1991-2021: Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄

» 30 χρόνια ευκλεούς Πατριαρχίας στον σύγχρονο κόσμο

Ο Οικουμενικός Α΄, με τις παρεμβάσεις και τις κινήσεις του, συνέβαλε στην εξάπλωση των Ορθοδόξων Εκκλησιών σχεδόν σε όλο τον κόσμο, ως πνευματικός ποιμένας για περισσότερους από 300 εκατομμύρια Ορθοδόξους.

Σαν σήμερα, στις 22 Οκτωβρίου 1991, η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, εξέλεξε τον μέχρι τότε Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Γέροντα Χαλκηδόνος Βαρθολομαίο, στην κορυφαία θέση του Οικουμενικού Πατριάρχη. Βρήκε στο πρόσωπο του Μητροπολίτη Βαρθολομαίου (Αρχοντώνη), τον αρχοντικό Προκαθήμενο της Μητέρας Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως (βλ. «Χανιώτικα Νέα», 11-6-2020, σελ. 31). Τριάντα χρόνια αργότερα, ο 269ος διάδοχος του Αποστόλου Ανδρέου του Πρωτοκλήτου, ιδρυτού της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, έχει αφήσει το στίγμα του στην Παγκόσμια Ορθοδοξία.
Δεν γνωρίζουμε με ποιον τρόπο μετρά η ιστορία τις επιτυχίες των μεγάλων ανδρών. Αλλά είτε αυτό γίνεται σε δεκαετίες είτε σε γενεές είτε με οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο μέτρο, πρέπει να σημειώσουμε ότι την εκκλησιαστική περίοδο των τελευταίων 30 ετών επήλθε ένα τεράστιο θαύμα!
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄, παρά τις τιμές και την αναγνώριση που γεύτηκε σε αυτά τα χρόνια, δεν έπαψε να είναι ταπεινός, απλός διάκονος της Εκκλησίας και την ίδια στιγμή να διαχειρίζεται κορυφαία ζητήματα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, να αγωνίζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θρησκευτικές ελευθερίες και να υπερασπίζεται τα δικαιώματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Πολλά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κατά την περίοδο αυτή των 30 ετών. Θα μείνουμε, όμως, μόνο σε μερικά μεγάλα γεγονότα της διακονίας του, τα οποία συνδέονται τόσο με την Εκκλησία της Κρήτης όσο και με την Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης.

1. Περιβαλλοντική ηθική

Από την πρώτη στιγμή ο Οικουμενικός Πατριάρχης ανέδειξε με τις παρεμβάσεις του στην κοινή γνώμη, το ζήτημα για την προστασία του σύμπαντος κόσμου. Ο αείμνηστος Οικουμενικός Πατριάρχης Δημήτριος παρατήρησε έγκαιρα, στο ήδη μακρινό 1988, ότι «το οικολογικόν είναι πρωτίστως πρόβλημα πνευματικόν». Ο Παναγιώτατος τονίζει ότι οι ρίζες του οικολογικού προβλήματος «βρίσκονται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει χωριστεί από την υπόλοιπη δημιουργία. Αυτή είναι στην πραγματικότητα η ρίζα του προβλήματος: ότι ο άνθρωπος αποκόπηκε από την υπόλοιπη δημιουργία και θεώρησε τον εαυτό του αυτάρκη». Μέσα στο πνεύμα αυτό ο Οικουμενικός Πατριάρχης άρχισε έναν αγώνα δρόμου, διοργανώνοντας διεθνή διαθρησκειακά και διεπιστημονικά συμπόσια, ώστε να πείσει ή ακόμη και να συμβάλει στη συζήτηση που άνοιξε για το μέλλον του κόσμου, ιδιαίτερα την τελευταία περίοδο της πανδημίας. Η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης απήντησε έμπρακτα στην παραπάνω πρόσκληση και με το Ινστιτούτο Θεολογίας και Οικολογίας συνέβαλε και συνεχίζει να συμβάλει στη μεγάλη πρόσκληση της προστασίας του Φυσικού Περιβάλλοντος με πολλές δράσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

2. Εκκλησία “εν διαλόγω”

Η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης, ως Πατριαρχικό Ίδρυμα, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικά Εκκλησιαστικά Ιδρύματα στον διάλογο με τον κόσμο (Βλ. Ομιλία ενθρονίσεως στο Περιοδικό Εκκλησία, 17(1991)613.). Η εμπειρία αυτή χρησιμοποιήθηκε πολλαπλώς σε ένα τεράστιο άνοιγμα του Οικουμενικού Πατριάρχου σε όλα τα επίπεδα με τον διάλογο μεταξύ διαφόρων λαών, τον διάλογο μεταξύ διαφορετικών Θρησκειών, μεταξύ Χριστιανών και μεταξύ Ορθοδόξων, πολιτικών ορθοδόξων και μη, για το μέλλον της Ευρώπης, την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Ο διάλογος είναι το βασικό μέσο για την επίτευξη ειρηνικής συνύπαρξης ανθρώπων, πιστεύει ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης. Κι αυτό κάνει επί 30 συνεχή έτη. Ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο για να συμβάλει μέσα από τον διάλογο στα μεγάλα και καίρια προβλήματα της ανθρωπότητας, προβάλλοντας και με τον τρόπο αυτόν το μήνυμα που πρέπει να εκπέμπει η Ορθοδοξία τον 21ο αιώνα, σε έναν διάλογο με τον εκάστοτε Πολιτισμό ως βασικό μέσο για την αλληλοκατανόηση, αλλά και την αποτροπή εντάσεων μεταξύ των λαών.

3. Αγία και Μεγάλη Σύνοδος στην Κρήτη

Η πραγματοποίηση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της νεώτερης ιστορίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αλλά και ένα από τα κυριώτερα επιτεύγματα της πατριαρχίας του Οικουμενικού Πατριάρχου. Με τη σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας (στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης, 2016) ενισχύθηκε η ενότητα της Ορθοδοξίας, προωθήθηκε ο διάλογος μεταξύ των Ορθοδόξων, ώστε να προσεγγιστούν με σύγχρονο τρόπο, μέσα στο πνεύμα της παραδόσεως της Εκκλησίας και της ενότητας, τα νέα ποιμαντικά προβλήματα που διαρκώς προκύπτουν και χρήζουν άμεσης προσοχής, ιδίως προβλήματα που δεν υπήρχαν παλαιότερα.
Άλλωστε, η εμβάθυνση της συνεργασίας μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά και η επανενεργοποίηση της ορθόδοξης συνοδικής συνείδησης υπήρξε ένα από τα κύρια μελήματα του Παναγιωτάτου, ο οποίος καθιέρωσε ήδη από το 1992 τις Ιερές Συνάξεις των Προκαθημένων με στόχο τον συντονισμό της ορθόδοξης μαρτυρίας στον σύγχρονο κόσμο, συνέχισε και εμπλούτισε τον θεσμό των Συνάξεων της ανά την οικουμένη Ιεραρχίας του Θρόνου, επέτυχε τη διεύρυνση της σύνθεσης της Αγίας και Ιεράς Συνόδου και έδωσε μία δυναμική ώθηση στο όλο προσυνοδικό έργο και τελικά κατόρθωσε να συγκαλέσει την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο. Κι αυτό έλαβε χώρα στην Κρήτη, στην Εκκλησία της Κρήτης, που στήριξε και στηρίζει το Οικουμενικό Πατριαρχείο μας παντοιοτρόπως.

4. Ανάδειξη του ρόλου του Οικουμενικού Πατριαρχείου

Μετά την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο –και μετά τον εορτασμό των 50 ετών της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης (Οκτώβριος 2018) παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχου, άλλων Προκαθημένων και του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας– ακολούθησε η πιο σημαντική εκκλησιαστική στιγμή με την εκχώρηση του Τόμου Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας (2018). Κατά τη διαδικασία αυτή, το Οικουμενικό Πατριαρχείο άσκησε τα ιστορικά του προνόμια, που του επιφόρτισαν αποφάσεις Οικουμενικών Συνόδων, αλλά και η παράδοση της Εκκλησίας, όπως διαχρονικά διαμορφώθηκε μέσα στους αιώνες. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο άσκησε τα δικαιώματά του και εκχώρησε Αυτοκεφαλία σε μία τοπική Εκκλησία, αλλά αυτό συνέβη κατά το πρόσφατο και απώτατο παρελθόν με όλες τις νεώτερες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες που έλαβαν την Αυτοκεφαλία τους από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, όπως η Ρωσία, η Σερβία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Εκκλησία της Ελλάδος, η Αλβανία κ.ά. Επίσης, μερίμνησε για την ενίσχυση των Επαρχιών του Θρόνου σε όλο τον κόσμο με πιο πρόσφατες τις αλλαγές στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία και στη Μεγάλη Βρετανία, επιλέγοντας πολύ μορφωμένους και άξιους Ιεράρχες για τις νευραλγικές αυτές θέσεις.

5. Η Νεολαία, η Ίμβρος και η Χάλκη

Όπως τονίσαμε πρόσφατα (βλ. «Χανιώτικα Νέα», 12-10-2021, σελ. 39), η νεολαία και μάλιστα αυτή της Ομογένειας της Πόλης, της Ίμβρου και της Τενέδου, αποτελούν προτεραιότητα στις δράσεις του Οικουμενικού Πατριάρχου. Επί των ημερών του άνοιξαν τα ελληνικά σχολεία Ίμβρου και Τενέδου. Πριν από λίγες ημέρες επιστημονικές Ομάδες συνομιλούν μαζί του για το Ορφανοτροφείο της Πριγκίπου, ενώ δεν λησμονεί την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης που παραμένει κλειστή από το 1971. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης αναφέρεται συχνά στην προσφορά της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης στην Εκκλησία και τα θεολογικά γράμματα, αλλά και στην άδικη διακοπή λειτουργίας της πριν από μισό αιώνα.

6. Εκκλησία και Επιστήμη
Στην τελευταία σύναξη της Ιεραρχίας (1-3 Σεπτεμβρίου 2021), με μία ενδιαφέρουσα εισήγησή του ο Παναγιώτατος, έδωσε ένα οικουμενικό Μήνυμα. Με την ευαισθησία της Πρωτόθρονης και Πρωτεύθυνης Εκκλησίας της Βασιλίδας των Πόλεων, του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αλλά και αυτού του ίδιου του Παναγιωτάτου ως του καλού Ποιμένος, τόνισε ότι η Εκκλησία δεν μπορεί να μείνει έξω από τον κόσμο. Όχι για να «εκκοσμικευθεί», αλλά για να μιλήσει στον απλό άνθρωπο, να κατανοήσει τις δοκιμασίες του, κυρίως δε να θεραπεύσει τις πληγές εκείνες που άφησε η πανδημία και με τον τρόπο αυτόν να «εκκλησιοποιήσει» τον κόσμο. Ίσως για πρώτη φορά στην εκκλησιαστική ιστορία έχουμε μία ξεκάθαρη εικόνα των ορίων Επιστήμης και Εκκλησίας, αλλά και πράξεις ευγνωμοσύνης στο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό που βρίσκεται στο προσκεφάλι των συνανθρώπων μας που νοσούν, τους ερευνητές και τους ειδικούς επιστήμονες που αναζητούν την κατάλληλη φαρμακευτική θεραπεία και το εμβόλιο σωτηρίας από τον Κορωνοϊό (Covid-19), αλλά και όλους όσοι απασχολούνται ενεργά για την αντιμετώπιση αυτής της πανδημίας. Σημειώνουμε εδώ τη μεγάλη προσπάθεια του Δικτύου του Οικουμενικού Πατριαρχείου για Ποιμαντική Διακονία στον Χώρο της Υγείας, αλλά και την πρόσφατη Πατριαρχική Εγκύκλιο για την ετήσια καθιέρωση εορτής «Συνάξεως Πάντων των Αγίων Ιατρών», ώστε να εκτιμηθεί η προσφορά της ιατρικής επιστήμης και των θεραπόντων της προς την ανθρωπότητα.
* * *
Κλείνοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα, όλα τα παραπάνω, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, συνδέονται άμεσα και με την Κρήτη. Ο Παναγιώτατος αγαπά την Εκκλησία της Κρήτης, την οποία θεωρεί ως «ναυαρχίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου μέσα στη Μεσόγειο». Σε αυτήν και στους Κρήτες της Μεγαλονήσου εμπιστεύθηκε και ανέθεσε τη διεξαγωγή του σημαντικότερου γεγονότος στην εκκλησιαστική Ιστορία, την πραγματοποίηση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Η σκέψη του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου Α΄ υπήρξε τόσο δημιουργική τα τελευταία χρόνια, η οποία θα πρέπει να αναλυθεί σε βάθος. Η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης και το νέο Πατριαρχικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Πατριάρχης Βαρθολομαίος» της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων είμαι βέβαιος ότι μπορούν να συμβάλουν στην έρευνα αυτή και να βοηθήσουν στο νέο όραμα του Πατριάρχου μας.
Η δική μας σεβάσμια σιωπή και υπακοή προς το πρόσωπό του θα πρέπει να είναι φωνή ευγνωμοσύνης και διαμαρτυρίας, όταν χρειάζεται, κάθε φορά που υπονομεύονται τα δίκαια του Πατριαρχείου μας. Είθε η θεϊκή απλοχεριά να του δίδει δύναμη και υγεία για μία συνεχή μαρτυρία διά του μαρτυρίου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας στον απαιτητικό κόσμο μας.

*Ο δρ Κωνσταντίνος Β. Ζορμπάς, είναι Γενικός Διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης, Άρχων Ιερομνήμων της Α.τ.Χ.Μ.Ε.