Στη επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι του Βαφέ κατέφυγαν σε μια σπηλιά, την Κρυονερίδα.
Οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά και έπνιξαν με τους καπνούς τα γυναικόπαιδα (γύρω στα 130 άτομα), από τα οποία διασώθηκαν μόνο εφτά. Μάλιστα προς τιμήν του ιστορικού αυτού σπηλαίου, πήρε τ? όνομά της η ευρύτερη περιοχή της Κρυονερίδας και ο (πρώην) Δήμος Κρυονερίδας. Σε ανάμνηση της θυσίας αυτής πραγματοποιήθηκε χθες όπως κάθε χρόνο εκδήλωση μνήμης, η οποία περιελάμβανε Θεία Λειτουργία στο ιστορικό ερημοκλήσι του Αϊ Γιάννη του Ερημίτη ενώ στη συνέχεια στη Πλατεία του Βαφέ στο μνημείο ηρώων, έγινε επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων. Η εκδήλωση συνεχίστηκε με χαιρετισμούς και ιστορική αναφορά στα γεγονότα από τον πολιτισμολόγο ερευνητή με μεταπτυχιακές σπουδές στην εκπαίδευση, κ. Θρασύβουλο Τσουχλαράκη. Ακολούθησε παραδοσιακό κέρασμα ενώ λίγο αργότερα στο παλιό Σχολείο (Μουσείο) του Βαφέ, πραγματοποιήθηκαν αθλητικοί αγώνες δρόμου μικρών και μεγάλων αγοριών – κοριτσιών, κρητικό λιθάρι μικρών και μεγάλων παιδιών, τσουβαλοδρομίες κ.α. Μιλώντας στα ´Χ.Ν.´ ο Δήμαρχος Αποκορώνου κ. Γρηγόρης Μαρκάκης υπογράμμισε ότι «τιμάμε για πολλοστή φορά τη μνήμη των κατοίκων του Βαφέ, που με μαρτυρικό τόπο θυσιάστηκαν για την ελευθερία του τόπου. Οι αγώνες όμως του ελληνικού λαού πρέπει να συνεχίζονται τούτη ειδικά την ώρα ώστε να βρούμε τη δύναμη να φανούμε αλληλέγγυοι και να σταθούμε απέναντι στη μιζέρια η οποία κατατρώει τον ελληνικό λαό συνολικά. Είναι μια εκδήλωση μνήμης και τιμής γι? αυτούς που θυσιάστηκαν για να είμαστε εμείς ελεύθεροι και να απολαμβάνουμε τα καλά της ελευθερίας τα οποία πρέπει να τα διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού για τα επόμενα χρόνια, ώστε να τα παραδώσουμε και στα παιδιά μας» τόνισε από την πλευρά του ο πρόεδρος της ομοσπονδίας σωματείων Αποκορώνου κ. Γιάννης Τερεζάκης
Το χρονικό: Tον Αύγουστο του 1821, 130 άμαχοι, κάτοικοι του Βαφέ, βρήκαν καταφύγιο από τους Τούρκους που τους κυνηγούσαν. Λέγεται ότι, όταν κάποια στιγμή κάποιοι Τούρκοι πλησίασαν κοντά, ακούστηκε από το σπήλαιο το κλάμα ενός μωρού. Ετσι οι τουρκοι αντιλήφθηκαν που βρίσκονται και προσπάθησαν να μπουν. Ομως, η σπηλιά έχει στενή είσοδο και μόνον ένας άντρας χωρά να μπει τη φορά και αυτός έρποντας. Οι πρώτοι Τούρκοι σκοτώθηκαν από τα γυναικόπαιδα, που λυσσαλέα και χωρίς όπλα σκότωναν τους εισβολείς. Μην έχοντας άλλη επιλογή, οι Τούρκοι εξόντωσαν με τον ίδιο τρόπο που εξολόθρευσαν τους χριστιανούς στο σπήλαιο του Μελιδονίου. Μάζεψαν δηλαδή κλαδιά και ξύλα στην είσοδο του σπηλαίου, άναψαν φωτιά και τα γυναικόπαιδα πέθαναν από ασφυξία, ενώ μόνον εφτά από αυτούς επέζησαν. Η είσοδος του σπηλαίου έχει πλάτος 1.8m και ύψος 1.5m. Αποτελείται από τέσσερις αίθουσες, εκ των οποίων μεγαλύτερη είναι η πρώτη, ενώ στη δεύτερη υπάρχουν τα οστά των θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας. Στη τελευταία αίθουσα υπάρχει πηγή με νερό, από το οποίο πήρε και τ? όνομά του το σπήλαιο.
