«Στις 14 του Μάρτη το απόγευµα, στις τρεις παρά τέταρτο, έπαψε να σκέφτεται ο µεγαλύτερος σύγχρονος στοχαστής. Μόλις τον είχαµε αφήσει µονάχο του δυο λεπτά και τον βρήκαµε όταν ξαναµπήκαµε στο δωµάτιό του ήσυχα αποκοιµισµένο στην πολυθρόνα του – αλλά για πάντα.
Είναι αδύνατο να εκτιµήσουµε τι έχασε το µαχητικό ευρωπαϊκό και αµερικανικό προλεταριάτο, τι έχασε η ιστορική επιστήµη µε τον θάνατο αυτού του ανθρώπου. Πολύ γρήγορα θα γίνει αισθητό το κενό που δηµιούργησε ο θάνατος αυτού του γίγαντα»1.
Με αυτά τα λόγια ο Φρ. Ενγκελς ξεκίνησε τον επικήδειο αποχαιρετισµό στον αδελφικό του φίλο και σύντροφο στο νεκροταφείο Χάιγκεϊτ του Λονδίνου.
Εκατόν σαράντα δύο χρόνια µετά, το έργο του Κ. Μαρξ και η πλούσια παρακαταθήκη του συνεχίζουν να αποτελούν θεωρητική και πολιτική πυξίδα για τους αγώνες της εργατικής τάξης αλλά και να στοιχειώνουν την αστική τάξη και τους εκπροσώπους της.
«Μήπως είχε δίκιο τελικά ο Μαρξ;», αναρωτιέται σε πρόσφατο εκτενές αφιέρωµα και πρωτοσέλιδο το γερµανικό περιοδικό «Spiegel», όπου ανάµεσα στα άλλα σχολιάζει τα λεγόµενα ενός Αµερικανού δισεκατοµµυριούχου επενδυτή που τον τελευταίο καιρό, όπως ο ίδιος λέει, δεν διαβάζει πια τα πρωινά τη «Wall Street Journal» στην πολυτελή βίλα του των 2.000 τ.µ., αλλά το «Κεφάλαιο» του Μαρξ, για να καταλάβει γιατί ο καπιταλισµός «δεν λειτουργεί σωστά»2.
Θεµελιωτής της επαναστατικής κοσµοθεωρίας
Ο Μαρξ βέβαια δεν ήταν απλά ένας «στοχαστής», όπως συχνά τον παρουσιάζουν, αντιµετωπίζοντας επί της ουσίας την οικονοµική και πολιτική θεωρία του ως ένα άκακο, βολικό για την αστική τάξη, εικόνισµα, απλά ως µια επιστηµονική µέθοδο ανάλυσης των εξελίξεων, χωρίς ταξικό πρόσηµο. Η σκέψη του «τον έσπρωχνε ακατάπαυστα προς τη δράση», όπως αναφέρει στη βιογραφία του για τον Μαρξ ο Γερµανός επαναστάτης Φραντς Μέρινγκ3.
Ο Κ. Μαρξ ήταν πάνω απ’ όλα ένας µεγάλος επαναστάτης, και στον στόχο της επαναστατικής αλλαγής της κοινωνίας αφιέρωσε όλη τη ζωή του, όλο το θεωρητικό και πρακτικό του έργο. «Το κύριο στη διδασκαλία του Μαρξ είναι ότι φώτισε τον κοσµοϊστορικό ρόλο του προλεταριάτου ως δηµιουργού της σοσιαλιστικής κοινωνίας», συµπυκνώνει ο Λένιν για να αναδείξει τη σηµασία και τον επαναστατικό χαρακτήρα του έργου του Μαρξ4.
Γι’ αυτό και σταθερή του επιδίωξη ήταν να καταστήσει τη γνώση των νοµοτελειών της εξέλιξης της αστικής κοινωνίας και της καπιταλιστικής οικονοµίας όπλο στα χέρια της πρωτοπόρας κοινωνικής δύναµης της εποχής, της εργατικής τάξης και του κινήµατός της. Να βοηθήσει ώστε τα συµπεράσµατα των ερευνών του να στεριώσουν το εργατικό κίνηµα σε επιστηµονική βάση. Όπως είχε γράψει ο ίδιος, «το όπλο της κριτικής δεν µπορεί να αντικαταστήσει την κριτική των όπλων, η υλική δύναµη δεν µπορεί να νικηθεί παρά µόνο από την υλική δύναµη, αλλά και η θεωρία γίνεται κι αυτή δύναµη αφότου κατακτήσει τις µάζες»5.
Γι’ αυτόν τον λόγο πρόβαλλε σταθερά την αναγκαιότητα συνένωσης της οικονοµικής και πολιτικής πάλης της εργατικής τάξης µε την επαναστατική θεωρία και παράλληλα και συνδυασµένα µε το µελετητικό του έργο, αφιέρωσε ένα µεγάλο µέρος της δραστηριότητας στην οργάνωση του επαναστατικού κινήµατος, ιδιαίτερα µέσα από τη δηµιουργία της ∆ιεθνούς Ένωσης των Εργατών (Α’ ∆ιεθνής, 1864 – 1876).
«Ο κόσµος ανήκει
στους θαρραλέους»
Η παραπάνω φράση ανήκει στην Τζένι Μαρξ και συµπυκνώνει εύστοχα το σθένος του επαναστάτη αγωνιστή που διέκρινε τον Κ. Μαρξ σε όλη την πορεία της ζωής του. Από τα νεανικά του χρόνια πρωτοστάτησε στις γραµµές του επαναστατικού κινήµατος στη Γερµανία, µε αποτέλεσµα, όπως σηµείωνε ο Φρ. Ενγκελς, να γίνει «ο άνθρωπος που µισήθηκε και συκοφαντήθηκε περισσότερο απ’ οποιονδήποτε άλλον της εποχής του. Κυβερνήσεις απολυταρχικές και ρεπουµπλικανικές τον απέλαυναν». Η νοµαδική αυτή ζωή, µε τις αλλεπάλληλες απελάσεις και ξεσπιτώµατα (Γερµανία – Γαλλία – Βέλγιο – και πάλι Γαλλία – Αγγλία), δεν µπορούσε παρά να έχει σοβαρές προσωπικές και οικογενειακές συνέπειες για τον Μαρξ, ο οποίος, εξαιτίας της επαναστατικής του δράσης, καταδικάστηκε να ζει για µεγάλες περιόδους της ζωής του σε συνθήκες πραγµατικής εξαθλίωσης. Μέσα σε συνθήκες φτώχειας και προσωπικών βασάνων ο Μαρξ µε τη σύζυγό του είδαν να πεθαίνουν σε µικρή ηλικία από αρρώστιες τα 4 από τα συνολικά 7 παιδιά που απέκτησαν. Οι τεράστιες δυσκολίες όµως δεν έκαµψαν το ακατάβλητο πνεύµα του Μαρξ, απεναντίας τον ατσάλωσαν, τον όπλισαν µε ακαταµάχητη θέληση στο ξεδίπλωµα του επαναστατικού του έργου.
Σε ένα άλµπουµ της κόρης του Λάουρα, ο Μαρξ είχε γράψει (στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού ερωτήσεων της εποχής) ως αγαπηµένο του ρητό τη λατινική φράση «De omnibus dubitandum» («Να αµφιβάλλεις για όλα»). Είχε συµπληρώσει επίσης στην ερώτηση «Τι θεωρείτε ευτυχία;» ως απάντηση: «Να αγωνίζεσαι». Και στην ερώτηση «Τι θεωρείτε δυστυχία;» ως απάντηση: «Να υποτάσσεσαι»7. Αυτό είναι το πνεύµα, η επιταγή, το δίδαγµα της ζωής και του θεωρητικού έργου του Κ. Μαρξ: Μελέτη, αναζήτηση, κριτική σκέψη και ακατάβλητη αγωνιστική δράση που δεν γνωρίζει υποχώρηση.
Για το ΚΚΕ, στην υπερεκατοντάχρονη ιστορική του πορεία, η γνωστή λενινιστική αρχή «χωρίς επαναστατική θεωρία δεν µπορεί να υπάρξει επαναστατικό κίνηµα» έχει µετατραπεί σε «βίωµα», σε πυξίδα της ύπαρξης και της δράσης του. Η µελέτη των θεµελιωτών του µαρξισµού – λενινισµού είναι σταθερά αναγκαίος όρος για την ανάπτυξη της ικανότητας της σύγχρονης επαναστατικής πάλης. Αντίστοιχα, η ίδια η ζωή αποδεικνύει συνεχώς ότι η κριτική αποτίµηση της πείρας της καθηµερινής δράσης, της προώθησης της ανατρεπτικής πολιτικής είναι αναγκαίος όρος για τη δηµιουργική ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας.
Όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο Ενγκελς στην κηδεία του φίλου του, «η επιστήµη ήταν για τον Μαρξ µια ιστορικά κινητήρια, επαναστατική δύναµη (…) Γιατί ο Μαρξ ήταν προπάντων επαναστάτης. Ο πραγµατικός σκοπός της ζωής του ήταν να βοηθήσει µε έναν οποιονδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των κρατικών θεσµών που έχει δηµιουργήσει, να πάρει µέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός του έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του. Ο αγώνας ήταν το στοιχείο του. Και αγωνίστηκε µε πάθος, µε επιµονή, µε επιτυχία όσο λίγοι (…) Το όνοµά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες».
Το «Κεφάλαιο» και
η εγκληµατική φύση
του καπιταλιστικού κέρδους
«Όσο καιρό υπάρχουν καπιταλιστές και εργάτες στον κόσµο, δεν έχει εµφανιστεί κανένα βιβλίο το οποίο να ήταν τέτοιας σηµασίας για τους εργάτες όσο αυτό που έχουµε µπροστά µας. Η σχέση ανάµεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ολόκληρο το σηµερινό κοινωνικό µας σύστηµα, αναπτύσσεται εδώ για πρώτη φορά επιστηµονικά».
Έτσι ξεκινά ένα άρθρο παρουσίασης της έκδοσης του πρώτου τόµου του «Κεφαλαίου» από τον Φρ. Ενγκελς, στο φύλλο της 21ης Μάρτη 1868 της εφηµερίδας «Demokratisches Wochenblatt». Πρόκειται για ένα από τα άρθρα που έγραψε ο Ενγκελς σε συνεννόηση µε τον Μαρξ, µε στόχο το σπάσιµο της «συνωµοσίας της σιωπής», όπως έλεγαν, µε την οποία αντιµετώπισαν η αστική επιστήµη και ο Τύπος την έκδοση του πρώτου τόµου του «Κεφαλαίου».
Το «Κεφάλαιο» αποτέλεσε κορυφαίο έργο, το «πιο σηµαντικό βιβλίο για τους εργάτες», µέσα από το οποίο ο Μαρξ έβαλε τα θεµέλια για την ανάδειξη των νόµων κίνησης της καπιταλιστικής κοινωνίας, θέτοντας παράλληλα τις επιστηµονικές βάσεις για την επαναστατική πάλη του προλεταριάτου.
Η επιστηµονική θεµελίωση του εκµεταλλευτικού χαρακτήρα του καπιταλισµού και των τάσεων της κοινωνικής ανάπτυξης από τον Μαρξ ενίσχυσε σηµαντικά την πάλη της εργατικής τάξης απέναντι στο κεφάλαιο. Συνέβαλε στη σηµαντική αύξηση της συνειδητότητας και της αυτοπεποίθησης των πρωτοπόρων εργατών και των νεόκοπων τότε κοµµάτων τους, στον επαναστατικό προσανατολισµό της πάλης τους, στην αποτροπή του περιορισµού της πάλης σε µάχη οπισθοφυλακής απέναντι στην επίθεση του κεφαλαίου.
Παράλληλα, ο Μαρξ ανέδειξε την εγκληµατική φύση του κεφαλαίου, που στο κυνήγι του καπιταλιστικού κέρδους δεν σταµατά µπροστά σε τίποτε. «Το κεφάλαιο το τροµάζει η έλλειψη κέρδους ή το πολύ µικρό κέρδος (…) Όταν το κεφάλαιο έχει το ανάλογο κέρδος, γίνεται τολµηρό. Με δέκα τα εκατό (10%) κέρδος αισθάνεται τον εαυτό του σίγουρο και µπορεί να το χρησιµοποιήσει κανείς παντού, µε 20% γίνεται ζωηρό, µε 50% γίνεται θετικά παράτολµο, µε 100% τσαλαπατάει όλους τους ανθρώπινους νόµους, µε 300% δεν υπάρχει έγκληµα που να µη ριψοκινδυνεύσει να το πράξει»6.
*Ο Σπύρος ∆αράκης είναι πρώην πρόεδρος µαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ πρώην ∆ήµαρχος Μηθύµνης και µέλος του ∆.Σ του ∆ικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
Παραποµπές:
1. Φρ. Ενγκελς, «Η κηδεία του Κ. Μαρξ», στο βιβλίο «Ο ‘’Μαύρος’’, αναµνήσεις για τον Κ. Μαρξ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σ. 279 και στα Marx- Engels Werke (MEW), τ. 19. σ. 335.
2. «Der Spiegel», «Hatte Marx doch recht?», 30/12/2022
3. Φραντς Μέρινγκ, «Καρλ Μαρξ, η ιστορία της ζωής του», εκδ. «Redmarks», Αθήνα, 2017, σελ. 280.
4. Β. Ι. Λένιν, «Τα ιστορικά πεπρωµένα της διδασκαλίας του Καρλ Μαρξ», Απαντα, τόµος 23, σελ. 1 – 4. 5. Κ. Μαρξ, «Κριτική της Εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου», εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα 1978, σελ. 24.
6. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόµος 1, σελ. 785.
7. Οι απαντήσεις του Κ. Μαρξ από το άλµπουµ της Λάουρα γράφτηκαν το 1865 και περιλαµβάνονται στη συλλογή. Πρόκειται για τις λεγόµενες «Εκµυστηρεύσεις» («Confessions»), που αποτελούσαν διαδεδοµένο παιχνίδι κοινωνικών συναναστροφών στην Αγγλία της βικτοριανής εποχής, κατά το οποίο οι συµµετέχοντες καλούνταν να απαντήσουν σε µια λίστα ερωτήσεων. Χανιά
