1897: Η τελευταία κρητική επανάσταση (ΜΕΡΟΣ ∆’)

» Μέσα από ανταποκρίσεις του Ευρωπαϊκού Τύπου που βρίσκονται στο Μουσείο Τυπογραφίας

Γαλλικός Τύπος:
Le Monde Illustre,
A travers Le Monde,
Le Petit Parisien, Le Tour Du Monde 

Le Monde Illustre

Σε µια λιγότερο γνωστή πτυχή της Κρητικής επανάστασης αφιερώνει το εξώφυλλο της 3^ης Απριλίου 1897, το κορυφαίο εικονογραφηµένο περιοδικό Le Monde Illustre, στο ∆’  και τελευταίο µέρος του ιστορικού αφιερώµατος για την τελευταία Κρητική επανάσταση του 1897.  (Δείτε εδώ το Α’ Μέρος, Β’ Μέρος & Γ’ Μέρος). Σχετικά σλάϊντς στο Μουσείο Τυπογραφίας παραχωρήθηκαν από τον συλλέκτη Γιάννη Ηλιάκη.

1 από 1

Πρόκειται για την κηδεία των νεκρών Ρώσων ναυτικών µετά από το πολύνεκρο δυστύχηµα (έπειτα από έκρηξη) στο Ρωσικό θωρηκτό ‘‘Sissoi- Veliky’’, ένα από τα πλοία των Μεγάλων ∆υνάµεων που είχαν βοµβαρδίσει τον τούρκικο πύργο της Μαλάξας που είχαν καταλάβει Χριστιανοί. Στο σκίτσο του εξωφύλλου απεικονίζεται η θρησκευτική τελετή και µεταφορά των φέρετρων από το θωρηκτό προς το λιµάνι Σούδας.

Σε φωνογραφία εποχής απεικονίζονται Τούρκοι αιχµάλωτοι της Μαλάξας στο στρατόπεδο του Συνταγµατάρχη Βάσσου στον Αλικιανό.  Η φωτογραφία είναι του ανταποκριτή της Le Monde Illustre,  Tcaprchikoff.

Σε άλλο χαρακτικό φαίνονται Γαλλικά και Ρωσικά στρατεύµατα που είχαν καταλάβει τουρκικό οχυρό κοντά στα Περιβόλια. Στην λεζάντα αναφέρεται πως είναι ο πύργος Σούµπαση αλλά πιθανόν πρόκειται για τον πύργο του Ανίµπ Αλί ο οποίος δεν διασώθηκε.

Le Tour du Monde

Εν τω µεταξύ, 24 από τις σελίδες του αφιερώνει στο Κρητικό ζήτηµα και την τελευταία Κρητική επανάσταση, το γαλλικό εβδοµαδιαίο ταξιδιωτικό περιοδικό Le Tour du monde, nouveau journal des voyages,  στην έκδοση 2- 8 Ιανουαρίου του 1898. Το δηµοσίευµα βασίζεται σε σηµειώσεις και σχέδια του ανταποκριτή του Henri Turot.

Ο Γάλλος ανταποκριτής αναφέρεται µε λεπτοµέρειες στα δεινά του Κρητικού λαού, τις σφαγές και τις φρικαλεότητες των Μουσουλµάνων εις βάρος του Χριστιανικού πληθυσµού των Χανίων, κάνοντας λόγο για ένα τα «πιο οδυνηρά γεγονότα» ενώ δίνει και την δική του εκδοχή για την µεγάλη φωτιά στο Κονάκι (τουρκικό διοικητήριο στο λόφο Καστέλι). Μεταξύ άλλων αναφέρονται τα εξής:

1 από 2

«Στις αρχές Φεβρουαρίου του 1897 η Κρήτη, που είχε ήδη πυρποληθεί τόσες φορές από εξεγέρσεις, αναστατώθηκε ξανά από σοβαρές αναταραχές στις πόλεις και την ύπαιθρο. […] Παντού ερείπια, γκρεµισµένοι τοίχοι. Μια αφόρητη µυρωδιά από βαρέλια λάδι που καίγονται ακόµα. Περπατάµε σε έρηµο δρόµο, µέσα σε ένα µείγµα µαύρης λάσπης από αίµα, στάχτη και χυµένο λάδι. Βλέποντας αυτό το θέαµα, δεν είναι δυνατόν να αµφιβάλλουµε, πώς άρχισαν τα δεινά» αναφέρει ο Γάλλος ανταποκριτής περιγράφοντας τις σφαγές και την πυρπόληση της Χριστιανικής συνοικίας των Χανίων,  χαρακτηρίζοντας ψευδείς τις ανταποκρίσεις που έκαναν λόγο για αµοιβαίες λεηλασίες και σφαγές και από τις δύο πλευρές.

«Η αλήθεια είναι ότι χωρίς την παραµικρή πρόκληση, φανατικοί µουσουλµάνοι εισέβαλαν τη νύχτα στη χριστιανική συνοικία, δολοφονώντας και βασανίζοντας άνδρες, γυναίκες, παιδιά, ληστεύοντας όλα τα σπίτια που στη συνέχεια πυρπόλησαν. Οι ντόπιοι µου δείχνουν έναν παλιό φούρνο αρτοποιίας, όπου επτά Κρητικοί κλείστηκαν εκεί µέσα και πνίγηκαν από τις αναθυµιάσεις του καπνού. Είναι αδύνατο να πούµε ότι οι Χριστιανοί προχώρησαν σε αντίποινα. Οι ταλαίπωροι σκέφτηκαν µόνο να καταφύγουν στα πλοία που τους έδιναν καταφύγιο ή να φτάσουν στα βουνά: και η καλύτερη απόδειξη είναι ότι η µουσουλµανική συνοικία είναι απολύτως ανέπαφη. ∆εν µπορείς να βρεις ούτε ένα σπίτι τουρκικό µε ίχνη πυρκαγιάς ή λεηλασίας.

1 από 3

Συνεχίζοντας τη βόλτα µας, περνάµε διαδοχικά µπροστά από τους τουρκικούς στρατώνες, ένα όµορφο σύγχρονο µνηµείο, µπροστά από το κεντρικό τζαµί που ξεπροβάλλει µε χάρη από µια σκιερή πλατεία και τέλος µπροστά από το φρούριο όπου είναι τοποθετηµένες οι σηµαίες των έξι µεγάλων δυνάµεων. Επιστρέφοντας στο προξενείο συναντάµε τον  πρόξενο κύριο Blanc».

ΛΟΦΟΣ ΚΑΣΤΕΛΙ: Η ΦΩΤΙΑ  ΣΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ

Ο Γάλλος ανταποκριτής περιγράφει και το περιστατικό της πυρκαγιάς στο τουρκικό διοικητήριο «Κονάκι», στο Λόφο Καστέλι και στο πως πιθανόν προκλήθηκε: « το διοικητήριο φλεγόταν. Όλες οι προσπάθειες διάσωσης ήταν µάταιες: κάθε στιγµή, οι τοίχοι κατέρρεαν ενώ ένας Ιταλός ναύτης συνεθλίβη κάτω από τα ερείπια. Γύρω στις οκτώ το πρωί, καταστράφηκε ολοσχερώς. Τότε συνέβησαν ενδιαφέρουσες σκηνές: γνωρίζουµε ότι βαριά χρυσά κουτιά που περιείχαν θησαυρό, πετάχτηκαν από τις φωτιές του διοικητηρίου και έσπασαν, σκορπώντας τριγύρω πάνω από εκατό πενήντα χιλιάδες φράγκα τουρκικών λιρών. Η φωτιά έλιωσε µεγάλο µέρος του χρυσού: ωστόσο υπήρχαν πολλά κοµµάτια που έµειναν άθικτα. Ένα απόσπασµα Ιταλών ναυτικών ήταν υπεύθυνο για τη φύλαξη του χώρου».

Σχετικά µε τα αίτια της καταστροφής, αναφέρει πως «µερικοί κατηγορούν τους Έλληνες. Άλλοι λένε ότι οι Ιταλοί ναύτες που έµειναν στο διοικητήριο έβαλαν απερίσκεπτα τη φωτιά. Μόνο αργότερα αποκαλύφθηκαν τα κίνητρα που ώθησαν τους Μουσουλµάνους να καταστρέψουν το Κονάκι: στην Κρήτη, όλος ή σχεδόν όλος ο πλούτος των ακινήτων ανήκει στους Μουσουλµάνους. Οι υπήκοοι του σουλτάνου, πολύ σπάταλοι, δανείστηκαν βάζοντας υποθήκες και το υποθηκοφυλακείο βρισκόταν ακριβώς εκεί στο Κονάκι. Οι Μουσουλµάνοι, καίγοντας το, εξαφάνισαν τις επιγραφές που είχαν αφαιρεθεί από περιουσίες: ένας έξυπνος τρόπος, όπως βλέπουµε, για να απελευθερωθούν από χρέη!».

Ο Γάλλος ανταποκριτής συνεχίζει την περιήγηση του στην παλιά πόλη των Χανίων, δηλώνοντας εντυπωσιασµένος από τους προµαχωνικό σύστηµα των ενετών: «οι επιβλητικές οχυρώσεις χρονολογούνται από την Ενετοκρατία. Σε κάθε βήµα, συναντάµε µνήµες αυτής της περιόδου. Επίσης κοντά στην εβραϊκή συνοικία, υπάρχει ένα όµορφο σιντριβάνι που διατηρείται αξιοθαύµαστα. Στα Χανιά όπως και στο Ηράκλειο, η κατάσταση είναι κρίσιµη και λίγες ώρες παραµονής είναι αρκετές για να πειστεί κανείς ότι το µίσος δεν πρόκειται να σβήσει και πως οι δολοφονίες και οι πυρκαγιές θα συνεχίζονται για πολύ καιρό ακόµα».

A Travers  Le Monde

Με τίτλο «Οι Κρητικές διεκδικήσεις: Η Κρήτη στην Ελλάδα»,  το εικονογραφηµένο περιοδικό A Travers Le Monde, στην έκδοση Σεπτεµβρίου του 1909, αναφέρεται στους διαρκείς αγώνες των Κρητών, συνοδεύοντας τα κείµενα µε σκίτσα & ασπρόµαυρες φωτογραφίες. Όπως επισηµαίνει «οι Κρητικοί δεν χάνουν την πίστη τους. Εδώ και έξι χρόνια, ο αγώνας ενάντια στους Τούρκους δεν έχει σταµατήσει ούτε µια µέρα ούτε µια ώρα σε ολόκληρο το νησί. Κατά τον 19ο αιώνα η Κρήτη είχε δέκα επαναστάσεις, όλες στραµµένες κατά της Τουρκίας, µε κυριότερες αυτές του 1840, 1866-1869, 1877, 1889 και τέλος η τελευταία του 1895-1898». Το περιοδικό, επισηµαίνει τις Οθωµανικές αυθαιρεσίες, την τυραννία, τις σφαγές και ο τις πυρκαγιές σε Χριστιανικές συνοικίες που προκάλεσαν µια νέα σειρά εξεγέρσεων στις οποίες µαζί µε τους Κρήτες, έλαβαν µέρος πολλοί Έλληνες εθελοντές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η επισήµανση πως «εάν τα στρατεύµατα του Σουλτάνου είχαν σφάξει µόνο Κρητικούς, τα πράγµατα µπορεί να µην είχαν γίνει τόσο σοβαρά. Αλλά δολοφόνησαν Άγγλους στρατιώτες». Και σηµειώνεται πως, η απάντηση δεν άργησε να έρθει από την Ευρώπη που έστειλε ∆υνάµεις και πήρε το νησί υπό την προστασία τους. Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία και Ρωσία παρέµειναν οι φύλακες της Κρήτης.

Το Travers Le Monde, παραθέτει ενδιαφέροντα στοιχεία και για την οικονοµική διάσταση του Κρητικού ζητήµατος, στις αρχές του 20^ου αιώνα. Όπως αναφέρει: «Η Κρήτη ήταν κάποτε πλούσια και ευηµερούσα. Στην αρχαιότητα, όπως και στον Μεσαίωνα, ήταν η κύρια αποθήκη της Ανατολικής Μεσογείου. Ευνοηµένη από τη φύση, επωφελούµενο από ήπιο κλίµα, γόνιµα εδάφη, θα µπορούσε να ήταν ένα σηµαντικό κέντρο κυκλοφορίας στη Μεσόγειο, αλλά καταστράφηκε εντελώς από αιώνες  εξεγέρσεων και σφαγών. Ολόκληρες πόλεις και χωριά κάηκαν, τα θαυµάσια δάση της εξαφανίστηκαν.

Υπό το καθεστώς αυτονοµίας που το νησί απολάµβανε εδώ και δέκα χρόνια, πέτυχε, να αυξήσει την αγροτική του παραγωγή. Από το 1901 έως το 1908, η κίνηση των εµπορικών συναλλαγών της γνώρισε συνεχή πρόοδο. Οι εξαγωγές (13 εκατοµµύρια για το έτος 1907), κυρίως ελαιόλαδο, σταφίδες, πορτοκάλια και κίτρα, σαπούνια, τυριά, κρασιά, κουκούλια, έχουν αυξηθεί.

Το ίδιο ισχύει για Εισαγωγές, υφάσµατα, βαµβακερά δίχτυα, διάφορα υφάσµατα, κατεργασµένα µέταλλα, δέρµατα, ζάχαρη, καφέ, δηµητριακά, αλεύρια (19 εκατοµµύρια για το 1907). Σηµειώθηκε πολύ αξιοσηµείωτη πρόοδος στη δενδροκοµία, την αµπελοκαλλιέργεια και τη σηροτροφία» επισηµαίνεται µεταξύ άλλων, ενώ γίνεται αναφορά στην ύπαρξη της Κρητικής Τράπεζας.

LA PETIT PARISIEN

Με τίτλο: «Η Κρητική εξέγερση- Ο αγώνας στα βουνά», η γαλλική εφηµερίδα Le Petit Parisien, αφιερώνει το εξώφυλλο του στις 14 Μαρτίου 1897, στα γεγονότα γύρω από την Κρητική επανάσταση.

Στην γκραβούρα, αποτυπώνονται οι µάχες στα ορεινά όπου ακόµη και οι γυναίκες πολεµούσαν δίπλα στους αντάρτες, ενάντια στους Οθωµανούς κατακτητές. Στο δηµοσίευµα αναφέρονται τα εξής: «Κρητικοί αντάρτες, υποστηριζόµενοι από τα ελληνικά στρατεύµατα του συνταγµατάρχη Βάσσου, κατέλαβαν, όλες τις στρατηγικές θέσεις γύρω από τα Χανιά όπως και σηµαντικά οχυρά. Τα τουρκικά στρατεύµατα προσπάθησαν επανειληµµένα είτε να υπερασπιστούν τις θέσεις τους, είτε να τις ανακαταλάβουν. Παρά την αναµφισβήτητη γενναιότητά τους, απέτυχαν απέναντι σε εχθρούς που ήταν πάρα πολλοί, επιδέξιοι και αποφασιστικοί και που χάρη στην υποστήριξη των Ελλήνων κατάφεραν να τους απωθήσουν σκοτώνοντας πολλούς από αυτούς. Στην γκραβούρα αποτυπώνεται µια από αυτές τις µάχες, όπου οι Μουσουλµάνοι επιτέθηκαν ανεπιτυχώς στα οχυρά όπου οι αντάρτες κυριαρχούσαν στην πρωτεύουσα του νησιού. Μετά από αυτή την εµπλοκή, οι ναύαρχοι των Μεγάλων ∆υνάµεων έκριναν αναγκαίο, να διασφαλίσουν την ασφάλεια των αποβατικών εταιρειών τους και των πληρωµάτων των πλοίων τους, καθώς και των κατοίκων που τέθηκαν υπό την προστασία τους, βοµβαρδίζοντας τις θέσεις των ανταρτών».

Σε άλλη σελίδα του περιοδικού δηµοσιεύονται γκραβούρες µε το ενετικό λιµάνι των Χανίων τον  19^ο αιώνα, το φαράγγι Σαµαριάς, γειτονιές της παλιάς πόλης των Χανίων και το µοναστήρι Καθολικό κρυµµένο στο απόκρηµνο Φαράγγι Αυλάκι, µετά τη µονή Γουβερνέτο στο Ακρωτήρι.