«Η φιλοσοφία έχει να προσφέρει πολλά στη σύγχρονη κοινωνία»

ΑΠΕ – ΜΠΕ » Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και εδώ και οκτώ μήνες εξωτερικό μέλος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Αλέξανδρος Νεχαμάς δηλώνει ότι η φιλοσοφία έχει να προσφέρει πολλά στις σύγχρονες κοινωνίες, επισημαίνοντας ότι πρέπει να επαναφέρουμε στο επίκεντρο τη σημασία που έχει η φιλοσοφία για κάθε ένα άτομο ξεχωριστά. Το παγκόσμιο συνέδριο φιλοσοφίας, σημειώνει, είναι ένα στοίχημα που κερδήθηκε. « Ηταν μια μεγάλη επιτυχία για την Ελλάδα» τονίζει.
Τη συνέντευξη που ακολουθεί παραχώρησε αποκλειστικά στο ΑΠΕ – ΜΠΕ.

Σε ποιο σημείο βρίσκεται η φιλοσοφική σκέψη σήμερα;
Βρίσκεται ακριβώς στο μεταίχμιο αυτού που προσπάθησε να αναδείξει το συνέδριο. Το μεγαλύτερο κομμάτι της φιλοσοφίας σήμερα είναι ένα καθαρά ερευνητικό και θεωρητικό πεδίο. Τα τελευταία χρόνια, μάλλον λόγω της έμφασης που έχουμε δώσει στην ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας, αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι η φιλοσοφία άρχισε σαν τρόπος ζωής. Προσπαθούμε λοιπόν και να καταλάβουμε τη σχέση μεταξύ της έρευνας και του τρόπου ζωής αλλά και να δούμε άν αυτό είναι ένα κομμάτι της φιλοσοφίας που μπορεί κατά κάποιο τρόπο να ξαναζωντανέψει. Πολλοί σύγχρονοι φιλόσοφοι προσπαθούμε να επανακτήσουμε αυτήν την πρακτική λειτουργία της φιλοσοφίας και να την επανενώσουμε με τη ζωή μας.
 
Επομένως, ποιος θα λέγατε ότι είναι ο ζωτικής σημασίας λόγος για να γίνει η φιλοσοφία ένα κομμάτι της καθημερινότητάς μας;
Οι βασικές απόψεις είναι δύο. Η μία είναι περισσότερο προσηλωμένη στη βασική έννοια της φιλοσοφίας και πιο κοντά στην αρχαία αντίληψη, που λέει ότι ο ιδεώδης βίος για τον άνθρωπο είναι ο φιλοσοφικός βίος. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η φιλοσοφία δεν μπορεί πλέον να διαδραματίσει αυτόν τον ρόλο. Η δική μου άποψη είναι ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι ζωής και ο φιλοσοφικός βίος είναι ένας από αυτούς. Ακόμη και στην αρχαία Ελλάδα εξάλλου ο φιλοσοφικός βίος δεν ήταν αποδεκτός απ? όλους. Οι φιλόσοφοι γίνονταν συχνά στόχος σάτιρας στην αρχαία εποχή. Θα έλεγα βέβαια ότι θα ήταν καλύτερα να γίνονταν και οι σημερινοί φιλόσοφοι στόχος σάτιρας παρά να μην έχουν καμία σημασία για τον κόσμο. Κι αυτό γιατί πραγματικά η φιλοσοφία μπορεί να βοηθήσει στην κατεύθυνση μιας καλύτερης ζωής. Η φιλοσοφία δεν προσφέρει ένα υπόδειγμα τρόπων ζωής, αλλά ένα υπόδειγμα τού πώς μπορεί δημιουργήσει κανείς έναν δικό του τρόπο.
 
Η φιλοσοφική σκέψη είναι επικεντρωμένη περισσότερο στο άτομο ή το σύνολο;
Θα έλεγα ότι είναι σχεδόν απολύτως επικεντρωμένη στο κοινωνικό σύνολο. Ενα από τα θέματα που απασχολεί εμένα προσωπικά είναι να ξαναφέρουμε στο επίκεντρο τη σημασία που έχει η φιλοσοφία και για το κάθε άτομο ξεχωριστά. Αυτό που έλεγα και στην ομιλία μου είναι ότι οι κοινωνικές ηθικές αξίες, οι οποίες είναι πολύ σημαντικές και χωρίς τις οποίες δεν υπάρχει ας πούμε κοινωνική δικαιοσύνη, δεν είναι οι μόνες αξίες για τις οποίες ζούμε. Πολλοί φιλόσοφοι σήμερα υποστηρίζουν ότι σε μια σύγκρουση των κοινωνικών αξιών με τις αισθητικές ή τις προσωπικές αξίες πρέπει να υπερισχύουν οι πρώτες. Εγώ δεν θα συμφωνούσα απόλυτα. Κάποιες φορές επιβάλλεται να υπερισχύσουν οι προσωπικές αξίες.
 
Πώς μπορεί να φτάσει η φιλοσοφία στο ευρύ κοινό; Η εκλαΐκευση είναι ένας τρόπος;
 Δεν θα χρησιμοποιούσα τον όρο ´εκλαΐκευση´. Πρέπει να παραδεχθούμε, όμως, ότι οι πολλοί μελετητές της φιλοσοφίας γράφουν με έναν τρόπο ο οποίος είναι απρόσιτος στο ευρύ κοινό. Νομίζω ότι είναι καθήκον μας, νομίζω ηθικό καθήκον, να εκφραστούμε με έναν τρόπο πιο κατανοητό.
 
Σε ποια μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τη σύγχρονη κοινωνία θα λέγατε ότι λείπει περισσότερο η συμβολή της φιλοσοφίας; Η οικονομική κρίση είναι ένα τέτοιο ζήτημα;
Στην οικονομία δεν μπορεί να προσφέρει πολλά η φιλοσοφία εκτός βέβαια από θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Η φιλοσοφία μπορεί να συμβάλλει στην υπομονή που απαιτείται για να συζητηθεί ένα πρόβλημα πριν καταλήξουμε στο ποια λύση είναι η ενδεδειγμένη. Για μένα η φιλοσοφία και η υπομονή πάνε μαζί.
 
Τι σημαίνει για εσάς η συνάθροιση 2.000 ανθρώπων απ? όλον τον κόσμο στην Αθήνα για το Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας;
Είναι ένα σπουδαίο γεγονός και παρά τα αναπόφευκτα προβλήματα η διοργάνωση ήταν πολύ υψηλού επιπέδου. Αποδείξαμε ότι η κρίση δεν έχει καταστρέψει τα πάντα σε αυτόν τον τόπο. Η επιτυχία του συνεδρίου, η ποιότητά του δείχνουν ότι υπάρχει η διάθεση και το δυναμικό να κάνουμε σωστά πράγματα. Και αυτό μου φαίνεται ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό. Μπορεί να θεωρηθεί μεγάλη επιτυχία της Ελλάδας αυτό το συνέδριο.

Στις πολλές επαφές που είχατε αυτές τις ημέρες με τους υπόλοιπους συνέδρους ακούσατε κάτι που σας αιφνιδίασε; Υπήρξε μια εικόνα που αποτυπώθηκε πιο έντονα στο μυαλό σας;
Ενα πράγμα που μου έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν το ενδιαφέρον των ανατολικών χωρών για την ιστορία της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, για τη φύση της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας. Υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον στην Κίνα και την Ιαπωνία για την ελληνική αλλά και πιο γενικά για την ευρωπαϊκή φιλοσοφική παράδοση. Αυτό το ενδιαφέρον μπορεί να αποτελέσει τη βάση μιας πιο στενής συνεργασίας στο μέλλον.
 
Πώς μπορούν να συναντηθούν αυτοί οι δύο κόσμοι;
Σημασία έχει να μάθουμε ο ένας τι ενδιαφέρει τον άλλον και να δούμε έτσι πού μπορούμε να συναντηθούμε. Ενας Κινέζος συνάδελφός μου, ο Τσεν Λάι είπε ότι ο Κομφούκιος και ο Αριστοτέλης ασχολούνται με τα ίδια θέματα. Μπορεί αλλά δεν είναι αυτό το σημαντικό. Αυτό που πρέπει να δούμε είναι τι ενδιαφέρει τον κύριο Τσεν Λάι, τι ενδιαφέρει εμένα και πώς μπορούμε να τα συνδέσουμε αυτά ώστε να αρχίσει ένας πραγματικός διάλογος μεταξύ των ατόμων που ανήκουν σε διαφορετικές φιλοσοφικές παραδόσεις αλλά και των ίδιων των παραδόσεων.