Τις τελευταίες δεκαετίες πολύς λόγος γίνεται για την περιβόητη τρύπα του όζοντος. Μετά τη διαπίστωση μάλιστα της βλαπτικής δραστηριότητας αυτού του φαινομένου, πολλές κυβερνήσεις ανησύχησαν και όλοι άρχισαν να ενδιαφέρονται, επιστήμονες και μη, για το τι συμβαίνει με τη φυσική αυτή ασπίδα της βιόσφαιρας.
Αν και το όζον στα κατώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας αποτελεί ρύπο, στα ανώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας, σε ύψος 15 με 30 Km (κατώτερη στρατόσφαιρα), σχηματίζει μια στιβάδα που διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση της ζωής καθώς απορροφά ένα σημαντικό μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η ακτινοβολία αυτή έχει θανατηφόρο δράση στους μονοκύτταρους οργανισμούς, προκαλεί μεταλλάξεις στο DNA, προκαλεί καταρράκτη και καρκίνο του δέρματος.
Από τη δεκαετία του 1970 παρατηρήθηκε μια βαθμιαία εξασθένηση της στιβάδας του όζοντος, που στα μέσα της δεκαετίας του 1980 οδήγησε στη δημιουργία μιας τρύπας που ήταν πολύ έντονη πάνω από την Ανταρκτική και κυρίως κατά τους ανοιξιάτικους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών που επικρατούν πάνω από αυτήν την ήπειρο του Νότιου Πόλου.
Από τις έρευνες οι οποίες επακολούθησαν διαπιστώθηκε ότι αιτία για την εξασθένηση αυτή είναι οι χλωροφθοράνθρακες (εμπορική ονομασία freon), που χρησιμοποιούνται ως ψυκτικά υγρά στα ψυγεία και στα κλιματιστικά και ως προωθητικά αέρια στα σπρέι. Αυτές οι ενώσεις παραγόμενες με αντίστοιχες καθημερινές χρήσεις ή βιομηχανικές δραστηριότητες στην επιφάνεια του εδάφους, αρχίζουν να ανεβαίνουν με ένα πολύ αργό ρυθμό και μετά από 20 και 30 χρόνια φτάνουν στην στρατόσφαιρα όπου αρχίζουν το οδυνηρό τους έργο. Έτσι εκεί ψηλά με την συνδρομή της ηλιακής ακτινοβολίας ελευθερώνουν άτομα χλωρίου που επιτίθενται κατά μορίων όζοντος αποσπώντας τους άτομα οξυγόνου και διαλύοντας τα. Το κακό είναι ότι αυτές οι ενώσεις είναι εξαιρετικά σταθερές, επιζούν καθόλη τη διάρκεια του ταξιδιού τους, φτάνουν στην Οζονόσφαιρα και εκεί δρουν καταλυτικά. Δηλαδή ενώ αυτές καταστρέφουν το όζον, οι ίδιες δεν καταστρέφονται και η δράση τους αναπτύσσεται σε εξαιρετικά μακροχρόνιους κύκλους.
Εξαιτίας της ελάττωσης του όζοντος στη στρατόσφαιρα, η ποσότητα της υπεριώδους ακτινοβολίας που φθάνει στη Γη γίνεται όλο και μεγαλύτερη, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η πιθανότητα για τις δυσμενείς επιπτώσεις της στους οργανισμούς. Ωστόσο ενώ οι μεγαλύτερες ποσότητες φθοροχλωρανθράκων παράγονται στις ανεπτυγμένες χώρες του Β. Ημισφαιρίου, εν τούτοις πλήττονται από τη μείωση του όζοντος περιοχές του Ν. Ημισφαιρίου. Βεβαίως υπάρχει επέκταση, της καταστροφής σε μικρότερο όμως βαθμό και σε περιοχές του Β. Ημισφαιρίου. Από αποτελέσματα Ευρωπαικών Προγραμμάτων επιβεβαιώνεται η τάση μείωσης του όζοντος στα μέσα γρεωγραφικά πλάτη και των δύο ημισφαιρίων με εντονότερη την τάση αυτήν τον χειμώνα και την άνοιξη. Η Μεσόγειος, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος, ανήκουν στην ζώνη υψηλού κινδύνου και είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στη μείωση του όζοντος λόγω μεγάλης ηλιοφάνειας.
Από το 1994 το Ευρωπαικό Κοινοβούλιο προκειμένου να αναστραφεί η συνεχιζόμενη εξασθένηση της στιβάδας του όζοντος αποφάσισε την απαγόρευση της παραγωγής χλωροφθορανθράκων και την αντικατάσταση τους από τους υδροφθοράνθρακες που δεν περιέχουν το καταστρεπτικό για το όζον χλώριο. Μετά από 3 δεκαετίες, τώρα οι επιστήμονες εκφράζουν αισιοδοξία καθώς επισημαίνουν ότι έχουν στα χέρια τους ενδείξεις ότι το πρόβλημα της τρύπας του όζοντος αποκαθίσταται. Ειδικότερα, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι έχουν στη διάθεση τους σημάδια ότι η εποχική τρύπα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική αρχίζει να μικραίνει. Αν και η πρόοδος που συντελέστηκε μέχρι σήμερα είναι μικρή, η νέα πραγματικότητα υποδεικνύει ότι το Πρωτόκολλό του Μόντρεαλ, η συνθήκη με την οποία τα κράτη του κόσμου συμφώνησαν να σταματήσουν τη χρήση των χλωροφθορανθράκων αποδίδει. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι ήταν μια από τις σπάνιες συνεργασίες όλων των εθνών για την αναζήτηση λύσης σε ένα ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απειλεί τον πλανήτη με αφανισμό. Επειδή ωστόσο οι ρύποι που είχαν παραχθεί πριν την εφαρμογή των περιορισμών του Πρωτοκόλλου, εξακολουθούν να ανεβαίνουν με τον βραδύ ρυθμό τους προς την Στρατόσφαιρα η πλήρης αποκατάσταση του προβλήματος δεν θα πρέπει να αναμένεται πριν από τα μέσα του αιώνα εφόσον βεβαίως δεν υπάρξουν άλλοι αστάθμητοι παράγοντες όπως η παγκόσμια κλιματική αλλαγή που θα ανατρέψουν τα μεχρι στιγμής δεδομένα.
* Ο Βασίλειος Χατζησταύρος
είναι δρ χημικός
