Κατά τας παραµονάς της µάχης, ο Ηπειρώτης Ίππαρχος Χ.Μ. Νταλιάνης ασχολείτο µε υποτυπώδεις οχυρώσεις εκτός φρουρίου, ενώ εντός αυτού δεν υπήρχε ούτε µίας ηµέρας τροφή, ούτε ξύλα, ούτε αλάτι, ούτε πόρτες είχε το φρούριο, και οι πεπειραµένοι Σφακιανοί έβλεπαν να έρχεται ο όλεθρος.
Ο Νταλιάνης ήθελε µε 606 πεζούς, 70 ιππείς και 60 Κρήτες, να αντιµετωπίσει στον κάµπο και στο ακατάλληλο φρούριο του Φραγκοκάστελου, περί τις 9000 πεζούς και 400 ιππείς Τούρκους, Κρητότουρκους και Τουρκαλβανούς.
Οι Σφακιανοί του πρότειναν µια καλή λύση, αλλά απότοµα και µε οργή έλεγε στους γύρω του: «Ήκουα Σφακιανούς και ενόµιζα ότι ήσαν κάτι τι».
Στις 15 Μαΐου, οι Σφακιανοί του έστειλαν το σχέδιο και εγγράφως. Την εποµένη τους απάντησε:
«Φίλοι Σφακιανοί, σεις µου γράφετε ότι δεν είσθε µαθηµένοι, ούτε έχετε άλογα να πολεµάτε στον κάµπον εναντίον του ιππικού. Λοιπόν φυλάγετε τους Τούρκους από τα όρη σας να µην φύγουν και αφήσατε εµάς εδώ κάτω και κοιτάζετε να µας βλέπετε πως πολεµούµε εµείς».
Στη συνέχεια του στέλνουν επιτροπή από τον Αϊβασιλιώτη Τσουδερό, τον Γ. Καυκαλάκη και τον Αποστ. Παρίσην. Τότε εξοργισθείς ακόµη περισσότερο, τους είπε:
«Μην έρχεστε εδώ, δειλοί, να µας λέγετε τέτοια, και κάµετε τα παλληκάρια µου να δειλιάσουν όπως και σεις».
Την παραµονή της µάχης του Φραγκοκάστελου, 17 Μαΐου 1828 οι καπετάνιοι Σφακιανοί, Κυδωνιάτες, κλποι, ξαναγράφουν στον Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη (για πολλοστή φορά) γιατί επέµενε ο παπά Γιάννης του Πατσιανού, να µην τον αφήσουν να χαθεί και στέλνουν το γράµµα µε τον Μποτωνάκη:
« Γενναιότατε Χατζή Μιχάλ,η Εγκαρδίως λυπούµεθα δια την άγνοιαν όπου έχετε εις τους Κρητικούς Τούρκους. Αυτοί είναι παλληκάρια και παιγνώται τροµεροί. Λοιπόν µη θελήσεις να καταστραφούν τα παλληκάρια σου…..».
Αυτός πάλι είπε στον Μποτωνάκη.: « Ευχαριστώ τους Σφακιανούς σου διότι µας λυπούνται. Πες τους να χαλάσουν τα φαράγγια τους να µην φύγουν τα άλογα του Πασά».
Ούτε το φίλο του Α. Μανουσέλη δεν άκουσε, που του έστειλε τον νεαρό Γ. ∆ιακονιάρη, µήπως και τον µεταπείσει, αλλά οργισθείς ακόµη περισσότερο, επετέθη µε το ξίφος εναντίον του νέου και παρ’ ολίγο να τον φονεύσει λέγων:
«Πες εις τον καπετάνιο σου να βγει εις το υψηλότερο βουνό να µας κοιτάζει. Εγώ µε τα παλληκάρια µου είµαι ικανός να δώσω µάθηµα εις τους Τούρκους και οι Κρητικοί αν θέλουν ας πολεµήσουν κι αυτοί από τας θέσεις τους».
Ο Τουρκαλβανός Μουσταφά Πασάς, αφού εξασφάλισε τα νότα του, στέλνοντας 3000 Κρητότουρκους (όπως τους γράφουν οι ιστορικοί) και Αλβανούς εναντίον των Ελλήνων, στα ριζά Πατσιανού και Καψοδάσους, όπου πολεµούσαν όλη µέρα, όρµησε στο φρούριο.
Στις 18 Μάιου 1828, οι πρώτοι που κατεσφάγησαν ήταν οι περί τον Κυριακούλη Αργυροκαστρίτη 123 άνδρες, εκτός φρουρίου, δεµένοι µεταξύ των, µην αποδράσει κανείς από δειλία!!!! Ο Κυριακούλης, φανατικός των απόψεων του Νταλιάνη, παρ’ ότι λυτός και τρέχων κατεσφάγει από ιππέα. (πέραν των ιστορικών πηγών, µαθητής γυµνασίου θυµάµαι και µας το είχε διηγηθεί και ο αείµνηστος γυµνασιάρχης Στυλιανός Πανηγυράκης, καθ’ όσον εντυπωσιακό).
Οµηρικές σκηνές µάχης ακολούθησαν και οι πύλες του φρουρίου έφραξαν από τα πτώµατα.
Ο Ίππαρχος Χατζή Μιχάλης Νταλιάνης ηρωικά µαχόµενος επί λευκού ίππου, προ του ΝΑ πύργου του φρουρίου, εξαντληθείς κατεσφάγει, αφού πρώτα εφονεύθει ο ίππος του και έσπασε το σπαθί του.
Εφονεύθησαν 800 Τούρκοι και σχεδόν 400 Έλληνες. Το φρούριο κράτησε 7µέρες ένεκα του ήρωα και φοβερού σκοπευτή Στρατή ∆εληγιαννάκη. Έτρωγαν το ξηραµένο στον ήλιο κρέας αλόγων!!! και έπιναν νερό που κουβαλούσαν µε δέρµατα (ασκιά) φρεσκοσφαγµένων ζώων!!! Μέσα στο φρούριο υπήρχαν και γυναικόπαιδα. Αξιοσηµείωτη είναι και η δράση του ατρόµητου Σφακιανού Στρ. Ντιλιντά.
Ο Μουσταφάς απαιτούσε από τους Ηπειρώτες να του παραδώσουν τα όπλα τους και τους εντός του φρουρίου Κρητικούς και θα τους άφηνε να φύγουν, αλλά αυτοί προς τιµήν τους δεν το δέχτηκαν.
Τέλος στις 24 Μαϊου µε έντιµη συνθήκη οι Έλληνες απεχώρησαν µε τα όπλα τους, καθ’ όσον Τούρκοι και Έλληνες πλέον, δεν µπορούσαν να σταθούν στην περιοχή από τη φοβερή δυσοσµία των πτωµάτων-
ανθρώπων και αλόγων και λόγω ανησυχίας του Πασά µην κυκλωθεί. Τη µεγάλη ζηµιά βέβαια την έπαθε ο Πασάς στα Χάλαρα του Αγ. Αντωνίου.
ΥΓ. Ο γνωστός και «γαµπρός µας» Μουσταφά Πασάς, (καθ’ όσον µία εκ των συζύγων του, ήταν Βολανοπούλα από το Ρέθυµνο, απαχθείσα) ήταν συνεπαρχιώτης του Νταλιάνη, και µετά τη µάχη, έστειλε στην κόρη του Νταλιάνη στο Ναύπλιο, τα όπλα και τη Παλαιά και Καινή ∆ιαθήκη του ήρωα πατέρα της, ευγενικώς και µεγαλοψύχως ή Οµηρικά πράξας.
*Ο Μιχάλης Κατσανεβάκης είναι αρχιτέκτων µηχανικός, ιστορικός ερευνητής
