Στον οικισµό της Σαµαριάς τον Ιανουάριο του 1867 εκδόθηκαν κατ’ αρχας, στο τυπογραφείο της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης 1866-1869, τα πρώτα φύλλα της εφηµερίδας της επανάστασης ‘‘Κρήτη’’ και εδώ συνεδρίαζε για κάποιο διάστηµα η Συνέλευση των επαναστατών.
Παραθέτω κάποιες σχετικές επιστολές:
«Σαµαριά τη 20η Ιανουαρίου 1867
Κύριε Αρχηγέ!
Έλαβα χθες µια τούρκικη λίρα και 6 οκάδες άλευρον. Σε ευχαριστώ πολύ. Λάβε εκατόν αντίτυπα εφηµερίδος. ∆εν ετυπώθηκαν τόσον καλώς επειδή έσπασε το χέρι του πιεστηρίου και ως εκ τούτου δεν είχε τόση δύναµη ώστε να πιέζει περισσότερο.
Λάβε δυο οκάδες καπνά α΄ ποιότητας, αγορασθέντα προς 40 γρ. η οκά. Το εσπέρας θα λάβεις τ’ αντίτυπα της προκηρύξεως.
Την ερχοµένην εβδοµάδα πρέπει να βρεθεί τεχνίτης ή σιδηρουργός να διορθώσει το χέρι διότι δεν δυνάµεθα να τυπώσουµε. Είναι εκείνο, το οποίον έφτιαξεν ο οπλοποιός σας Μιχάλης Μαυρουκάκης από το Ροδοβάνι.
Ο τυπογράφος».
Η άλλη επιστολή του τυπογράφου στον Ζυµβρακάκη, κι αυτή από τη Σαµαριά, είναι κάπως µεγάλη και φέρει ηµεροµηνία 31 Ιανουαρίου 1867.
Αυτή έχει περισσότερο πληροφοριακό χαρακτήρα ως προς τα επαναστατικά γεγονότα κι ελάχιστα ως προς το τυπογραφείο.
Αξιοσηµείωτο σ’ αυτή η πληροφορία πως οι Σφακιανοί δεν δέχτηκαν τουρκική δωρεά τροφίµων. Γράφει ο Μανιός:
«Σαµαριά τη 31η Ιανουαρίου 1867
Γενναιότατε Αρχηγέ!
Χθες ήλθεν άνθρωπός µου από Ανώπολη, τον οποίον είχα στείλει να µου αγοράσει ολίγες ελιές.
Έφέρε δε τας εξής ειδήσεις:
Χθες επήγε τουρκικό ατµόπλοιο µε 600 µουζούρια κριθής ίνα τα δωρήσει στους χωρικούς. Ούτοι δεν εδέχθηκαν αλλ’ εζήτησαν ν’ αγοράσουν εάν ή δυνατόν τούτα.
Οι επαναστάτες εν µέσω των περιπετειών εις ας ευρίσκοντο εξέδωκαν εφηµερίδα, Κρήτη επονοµαζοµένην. Το πρώτον φύλλον της εφηµερίδος ταύτης περιελθόν εις χείρας µου υποβάλλω εις την Υµετέραν Εξοχότατα».
Τα πολεµικά όµως γεγονότα, που ολοένα και απλώνονται, αναγκάζουν το Τυπογραφείο ν’ αρχίσει την περιπλάνησή του στα βουνά και στα φαράγγια. Έτσι το Γενάρη του 1867 βρίσκεται στη Σαµαριά. Η παρακάτω επιστολή του τυπογράφου είναι σταλµένη από εκεί και µιλάει περισσότερο για τη στάση των Σφακιανών απέναντι στην Επανάσταση.
«Σαµαριά 17 Ιανουαρίου 1867
Γενναιότατε Αρχηγέ!
Ο Στυλιανός Σταυρινάκης εξ Αγ. Ρουµέλης, όστις είχε τις επιστολές της Γεν. Συνελεύσεως, χθες βράδυ ανεχώρησεν εντεύθεν. Έµαθα από τον πατέρα του ότι θα φροντίσει να στείλει εξ Αγ. Ρουµέλης επίτηδες πεζοδρόµο διότι ο ίδιος θα µείνει να ράψει τα στιβάνια του.
Ο Καπετάν Σήφης µ’ είπεν ότι πρέπει να ερωτήσει τους συγχωρίους του εάν δέχονται το τυπογραφείο, διότι ούτοι εµούτισαν. ∆ιαδίδεται ενταύθα ότι οι Τούρκοι θα προχωρήσουν από Σφακιά εις Ρέθυµνον, διότι όλη σχεδόν η επαρχία εµούτισε.
Εις Αγ. Ρουµέλην (χωριό) οι εχθροί δεν εµβήκαν όλως διόλου αλλά κατέστρεψαν τους µύλους, βάρκας, εργαστήρια και λοιπά.
Εάν δυνηθώ να καταφέρω τους εγχωρίους να µείνω θα τυπώσω την εφηµερίδα, άλλως θα επιστρέψω χωρίς άλλο διότι τινές εκ των Σφακιανών υπεσχέθηκαν να παραδίδουν εις τους εχθρούς µας τους ξένους.
Χθες κάποιος Αγιορουµελίτης έλεγε στην οικοκυράν της καλύβας του τυπογραφείου να µη µε δεχθεί να κοιµηθώ, καθότι υπεσχέθησαν και τα δυο αυτά χωριά να µην δεχθούν ποτέ ξένους.
Ο υπό τας διαταγάς Σας διατελών Ηλίας Γ. Μανιός τυπογράφος»
(Από το βιβλίο του Μιχάλη Γρηγοράκη ‘‘Το τυπογραφείο της µεγάλης Κρητικής Επανάστασης 1866-1869’’, εκδ. Χανιώτικα νέα)
