Γιάννης Βουρδουμπάς*
Καθώς οι ενεργειακές ανάγκες του πλανήτη αυξάνονται και τα αποθέματα των συμβατικών καυσίμων σταδιακά μειώνονται, μια νέα και πολλά υποσχόμενη, μη συμβατική πηγή πετρελαίου και φυσικού αερίου φαίνεται να επαναπροσδιορίζει τον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη.
Πρόκειται για το σχιστολιθικό πετρέλαιο (shale oil) και το σχιστολιθικό φυσικό αέριο (shale gas) που βρίσκονται εγκλωβισμένα σε σχιστολιθικούς σχηματισμούς και τα οποία μέχρι πρόσφατα δεν αξιοποιούντο δεδομένης της έλλειψης κατάλληλης τεχνολογίας για την παραλαβή τους από το πέτρωμα, αλλά και του υψηλού κόστους και της ρύπανσης του περιβάλλοντος που προκαλεί η διαδικασία εξόρυξής τους. Καθώς όμως η ζήτηση για πετρέλαιο και φυσικό αέριο αυξάνεται όπως και οι τιμές τους, τα αποθέματα που πριν από 30 χρόνια δεν αξιοποιούντο, για πολλούς λόγους, σήμερα έχει αρχίσει η αξιοποίησή τους σε ορισμένες χώρες, ενώ άλλες προετοιμάζονται ήδη για την εξόρυξή τους.
Το σχιστολιθικό πετρέλαιο και αέριο δημιουργήθηκαν καθώς η βιομάζα εγκλωβίστηκε λόγω γεωλογικών μεταβολών στο εσωτερικό της γης και λόγω υψηλών πιέσεων και θερμοκρασιών στην πορεία του χρόνου μετετράπη σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Η εξόρυξη του σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου έχει αρχίσει πρόσφατα στις Η.Π.Α. οι οποίες το 2004 παρήγαγαν λίγο περισσότερο από 100.000 βαρέλια σχιστολιθικού πετρελαίου ημερησίως, ενώ η παραγωγή σχιστολιθικού αερίου, που το 2000 ήταν μόλις το 1% της ετήσιας παραγωγής τους, αυξήθηκε σε πάνω από 20% το 2010.
Οι λόγοι που οδήγησαν στην εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου από σχιστολιθικά πετρώματα μεγάλου σχετικά βάθους με μία διαδικασία που είναι τεχνολογικά περίπλοκη, συνοπτικά είναι:
1. Η ανάγκη για την εξεύρεση νέων κοιτασμάτων συμβατικών καυσίμων καθώς πολλά από τα ήδη υπάρχοντα έχουν ήδη αρχίσει να εξαντλούνται.
2. Η ανάγκη για περισσότερη ενεργειακή ασφάλεια καθώς όλο και περισσότερες χώρες επιθυμούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από εισαγόμενα καύσιμα, αξιοποιώντας εγχώριους ενεργειακούς πόρους.
3. Η ανάγκη για τη δημιουργία πλούτου και νέων θέσεων εργασίας λόγω της αξιοποίησης εγχώριων φυσικών πόρων.
4. Η ανάγκη για μείωση της γεωπολιτικής ισχύος ορισμένων περιοχών που προκύπτει από τη συγκέντρωση μεγάλων αποθεμάτων συμβατικών καυσίμων σε μια γεωγραφική ενότητα.
Η τεχνολογία εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου από σχιστολιθικά πετρώματα περιλαμβάνει τρία στάδια που συνοπτικά είναι:
α) Τη διάνοιξη ενός πηγαδιού – γεώτρησης συνήθως σε μεγάλο βάθος.
β) Την περιμετρική επίστρωση της γεώτρησης με κατάλληλα υλικά ούτως ώστε να αποφευχθούν οι διαρροές από τη γεώτρηση στα υπόγεια νερά.
γ) Τη θραύση του σχιστολιθικού πετρώματος με την παροχή ρευστού σε μεγάλη πίεση, με συνέπεια την εκτόπιση του πετρελαίου και του αερίου από το ρευστό και την έξοδό τους στην επιφάνεια διά μέσου της γεώτρησης.
Η εξόρυξη σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου αναμένεται να αυξηθεί τα προσεχή χρόνια και σύμφωνα με εκτιμήσεις το 2035 το 12% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου θα προέρχεται από σχιστολιθικά κοιτάσματα. Σήμερα η αξιοποίησή του στις Η.Π.Α. αυξάνεται καθημερινά με αποτέλεσμα στο μέλλον η χώρα αυτή (δεδομένου των μεγάλων αποθεμάτων της) από τη μεγαλύτερη εισαγωγό πετρελαίου που είναι σήμερα, να μετατραπεί σε εξαγωγό. Ταυτόχρονα η παραγωγή φυσικού αερίου από σχιστολιθικά πετρώματα αυξάνεται γρήγορα και σύντομα οι Η.Π.Α. προβλέπεται να γίνουν η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα φυσικού αερίου παγκοσμίως, ξεπερνώντας ακόμη και τη Ρωσία. Δεδομένης και της ύπαρξης μεγάλων ποσοτήτων πισσούχας άμμου στον Καναδά, η Βόρειος Αμερική εμφανίζεται σήμερα σαν μια περιοχή του πλανήτη με μεγάλα αποθέματα συμβατικών καυσίμων.
Ποιες όμως θα είναι οι παγκόσμιες επιπτώσεις από την αυξανόμενη παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου;
Κατ? αρχήν η μείωση της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου στο μέλλον σε σχέση με τις αντίστοιχες τιμές τους εφόσον δεν θα αξιοποιούντο τα σχιστολιθικά κοιτάσματα. Η μείωση αυτή των τιμών τους θα μπορούσε να είναι της τάξης του 25 – 40%.
Καθώς οι τιμές των συμβατικών καυσίμων θα είναι μειωμένες αυτό θα οδηγήσει σε αύξηση του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος. Βεβαίως δεν θα επωφεληθούν όλες οι χώρες στον ίδιο βαθμό. Ωφελημένες θα είναι χώρες όπως οι Η.Π.Α. που παράγει τα καύσιμα αυτά, αλλά και χώρες όπως η Ιαπωνία που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές συμβατικών καυσίμων.
Καθώς οι χώρες αυτές θα εισάγουν συμβατικά καύσιμα σε σχετικά χαμηλές τιμές θα μπορούν να προσδοκούν σε μεγαλύτερη αύξηση του Α.Ε.Π. τους.
Αντίθετα, χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, οι χώρες του Περσικού Κόλπου, η Ρωσία κ.ά. που εξάγουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο, θα δουν τα έσοδά τους από τις εξαγωγές καυσίμων να μειώνονται. Ταυτόχρονα η γεωπολιτική σημασία των χωρών του Περσικού Κόλπου, αλλά και άλλων χωρών θα μειωθεί καθώς οι βιομηχανικές και οι αναπτυσόμενες χώρες θα εξαρτώνται λιγότερο από τα αποθέματά τους σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Η αξιοποίηση του σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι πιθανόν να μεταβάλει την περίοδο της κορύφωσης της παραγωγής πετρελαίου (peak oil), η οποία αναμένεται να συνοδευτεί με σημαντική αύξηση των τιμών των συμβατικών καυσίμων. Καθώς η εξόρυξη του σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου θα ωθήσει τις τιμές των προϊόντων αυτών προς τα κάτω είναι αναμενόμενο να μειώσει την ανταγωνιστικότητα των διαφόρων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έναντι των συμβατικών καυσίμων.
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εξόρυξη σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου σε τοπικό επίπεδο δεν έχουν μελετηθεί πλήρως, αλλά μπορεί να είναι σημαντικές και γι? αυτό απαιτείται συστηματική διερεύνηση και λήψη σχετικών μέτρων. Διαρροή του πετρελαίου ή και του νερού με τα χημικά από τη γεώτρηση μπορεί να μολύνει τους υπόγειους υδροφορείς ή να συσσωρεύει απόβλητα στην επιφάνεια του εδάφους. Κατά την εξόρυξη απαιτούνται μεγάλες ποσότητες νερού το οποίο αναμιγνύεται με κάποιες χημικές ουσίες για την έγχυσή του και τη θραύση του σχιστολιθικού κοιτάσματος.
Στη χώρα μας, η οποία φαίνεται να εισέρχεται τα προσεχή χρόνια σαν παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη, επιβάλλεται η διερεύνηση των μελλοντικών επιπτώσεων που θα έχει η νέα αυτή μη συμβατική πηγή παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Καθώς προσδοκούμε να γίνομε μελλοντικά μια σημαντική πετρελαιοπαραγωγική χώρα τουλάχιστον στο πλαίσιο της Ε.Ε., είναι ευνόητο ότι θα επηρεαστούμε ποικιλοτρόπως από την αξιοποίηση του σχιστολιθικού πετρελαίου και αερίου.
Ετσι οι σχετικά χαμηλότερες τιμές στο μέλλον του πετρελαίου και του φυσικού αερίου θα μειώσουν τα πιθανά έσοδα που προσδοκούμε από την πώληση του πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα παράγομε, ενώ οι σχετικά χαμηλές τιμές τους θα μειώσουν τον πληθωρισμό και θα συμβάλλουν στην αύξηση του Α.Ε.Π., όπως θα συμβεί και σε άλλες χώρες που η ενεργειακή οικονομία τους βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει ενεργειακή και περιβαλλοντική τεχνολογία στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
