«Στις 14 του Μάρτη το απόγευμα, στις τρεις παρά τέταρτο, έπαψε να σκέφτεται ο μεγαλύτερος σύγχρονος στοχαστής. Μόλις τον είχαμε αφήσει μονάχο του δυο λεπτά και τον βρήκαμε όταν ξαναμπήκαμε στο δωμάτιό του ήσυχα αποκοιμισμένο στην πολυθρόνα του – αλλά για πάντα.
Είναι αδύνατο να εκτιμήσουμε τι έχασε το μαχητικό ευρωπαϊκό και αμερικανικό προλεταριάτο, τι έχασε η ιστορική επιστήμη με τον θάνατο αυτού του ανθρώπου. Πολύ γρήγορα θα γίνει αισθητό το κενό που δημιούργησε ο θάνατος αυτού του γίγαντα»1.
Με αυτά τα λόγια ο Φρ. Ενγκελς ξεκίνησε τον επικήδειο αποχαιρετισμό στον αδελφικό του φίλο και σύντροφο στο νεκροταφείο Χάιγκεϊτ του Λονδίνου.
Εκατόν σαράντα χρόνια μετά, το έργο του Κ. Μαρξ και η πλούσια παρακαταθήκη του συνεχίζουν να αποτελούν θεωρητική και πολιτική πυξίδα για τους αγώνες της εργατικής τάξης αλλά και να στοιχειώνουν την αστική τάξη και τους εκπροσώπους της.
«Μήπως είχε δίκιο τελικά ο Μαρξ;», αναρωτιέται σε πρόσφατο εκτενές αφιέρωμα και πρωτοσέλιδο το γερμανικό περιοδικό «Spiegel», όπου ανάμεσα στα άλλα σχολιάζει τα λεγόμενα ενός Αμερικανού δισεκατομμυριούχου επενδυτή που τον τελευταίο καιρό, όπως ο ίδιος λέει, δεν διαβάζει πια τα πρωινά τη «Wall Street Journal» στην πολυτελή βίλα του των 2.000 τ.μ., αλλά το «Κεφάλαιο» του Μαρξ, για να καταλάβει γιατί ο καπιταλισμός «δεν λειτουργεί σωστά»2.
Θεμελιωτής της επαναστατικής κοσμοθεωρίας
Ο Μαρξ βέβαια δεν ήταν απλά ένας «στοχαστής», όπως συχνά τον παρουσιάζουν, αντιμετωπίζοντας επί της ουσίας την οικονομική και πολιτική θεωρία του ως ένα άκακο, βολικό για την αστική τάξη, εικόνισμα, απλά ως μια επιστημονική μέθοδο ανάλυσης των εξελίξεων, χωρίς ταξικό πρόσημο. Η σκέψη του «τον έσπρωχνε ακατάπαυστα προς τη δράση», όπως αναφέρει στη βιογραφία του για τον Μαρξ ο Γερμανός επαναστάτης Φραντς Μέρινγκ3.
Ο Κ. Μαρξ ήταν πάνω απ’ όλα ένας μεγάλος επαναστάτης, και στον στόχο της επαναστατικής αλλαγής της κοινωνίας αφιέρωσε όλη τη ζωή του, όλο το θεωρητικό και πρακτικό του έργο. «Το κύριο στη διδασκαλία του Μαρξ είναι ότι φώτισε τον κοσμοϊστορικό ρόλο του προλεταριάτου ως δημιουργού της σοσιαλιστικής κοινωνίας», συμπυκνώνει ο Λένιν για να αναδείξει τη σημασία και τον επαναστατικό χαρακτήρα του έργου του Μαρξ4.
Γι’ αυτό και σταθερή του επιδίωξη ήταν να καταστήσει τη γνώση των νομοτελειών της εξέλιξης της αστικής κοινωνίας και της καπιταλιστικής οικονομίας όπλο στα χέρια της πρωτοπόρας κοινωνικής δύναμης της εποχής, της εργατικής τάξης και του κινήματός της. Να βοηθήσει ώστε τα συμπεράσματα των ερευνών του να στεριώσουν το εργατικό κίνημα σε επιστημονική βάση. Οπως είχε γράψει ο ίδιος, «το όπλο της κριτικής δεν μπορεί να αντικαταστήσει την κριτική των όπλων, η υλική δύναμη δεν μπορεί να νικηθεί παρά μόνο από την υλική δύναμη, αλλά και η θεωρία γίνεται κι αυτή δύναμη αφότου κατακτήσει τις μάζες»5. Γι’ αυτόν τον λόγο πρόβαλλε σταθερά την αναγκαιότητα συνένωσης της οικονομικής και πολιτικής πάλης της εργατικής τάξης με την επαναστατική θεωρία και παράλληλα και συνδυασμένα με το μελετητικό του έργο, αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητας στην οργάνωση του επαναστατικού κινήματος, ιδιαίτερα μέσα από τη δημιουργία της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών (Α’ Διεθνής, 1864 – 1876).
«Ο κόσμος ανήκει στους θαρραλέους»
Η παραπάνω φράση ανήκει στην Τζένι Μαρξ και συμπυκνώνει εύστοχα το σθένος του επαναστάτη αγωνιστή που διέκρινε τον Κ. Μαρξ σε όλη την πορεία της ζωής του.
Από τα νεανικά του χρόνια πρωτοστάτησε στις γραμμές του επαναστατικού κινήματος στη Γερμανία, με αποτέλεσμα, όπως σημείωνε ο Φρ. Ενγκελς, να γίνει «ο άνθρωπος που μισήθηκε και συκοφαντήθηκε περισσότερο απ’ οποιονδήποτε άλλον της εποχής του. Κυβερνήσεις απολυταρχικές και ρεπουμπλικανικές τον απέλαυναν». Η νομαδική αυτή ζωή, με τις αλλεπάλληλες απελάσεις και ξεσπιτώματα (Γερμανία – Γαλλία – Βέλγιο – και πάλι Γαλλία – Αγγλία), δεν μπορούσε παρά να έχει σοβαρές προσωπικές και οικογενειακές συνέπειες για τον Μαρξ, ο οποίος, εξαιτίας της επαναστατικής του δράσης, καταδικάστηκε να ζει για μεγάλες περιόδους της ζωής του σε συνθήκες πραγματικής εξαθλίωσης. Μέσα σε συνθήκες φτώχειας και προσωπικών βασάνων ο Μαρξ με τη σύζυγό του είδαν να πεθαίνουν σε μικρή ηλικία από αρρώστιες τα 4 από τα συνολικά 7 παιδιά που απέκτησαν. Οι τεράστιες δυσκολίες όμως δεν έκαμψαν το ακατάβλητο πνεύμα του Μαρξ, απεναντίας τον ατσάλωσαν, τον όπλισαν με ακαταμάχητη θέληση στο ξεδίπλωμα του επαναστατικού του έργου.
Σε ένα άλμπουμ της κόρης του Λάουρα, ο Μαρξ είχε γράψει (στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού ερωτήσεων της εποχής) ως αγαπημένο του ρητό τη λατινική φράση «De omnibus dubitandum» («Να αμφιβάλλεις για όλα»). Είχε συμπληρώσει επίσης στην ερώτηση «Τι θεωρείτε ευτυχία;» ως απάντηση: «Να αγωνίζεσαι». Και στην ερώτηση «Τι θεωρείτε δυστυχία;» ως απάντηση: «Να υποτάσσεσαι»7. Αυτό είναι το πνεύμα, η επιταγή, το δίδαγμα της ζωής και του θεωρητικού έργου του Κ. Μαρξ: Μελέτη, αναζήτηση, κριτική σκέψη και ακατάβλητη αγωνιστική δράση που δεν γνωρίζει υποχώρηση.
Για το ΚΚΕ, στην υπερεκατοντάχρονη ιστορική του πορεία, η γνωστή λενινιστική αρχή «χωρίς επαναστατική θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατικό κίνημα» έχει μετατραπεί σε «βίωμα», σε πυξίδα της ύπαρξης και της δράσης του. Η μελέτη των θεμελιωτών του μαρξισμού – λενινισμού είναι σταθερά αναγκαίος όρος για την ανάπτυξη της ικανότητας της σύγχρονης επαναστατικής πάλης. Αντίστοιχα, η ίδια η ζωή αποδεικνύει συνεχώς ότι η κριτική αποτίμηση της πείρας της καθημερινής δράσης, της προώθησης της ανατρεπτικής πολιτικής είναι αναγκαίος όρος για τη δημιουργική ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας.
Όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο Ενγκελς στην κηδεία του φίλου του, «η επιστήμη ήταν για τον Μαρξ μια ιστορικά κινητήρια, επαναστατική δύναμη (…) Γιατί ο Μαρξ ήταν προπάντων επαναστάτης. Ο πραγματικός σκοπός της ζωής του ήταν να βοηθήσει με έναν οποιονδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των κρατικών θεσμών που έχει δημιουργήσει, να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός του έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του. Ο αγώνας ήταν το στοιχείο του. Και αγωνίστηκε με πάθος, με επιμονή, με επιτυχία όσο λίγοι (…) Το όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες».
Το «Κεφάλαιο» και η εγκληματική φύση του καπιταλιστικού κέρδους
«Όσο καιρό υπάρχουν καπιταλιστές και εργάτες στον κόσμο, δεν έχει εμφανιστεί κανένα βιβλίο το οποίο να ήταν τέτοιας σημασίας για τους εργάτες όσο αυτό που έχουμε μπροστά μας. Η σχέση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ολόκληρο το σημερινό κοινωνικό μας σύστημα, αναπτύσσεται εδώ για πρώτη φορά επιστημονικά».
Έτσι ξεκινά ένα άρθρο παρουσίασης της έκδοσης του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» από τον Φρ. Ενγκελς, στο φύλλο της 21ης Μάρτη 1868 της εφημερίδας «Demokratisches Wochenblatt». Πρόκειται για ένα από τα άρθρα που έγραψε ο Ενγκελς σε συνεννόηση με τον Μαρξ, με στόχο το σπάσιμο της «συνωμοσίας της σιωπής», όπως έλεγαν, με την οποία αντιμετώπισαν η αστική επιστήμη και ο Τύπος την έκδοση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου».
Το «Κεφάλαιο» αποτέλεσε κορυφαίο έργο, το «πιο σημαντικό βιβλίο για τους εργάτες», μέσα από το οποίο ο Μαρξ έβαλε τα θεμέλια για την ανάδειξη των νόμων κίνησης της καπιταλιστικής κοινωνίας, θέτοντας παράλληλα τις επιστημονικές βάσεις για την επαναστατική πάλη του προλεταριάτου.
Η επιστημονική θεμελίωση του εκμεταλλευτικού χαρακτήρα του καπιταλισμού και των τάσεων της κοινωνικής ανάπτυξης από τον Μαρξ ενίσχυσε σημαντικά την πάλη της εργατικής τάξης απέναντι στο κεφάλαιο. Συνέβαλε στη σημαντική αύξηση της συνειδητότητας και της αυτοπεποίθησης των πρωτοπόρων εργατών και των νεόκοπων τότε κομμάτων τους, στον επαναστατικό προσανατολισμό της πάλης τους, στην αποτροπή του περιορισμού της πάλης σε μάχη οπισθοφυλακής απέναντι στην επίθεση του κεφαλαίου.
Παράλληλα, ο Μαρξ ανέδειξε την εγκληματική φύση του κεφαλαίου, που στο κυνήγι του καπιταλιστικού κέρδους δεν σταματά μπροστά σε τίποτε.
«Το κεφάλαιο το τρομάζει η έλλειψη κέρδους ή το πολύ μικρό κέρδος (…) Όταν το κεφάλαιο έχει το ανάλογο κέρδος, γίνεται τολμηρό. Με δέκα τα εκατό (10%) κέρδος αισθάνεται τον εαυτό του σίγουρο και μπορεί να το χρησιμοποιήσει κανείς παντού, με 20% γίνεται ζωηρό, με 50% γίνεται θετικά παράτολμο, με 100% τσαλαπατάει όλους τους ανθρώπινους νόμους, με 300% δεν υπάρχει έγκλημα που να μη ριψοκινδυνεύσει να το πράξει»6.
Ένα συμπέρασμα το οποίο επιβεβαιώνεται ξανά και ξανά σε όλα τα καπιταλιστικά κράτη, όπως ανέδειξε τραγικά το πρόσφατο προδιαγεγραμμένο έγκλημα στα Τέμπη.
*Ο Σπύρος Δαράκης
είναι πρόεδρος μαρτυρικής Μαλάθυρου
πρώην δήμαρχος Μηθύμνης και μέλος του
Δ.Σ του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και
χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄
(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
Παραπομπές:
1. Φρ. Ενγκελς, «Η κηδεία του Κ. Μαρξ», στο βιβλίο «Ο ‘’Μαύρος’’, αναμνήσεις για τον Κ. Μαρξ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σ. 279 και στα Marx-Engels Werke (MEW), τ. 19. σ. 335.
2. «Der Spiegel», «Hatte Marx doch recht?», 30/12/2022
3. Φραντς Μέρινγκ, «Καρλ Μαρξ, η ιστορία της ζωής του», εκδ. «Redmarks», Αθήνα, 2017, σελ. 280.
4. Β. Ι. Λένιν, «Τα ιστορικά πεπρωμένα της διδασκαλίας του Καρλ Μαρξ», Απαντα, τόμος 23, σελ. 1 – 4.
5. Κ. Μαρξ, «Κριτική της Εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου», εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα 1978, σελ. 24.
6. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 1, σελ. 785.
7. Οι απαντήσεις του Κ. Μαρξ από το άλμπουμ της Λάουρα γράφτηκαν το 1865 και περιλαμβάνονται στη συλλογή. Πρόκειται για τις λεγόμενες «Εκμυστηρεύσεις» («Confessions»), που αποτελούσαν διαδεδομένο παιχνίδι κοινωνικών συναναστροφών στην Αγγλία της βικτοριανής εποχής, κατά το οποίο οι συμμετέχοντες καλούνταν να απαντήσουν σε μια λίστα ερωτήσεων.
