1821: Ο αγνοημένος ήρωας του Ακρωτηρίου Στέφανος Λεράς

» και το ομώνυμο Σπήλαιο

Ο Στέφανος Λεράς ήταν θρυλικός οπλαρχηγός του Ακρωτηρίου από το 1821 μέχρι το 1833, όπως τουλάχιστον αναφέρεται σε όσα ιστορικά βιβλία έχει καταγραφεί η ηρωική δράση του.

H πρώτη αναφορά σ’ αυτόν γίνεται όταν, τέλος Ιουνίου του 1821, οι Τούρκοι αποφάσισαν, πέρα από τις επιθέσεις τους και την καταστροφή των ορεινών και των ριζιτών, όπου όμως είχαν και μεγάλες απώλειες, να στραφούν και κατά των άοπλων και αδυνάτων Ακρωτηριανών που λόγω του χώρου όπου κατοικούσαν θα ήταν εύκολη λεία γι’ αυτούς.
Αφού χωρίστηκαν σε δυο ομάδες επιτέθηκαν στο Ακρωτήρι και άρχισαν να εξοντώνουν και να αιχμαλωτίζουν γέρους, γυναίκες και παιδιά. Σίγουρα θα εξολόθρευαν ολόκληρο τον πληθυσμό του Ακρωτηρίου αν δεν ετύχαινε να παραπλέουν στην περιοχή επαναστατικά πλοία της Κάσου τα πληρώματα των οποίων με αυτοθυσία περισυνέλεξαν όσους Ακρωτηριανούς εβρήκαν στις ακτές και τα σπήλαια και τους μετέφεραν στον Αποκόρωνα και την Κάσο.

Όσοι όμως δεν βρέθηκαν κοντά στα παράλια θα είχαν σίγουρα εξοντωθεί από το μαχαίρι του Τούρκου, αν μια ομάδα από δώδεκα γενναίους πολεμιστές δεν έφτανε εγκαίρως για να διασώσει τους περισσότερους. Νύχτα χωρίς φεγγάρι και ανάμεσα από απάτητα και απόκρημνα σημεία, τους οδήγησαν στη Μαλάξα, όπου είχαν στρατοπεδεύσει οι Έλληνες. Τους έσωσαν κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Μεταξύ των γενναίων αυτών ήταν: ο Στέφανος Λεράς, ο θρυλικός Γρηγόρης Δαμινός (Γαναδάκης) από τον Κεφαλά και ο Ν. Ταμπαρές.

Κατά την πανωλεθρία εκείνη και την καταστροφή των 18 χωριών του Ακρωτηρίου ελεηλατήθηκαν και επυρπολήθηκαν και τα πλούσια μοναστήρια του Ακρωτηρίου, της Αγίας Τριάδας, του Γουβερνέτου και των Καλογραιών στις Κορακιές. Αρχές του 1822 έκαψε τον τουρκικό πύργο στα Κουνουπιδιανά.

Τον Σεπτέμβρη όμως το 1833 όταν επτά χιλιάδες Χριστιανοί των Χανίων συγκεντρώθηκαν στον Άγιο Ελευθέριο στις Μουρνιές, για να διαμαρτυρηθούν για τις αυθαιρεσίες του Μουσταφά Μπέη ο Λεράς ήταν εκεί. Πάντα στην κορυφή πρωτοστατούσε στους αγώνες για την ελευθερία. Μαζί με άλλους πενήντα επαναστάτες από την Κυδωνία τους συνέλαβαν οι Τούρκοι και τους κρέμασαν εκεί στα λιόδεντρα του Αγίου Ελευθερίου των Μουρνιών.
Η λεωφόρος που οδηγεί σε τελική ευθεία προς την ακτή του Σταυρού, έλαβε το όνομά του αργότερα, αλλά λανθασμένα αναφέροντας σαν Σπύρο Λερά. Εφέτος πρέπει οι Ακρωτηριανοί να τον τιμήσουν σύσσωμοι όπως του αξίζει και εκεί στην απαράδεκτη πλατεία, κοντά στην ακτή, να στηθεί οπωσδήποτε η προτομή του σαν ελάχιστη απόδοση φόρου τιμής και ευγνωμοσύνης για τους προγόνους των που σώθηκαν χάρις σ’ αυτόν και που και το σπήλαιο που πήρε το όνομά του χρησίμεψε για κρυψώνας των.

Ένα ανηφορικό μονοπάτι οδηγεί ως την είσοδο του σπηλαίου του Λερά από τον Σταυρό με εικοσάλεπτη πεζοπορία. Η θέα από εκεί επάνω είναι υπέροχη προς το βόρειο Ακρωτήρι και τα Χανιά.

Αποτελείται από έναν προθάλαμο 12χ10 μέτρα και μετά από μια στενή κυκλική είσοδο εισερχόμεθα στην πρώτη αίθουσα διαστάσεων 30χ20X10 μ. με μερικές προεκτάσεις.
Η δεύτερη αίθουσα διαστ. 26χ15X10 χωρίζεται από την προηγούμενη με σειρά από υψηλές φυσικές κολώνες και αριστερά λαξευτά σκαλιά μας οδηγούν στην τρίτη αίθουσα διαστ. 14χ18X9 όπου και ο κύριος λατρευτικός χώρος, γύρω από την γούρνα με το νερό, κατά την Ελληνιστική περίοδο. Γιατί αυτή την περίοδο, το σπήλαιο αποτελούσε ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά των Χανίων και εικάζεται ότι ήταν αφιερωμένο στην νύμφη Ακακαλλίδα κόρη του Μίνωα.

Οι “προσκυνητές” έφθαναν ως αυτό οδοιπορώντας ώρες ατελείωτες από Κυδωνία και αλλού αλλά και από Αττική ίσως όπως φανερώνουν τα σχετικά αφιερώματα, με πλωτά μέσα.
Πέρα από τα πάρα πολλά κεφαλάκια από ειδώλια πήλινα που παρέδωσα στην αρχαιολ. Υπηρεσία όπως και κάποιες γυναικείες μορφές καθιστές σε είδος θρόνου, ή λίγες άλλες περίεργες ανδρικές μορφές, είχα παραδώσει και πλήθος οστράκων από αγγεία, μερικά από τα οποία, μελανόμορφα διατηρούσαν το μαύρο στιλπνό χρώμα τόσο λαμπερό που δεν μπορούσες να φαντασθείς ότι ευρισκόταν μέσα στο νερό περίπου δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Επίσης πληροφορήθηκα ότι ανευρέθηκαν γενικά όστρακα νεολιθικά, ύστερο μινωικά, αρχαϊκά, κλασσικά και Ελληνιστικά πράγμα που φανερώνει την διαχρονική χρήση του θαυμάσιου αυτού σπηλαίου. Κατά τον Πωλ Φωρ ορισμένα ειδώλια ήταν του διονυσιακού κύκλου (Σιληνός, Σάτυρος) και του Πανός.

Στο ανάτυπο από τα πρακτικά του Α’ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, όπου προέβη σε σχετική ανακοίνωση.

Ο Πωλ Φώρ καταχωρεί τα τμήματα των πινακίδων πάνω σε όστρακα αγγείων που του είχα επιδείξει εγώ πριν τα παραδώσω στην αρχ. Υπηρεσία χωρίς να αναφέρει που τα είδε. Επίσης δεν αναφέρει ότι το σπήλαιο του το υπέδειξα το 1959.

Ας σημειωθεί πως για κανένα από αυτά τα ευρήματα, ούτε για τις περίφημες πλάκες από το σπήλαιο της Αρκουδιώτισσας, έλαβα την νόμιμη αμοιβή. Η πρώτη εξερεύνηση μας στα σπήλαιο αυτό πραγματοποιήθηκε την 10-5-1959.