Στα 85 χρόνια που συμπληρώνονται φέτος από το θάνατο του μεγάλου Κρητικού πολιτικού Ελευθερίου Βενιζέλου το Μάρτη του 1936 (18.03), θα θέλαμε να παρουσιάσουμε, με λίγα λόγια, το Νόμο 3934/1911 που θέσπισε η κυβέρνησή του “Περί υγιεινής και ασφάλειας των εργατών και περί ωρών εργασίας”.
Oφείλουμε να προτάξουμε κάποια ιστορικά στοιχεία, λίγο έως πολύ γνωστά σε πολλούς εξ ημών. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, προερχόμενος από την Κρήτη, μετακλήθηκε στην Ελλάδα από το «Στρατιωτικό Σύνδεσμο» μετά το κίνημα στο Γουδή το 1909. Με το «Στρατιωτικό Σύνδεσμο» είχαν συμπαραταχτεί και οι συντεχνίες των Αθηνών και του Πειραιά, ενώ μετά το 1910 θα δημιουργηθούν οι πρώτες αμιγείς εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις και ενώσεις χωρίς εκπροσώπους της εργοδοσίας. Τότε, θα ιδρυθούν το Εργατικό Κέντρο Αθηνών, το Εργατικό Κέντρο Πειραιά, το Εργατικό Κέντρο Λαρίσης, αλλά και άλλα ανά την ελεύθερη Ελλάδα Εργατικά Κέντρα.
Ο δε Κρητικός πολιτικός σχημάτισε την πρώτη του κυβέρνηση τον Οκτώβριο του 1910, επικεφαλής του κόμματος των «Φιλελευθέρων» και συντρίβοντας τα μέχρι τότε δρώντα στην πολιτική σκηνή του ελληνικού κράτους κόμματα. Παρέμεινε δε στην εξουσία καταρχάς έως το 1915, όταν στα ξεκινήματα του «Εθνικού Διχασμού» απώλεσε την εύνοια του τότε βασιλέως Κωνσταντίνου του 1ου και την πρωθυπουργία. Αρμόδιο υπουργείο για τα εργατικά θέματα ήταν το υπουργείο εθνικής οικονομίας, το οποίο είχε ιδρυθεί το καλοκαίρι του 1911 και πρώτος υπουργός (έως τέλη Μαΐου 1912) τοποθετήθηκε ο Εμμανουήλ Μπενάκης, προσωπικός φίλος και στενός συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Στο 319 Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (Τεύχος Α’/ 21 – 11 – 1911), λοιπόν, αφού ψηφίστηκε από τη βενιζελικής πλειοψηφίας Βουλή, δημοσιεύεται, εν Αθήναις, ο Νόμος 3934/1911 της κυβέρνησης Βενιζέλου «Περί υγιεινής και ασφάλειας των εργατών και περί ωρών εργασίας». Αποτελείται από 8 άρθρα, φέρει την υπογραφή του βασιλέως Γεωργίου του 1ου και του υπουργού εθνικής οικονομίας, Εμμανουήλ Α. Μπενάκη, ενώ προσυπογράφεται και από τον υπουργό δικαιοσύνης, Ν.Π. Δημητρακόπουλο.
Πριχού προχωρήσουμε στην παρουσίαση ενός εκάστου των άρθρων, ας γραφεί αφενός ότι, όπως ορίζει το άρθρο 8 του ίδιου νόμου, ο νόμος τίθεται σε εφαρμογή από 01.01.1912 και, αφετέρου, ότι η εργατική τάξη ως το 1910 δεν μπόρεσε να παίξει σημαντικό ρόλο στις κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Η εργατιά δεν έχει δυνατή, ευρύτερη συνδικαλιστική οργάνωση (στο ίδιο συντεχνιακού χαρακτήρα σωματείο συμμετέχουν εργαζόμενοι και εργοδοσία) και η πολιτική της οργάνωση είναι ανύπαρκτη, χωρίς σαφείς και προσδιορισμένους στόχους, αλλά με διενέξεις μεταξύ των σοσιαλιστών. Το εχθρικό πολιτικό κλίμα για τις σοσιαλιστικές διεκδικήσεις εμπόδισε να αναπτυχθεί ένα οργανωμένο εργατικό κίνημα, το οποίο θα παρενέβαινε και θα διεκδικούσε επωφελείς για τους εργάτες λύσεις στα εργατικά θέματα. Κι ενώ το εργατικό δυναμικό παρέμενε – λόγω της μη βιομηχανικής ανάπτυξης – ολιγάριθμο, οι εργάτες δεν είχαν ούτε κοινωνικά δικαιώματα, ούτε νομική κατοχύρωση.
Ας ιδούμε τώρα ένα – ένα τα άρθρα του Νόμου 3934/1911 με προσοχή και με το νου μας στις εργασιακές συνθήκες στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα.
Το άρθρο 1 απευθύνεται στους βιομηχάνους, τους βιοτέχνες, τους εμπόρους και τους παντός είδους επιχειρηματίες και εργοδότες. Για την προστασία των εργαζομένων από οτιδήποτε θα μπορούσε να τους στερήσει τη ζωή, την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα, πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για τα ακόλουθα: α) να τηρείται στους χώρους εργασίας η απαιτούμενη για την υγιεινή καθαριότητα, β) να υπάρχει τη μέρα επαρκής φυσικός φωτισμός και τη νύχτα να είναι επαρκής ο τεχνητός φωτισμός, παίρνοντας, όμως, και τις αναγκαίες προφυλάξεις των εργαζομένων για τον εξαιτίας του φωτισμού κίνδυνο, γ) ο χώρος κάθε διαμερίσματος των εργατών να είναι ανάλογος προς τον αριθμό τους και να αερίζεται και να παραμένει καθαρός όπως ορίζουν οι κανόνες υγιεινής, δ) να μην υπάρχει υγρασία στο δάπεδο και στους τοίχους του προαναφερθέντος διαμερίσματος, ε) τα κάθε είδους μηχανήματα να είναι εγκατεστημένα και να λειτουργούν με ασφάλεια ώστε να μη τίθενται σε κίνδυνο η ζωή και η σωματική ακεραιότητα των εργατών, στ) τα ικριώματα στις οικοδομές να κατασκευάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην κινδυνεύουν οι εργάτες και ζ) στις υπαίθριες εν γένει εργασίες να λαμβάνεται κάθε πρόνοια που θα ασφαλίζει τους εργάτες από κάθε κίνδυνο, ιδίως δε την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία.
Ακολούθως, σύμφωνα με το άρθρο 2, μετά από πρόταση του Ανωτάτου Συμβουλίου Εργασίας, θα εκδοθούν ειδικά Βασιλικά Διατάγματα με τα οποία για καθεμιά ξεχωριστά βιομηχανική επιχείρηση, ανάλογα με τη φύση του αντικειμένου της, οι ώρες εργασίας του προσωπικού και της διακοπής για την ξεκούραση των εργαζομένων.
Τα άρθρα 3 – 4 και 6 αναφέρονται στα χρηματικά πρόστιμα που θα επιβάλλονται σε κάθε εργοδότη, διευθυντή, διαχειριστή, επιτετραμμένο ή ιδιοκτήτη εργασίας παραβαίνει άπαξ ή, μη συμμορφούμενος με το Νόμο κατ’ επανάληψη τις διατάξεις του προκειμένου Νόμου και των Βασιλικών Διαταγμάτων που θα εκδοθούν για την εφαρμογή του. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι στο άρθρο 6 προβλέπεται να ιδρυθεί ειδικός λογαριασμός στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας όπου θα κατατίθενται τα ποσά των προστίμων των παραβατών του Νόμου και ο οποίος θα έχει τίτλο «Ταμείον προνοίας υπέρ των εργατών», ενώ ιδιαίτερος Νόμος θα κανονίσει πώς θα διατίθενται τα χρήματα αυτά.
Σύμφωνα με το άρθρο 5, η Αστυνομία, οι αστυΐατροι, οι υγειονομικοί γιατροί ή οι ειδικές αρχές που σχετικός, μεταγενέστερος, νόμος θα προσδιορίσει καθίστανται «επόπτες» της εφαρμογής του Νόμου 3934/1911. Πρέπει να επισημανθεί ότι στο εν λόγω άρθρο ορίζεται και ότι κάθε παράβαση του νόμου θα καταδιώκεται μετά από μήνυση ενός οποιουδήποτε πολίτη ή μιας εργατικής ένωσης, αλλά και αυτεπαγγέλτως.
Τέλος, το άρθρο 7 σημειώνει ότι με Βασιλικά Διατάγματα και ειδικούς κανονισμούς του Ανωτάτου Συμβουλίου Εργασίας, οι οποίοι θα συνταχτούν έχοντας υπόψη και γνωμοδότηση του Ιατροσυνεδρίου, θα κανονιστούν οι ειδικότερες λεπτομέρειες εκτέλεσης του παρόντος Νόμου. Τα Διατάγματα αυτά και οι κανονισμοί θα επικυρωθούν και από τον αρμόδιο υπουργό εθνικής οικονομίας.
Με την ψήφιση, λοιπόν, του Νόμου 3934/1911, το Νοέμβριο του 1911, η κυβέρνηση Βενιζέλου έκανε ένα, κατά τη γνώμη μας, μικρό μα σημαντικό βήμα προς ικανοποίηση παγίων αιτημάτων της εργατικής τάξης. Επακολούθησαν και άλλα νομοθετήματα σχετικά με τα δικαιώματα και τις εργασιακές συνθήκες των εργαζομένων από διάφορες ελληνικές κυβερνήσεις στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, υπό και την επήρεια και των από το 1918 και μετά αγώνων, κυρίως, του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (του νυν Κ.Κ.Ε). Χρειαζόταν, όμως, ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί για την νομική προάσπιση των κεκτημένων των εργατικών αγώνων και τη νομικά κατοχυρωμένη περιφρούρηση των δικαιωμάτων της εργατικής τάξης στην Ελλάδα και παγκοσμίως σε όλη τη διαδρομή του 20ου αιώνα…
