ενέπνευσεν εις τον Φραγκίσκον τον ευγενή ζήλον της δια του τύπου εκδόσεως πολλών εξ αυτών. Εις τον Άγγελον οφείλεται η πρώτη δια του τύπου διάδοσις των Ελληνικών, Λατινικών, και αυτών των Εβραϊκών βιβλίων εν Γαλλία, αυτού επιτυχέστετα χαράξαντος τα πρώτα τυπογραφικά στοιχεία.
«Αξιόλογα του Βεργικίου καλλιγραφήματα γραφέντα από του 1535 – 1566 κοσμούσι τας βιβλιοθήκας της Γαλλίας, Ιταλίας, και άλλων μερών.
Μετέφρασεν ο Άγγελος Βεργίκιος Λατινιστί το «Περί ποταμών και ορών επωνυμίας» του Πλουτάρχου(β).
«Νίκανδρος ο Νούκιος γνωρίσας αυτοπροσώπως τον Βεργίκιον λέγει περί αυτού ταύτα· «Αλλά δη και Άγγελον εκείνον τον Βεργίνιον (sic) καλούμενον, κρήτηθεν αφικόμενον, επιμελητήν των Ελληνικών βιβλίων εφέστηκε, σιτηρέσιόν τε δους αυτώ ενιαύσιον, επάξιον της αυτού επιμελείας και επιστήμης· και γαρ ου μόνον τα υπό του χρόνου και αμελείας των πρώην κατεχόντων διεφθαρότα των βιβλίων ανακτάται και αντιγράφει, αλλά δη και τον βασιλέα προς ζήλον ου τον τυχόντα ηρέθισεν, ως και πάμπολλα εκ τούτων εκτυπώσαι και χαλκογραφείν κατασκευάσαι. Και τα δυσπόριστα και σπάνια των Ελληνικών και Λατινικών, αλλά και Εβραϊκών, ευπόριστα και εύωνα τοις ανά την οικουμένην καταστήσαι· ένθεν τοι και χαρακτήρα γραμμάτων Ελληνικών αυτός συνεγράψατο, άριστα συνδεδεμένον και κάλλιστα συνηρμοσμένον, ως οράν έξεστιν, εις κάλλος δε γράφειν μελετήσας, άριστος των καθ? ημάς, ως ημείς ίσμεν, εν Λουτεκία (sic) των Παρισίων άριστος εντάττεται».
– «Και ο υιός δε του Αγγέλου Νικόλαος, τω 1549 εκ Κρήτης εις Γαλλίαν αποδημήσας, ήν των γραμμάτων θεράπων, γράψας στίχους εις Ανδριανόν τον Τούρναβον.
– «Συγγενής δε αυτού φαίνεται ων και Ιωάννης Βεργίκιος ο Κρης· γράψας Ιταλιστί ιστορίαν της νήσου εν βιβλίοις δέκα επτά από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1597 (γ).
– «Αλλά και ο Γεώργιος Βεργίκιος συγγενής πιθανώς ην των άνω· τούτου δ? εύρηται το εξής χειρόγραφον εν τη Βιβλιοθήκη Δουβλίνου «Μιχαήλ του Λυγίζου εξήγησις κατά πλάτος εις τον Θουκυδίδην κατά λέξιν και κατά νουν, παρά του εντίμου Γεωργίου του Βερκικίου (sic) (δ)
Υποσημειώσεις του Κ. Σάθα:
(α) MagasinPittoresque, 1840, sel. 104].
(β) Σ. Οικονόμου, Πανδώρα, φυλλ. 398
(γ) αυτόθι.
(δ) Fabricii Bibliotheca Graeca.
*προδημοσίευση τμήματος εκτενέστερης
μελέτης (Στ.Γ.Κ.)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
– (1) Pierre de Ronsard (1524-1585): Ελληνολάτρης Γάλλος «βασιλικός» ποιητής του 16ου αι., εμπνευστής και δημιουργός της «Πλειάδας» ποιητών στη Γαλλία (La Pl?iade), μιμητής Αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων ποιητών. Από τους αξιολογότερους ποιητές της εποχής του.
– (2) κωδικογράφοι (scriptores): Κώδικας (codex) λεγόταν ένα σύνολο χειρόγραφων φύλλων συρραμμένων σε μορφή βιβλίου. Οι κώδικες είχαν μεγάλη ζήτηση στις αυλές των βασιλέων κατά το Μεσαίωνα, αλλά και στα μοναστήρια, που ήθελαν να εμπλουτίσουν τις «βιβλιοθήκες» τους με άγνωστα κείμενα-ιδιαίτερα Ελλήνων κα Λατίνων συγγραφέων. Αυτή η τάση δημιούργησε και την ομάδα παραγωγών κωδίκων, οι οποίοι και ονομάστηκαν «αντιγραφείς» ή «κωδικογράφοι». Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται ο Κρης λόγιος Άγγελος Βεργίκιος, «ecrivain royal» στην αυλή του Φραγκίσκου του Α? (Γαλλία).
– (3) Pierre Rene Auguis, «Οι Γάλλοι ποιητές από τον 12ο αι. μέχρι τον Μαλέρμπ» [´Les Po?tes Fran?ois depuis le XIIe s. jusqu? ? Malherbe´, t. quatri?me, σελ. 163, εκδ. Οίκος Chapelet, Paris, 1824].
– (4) Κουτάνς: Η Coutances είναι γαλλική κοινότητα που βρίσκεται στην περιφέρεια της Μάγχης, στην Κάτω Νορμανδία.
– (5) Ραδάμανθυς: Με τον Μίνωα και τον Αιακό συναποτελούσαν τη μυθική τριάδα των δικαστών του Άδη.
– (5) Βεργίκιοι: Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Σάθα (1842-1914) που ασχολείται με τους Βεργίκιους στο σημαντικό ερευνητικό έργο «Νεοελληνική Φιλολογία-Βιογραφίαι των εν τοις Γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων (1453-1821», εν Αθήναις, 1868, «το όνομα του Βεργικίου διαφοροτρόπως παραλλαγέν φέρεται. Ο Ολλανδός Ρουτιγέζιος, Βεργέριον, ο Βάϋλος Βεργέκιον, η Γραφική Αποθήκη και ο Νούκιος Βεργίκιον». [σ.σ. Στη γαλλική wιkipedia (fr.wikipedia.org//wiki/Ange-Verg%C3%A8ce) ο Άγγελος Βεργίκιος αναφέρεται ως Vergikios, Bergikios, Vergecio, Vegetius! Όσο για την καταγωγή του, ο λημματογράφος υποστηρίζει ως «προφανή τόπο -του Άγγελου Βεργίκιου- τα Χανιά»!
