Ο ΜΑΪΟΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΑΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η πρώτη Μαΐου μας δίνει το μήνυμα του ερχομού του καλοκαιριού. Η συγκεκριμένη μέρα είναι, επίσης, συνηφασμένη με πληθώρα ιστορικών επετείων. Από αυτές αξιομνημόνευτες είναι, με βάση χρονολογική σειρά: H περίφημη αιματοβαμμένη απεργία των εργατών στο Σικάγο το 1886 με κυρίο αίτημα την οκτάωρη εργασία και καλύτερες εργασιακές συνθήκες.Η εκτέλεση από τους ναζί κατακτητές των διακοσίων πολιτικών κρατουμένων στην Καισαριανή το 1944 εκ των οποίων οι περισσότεροι ανήκαν στο Κ.Κ.Ε καί στο Ε.Α.Μ, ως πράξη αντεκδίκησης για την εθνική αντίσταση. Η δολοφονία του Υπουργού Δικαιοσύνης Χρήστου Λαδά το 1948, την οποία θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε στο παρόν σημείωμα και τέλος το τροχαίο,(επισήμως) “δυστύχημα”, για πολλούς όμως δολοφονία του παρ’ολίγο ηρωικού τυραννοκτόνου Αλέκου Παναγούλη στην λεωφόρο Βουλιαγμένης το 1976.
Η δολοφονία του Χρήστου Λαδά Υπουργού της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων του Θεμ. Σοφούλη δεν είναι τόσο γνωστή σε σχέση με τα υπόλοιπα γεγόνοτα που ήδη αναφέραμε. Ενδεχομένως να έχει μικρότερη σημασία ή να απορροφάται απο άλλα σπουδαιότερα γεγονότα της συγκεκριμένη περιόδου. Παρόλα αυτά η δολοφονία του κεντρώου υπουργού απο την ΟΠΛΑ (ένοπλη οργάνωση προσκείμενη στο ΕΑΜ και το Κομμουνιστικό Κόμμα) διαδραμάτισε ενα σπουδαίο ρόλο για την πορεία του εμφυλίου και την οικοδόμηση του μετεμφυλιακού ή αντικομμουνιστικού κράτους, όπως χαρακτηρίζεται στην ελληνική ιστοριογραφία.
ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ Η ΕΡΕΥΝΑ
Ψάχνοντας για αυτό το περιστατικό ένας ερευνητής δεν θα καταφέρει να βρεί πολλές πληροφορίες ενδεχομένως για τους προαναφερόμενους λόγους. Αυτό καθιστά την έρευνα δύσκολη και κοπιαστική, ενώ απαραίτητα στοιχεία που οφείλει να έχει ένας ιστορικός είναι η μετριοπάθεια και αμεροληψία απέναντι στα γεγονότα. Οι πηγές που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είναι το ρεπορτάζ απο εφημερίδες της εποχής και βιβλία που ασχολούνται με την ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Τα προβλήματα που παρουσιάζονται όμως είναι οτι ένα ρεπορτάζ εποχής απο μια αστική εφημερίδα ενδεχομένως να ήθελε να διαστρεβλώσει και να φορτίσει συναισθηματικά το περιστατικό παραλείποντας απαραίτητα στοιχεία και επεξηγήσεις. Απο την άλλη ένα βιβλίο για την περίοδο αυτή, το οποίο θα πρόσκειται στην Αριστερά θα θελήσει να αποκρύψει το γεγονός της δολοφονίας, για την οποία θα μπορούσε πλέον ο ιδεολογικός του χώρος να θεωρεί σαν λανθασμένη επιλογή ή αντίθετα θα την δικαιολογούσε με πάθος, διότι ο δολοφονημένος άνηκε στην αντίπαλη παράταξη και θεωρείται υπεύθυνος για τους νεκρούς ”συντρόφους”.
ΤΑ ΠΡΟΗΓΗΘΕΝΤΑ ΤΗΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ
Για να μπορέσουμε να ερευνήσουμε τα αίτια αυτής της δολοφονίας θα πρέπει να παραθέσουμε τα προηγηθέντα γεγονότα.
Απο το τέλος της κατοχής η Ελλάδα βρίσκεται στην δίνη του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των κομμουνιστών ανταρτών και των ”εθνικοφρόνων” κυβερνητικών δύναμεων για το σε ποιά σφαίρα επιρροής έπρεπε να ενταχθεί η χώρα. Έτσι και, αφού οι Η.Π.Α κάνουν εντονότερη σταδιακά την παρουσία τους με το δόγμα Τρούμαν, τον Αυγούστο του 1947, ξεσπά κρίση στην κυβέρνηση Μάξιμου. Μια απο τις αιτίες ηταν η διαφωνία για την λήψη σκληρότερων ή όχι μέτρων για τους συλληφθέντες κομμουνιστές ,με τους συντηρητικούς να τονίζουν την ανάγκη αυτών των μέτρων και με τους φιλελεύθερους να μιλούν για ανάγκη κατευνασμού.
Ετσι ύστερα απο πιέσεις των Η.Π.Α δημιουργείται στις 7 Σεπτεμβρίου νέα κυβέρνηση υπο τον Θεμιστ. Σοφούλη, με υπουργό Δικαιοσύνης τον Χρήστο Λαδά, έχοντας την υποστήριξη των Λαικών. Κατά τον ιστορικό Γιώργο Μαργαρίτη η μετριοπαθής θεώρηση του Κέντρου θα μπορούσε να εκτονώσει την κατάσταση στα βουνά. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση προχώρησε στην παροχή αμνηστείας σε όσους παραδίνοταν στις αρχές εντός ενος μηνός όπως, επίσης, αποφάσισε την απόλυση-αποφυλάκιση πολιτικών κρατουμένων, και επεδίωξε, τέλος την ανάγκη ειρήνευσης. Σύμφωνα με τις κυβερνητικές πηγές ,3.884 άνθρωποι επωφελήθηκαν απο τα μέτρα αυτά.
Παραμονή Χριστουγέννων του 1947 το Κ.Κ.Ε, διαμορφώνει την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση ή αλλιώς “Κυβέρνηση του βουνού” με πρωθυπουργό τον Μάρκο Βαφειάδη.
Θα μπορούσαμε να επισημάνουμε οτι η κυβέρνηση Σοφούλη την περίμενε αυτή την ενέργεια απο το ΚΚΕ. Εξάλλου είχε γίνει σαφές οτι η ένοπλη αναμέτρηση ήταν μονόδρομος για τις δύο πλευρές. Χαρακτηριστικό ειναι το άρθρο στο “Ριζοσπάστη” με την υπογραφή του Γ.Γ του κομμάτος Ν.Ζαχαριάδη με τίτλο ”Υπέρ βωμών και εστιών” το οποίο ήταν εμπλουτισμένο με αρχαιοελληνικά ρητά και καλούσε στα όπλα τους οπαδούς του κόμματος με καταγγελτικό τόνο προς τον Σοφούλη και την πολιτική του.
Αυτό εξόργiσε την κυβέρνηση και στις 17 Οκτωβρίου ο Χρήστος Λαδάς καταθέτει στην βουλή νόμο για αυστηρότερες ποινές για τον τύπο απο τις ήδη υπάρχουσες. Στη συνέχεια το Συμβούλιο Εφετών αποφασίζει την διακοπή κυκλοφορίας των εφημερίδων ”Ριζοσπάστης” και ”Ελεύθερη Ελλάδα”, συνεχίστηκε όμως κανονικά η έκδοση του ”Ρίζου της Δευτέρας”.
Σύμφωνα με τον Λώρενς Γουίντερ στο βιβλίο ”Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΉ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1943-1949” ο Χρήστος Λαδάς ”με θάρρος έθιξε το πρόβλημα” με τους κομμουνιστές, ενώ σχεδίαζε εκτελέσεις ελπίζοντας οτι θα είχε ”ένα γερό αποτέλεσμα στους αντάρτες και την ίδια ώρα θα απέφευγε την δημοσιότητα”.
Ένα ακόμη μέτρο που θα είχε ισχυρό αποτέλεσμα έναντι των ανταρτών απο τον Λαδά ηταν η κατάθεση του νόμου 509. Στην αιτιολογία , που έχει την υπογραφή του ίδιου, αφού σημειώνει τον ”ύπουλο ρόλο” του ΚΚΕ και την ”ανθελληνική” στάση του, αποφασίζεται η διάλυση των κομμάτων και των οργανώσεών του, ενώ συγχρόνως προγραμματίζεται η εκκαθάριση του δημοσίου τομέα απο υπαλλήλους που προπαγανδίζουν τις ιδέες του και ”γίνονται συνειδητά όργανα αυτών”.
Το 1948 ήταν μια κρίσιμη χρονιά για τον Εμφύλιο. Οι κομμουνιστές αντάρτες είχαν συγκεντρωθεί στα ορεινά σύνορα με την Αλβανία και την Γιουγκοσλαβία ενώ ο Εθνικός Στρατός σταδιακά αποκτούσε υπεροπλία χάρη στην Αμερικάνικη βοήθεια.
Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ
Το Μεγάλο Σάββατο του 1948 συνέπιπτε με την πρωτομαγιά. Ο υπουργός Δικαοσύνης Λαδάς έβγαινε απο την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου Καρύτση. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του ”ΒΗΜΑΤΟΣ” ο υπουργός βρίσκοταν στην εκκλησία μαζί με την γυναίκα του και το παιδί του. Αφού κοινώνησε, βγήκε έξω και αγόρασε κουλούρια γι’ αυτόν και την οικογενειά του. Μετά, η σύζυγος και η κόρη τους Ηλέκτρα έφυγαν προς το σπίτι τους, που ήταν λίγο πιο κάτω, ενώ ο ίδιος μπήκε στο αυτοκινητό του για να φύγει. Εκείνη τη στιγμή ο εικοσιδυαχρονος Ευστράτιος Μουτσογιάννης στέλεχος της ΟΠΛΑ και της ”Στενής Αυτοάμυνας”,φορώντας στολή σμηνίτη ρίχνει μια χειροβομβίδα στο πίσω τζάμι του αυτοκινήτου που καταλήγει δίπλα στο σημείο που καθόταν ο Λαδάς. Η συνοδεία του υπουργού πετάγεται έξω απο το όχημα φωνάζοντας και καλώντας τον να παραδωθεί. Ο Μουτσογιάννης διέφυγε προς την οδό Καρύτση έχοντας πάνω του τρείς χειρομβοβίδες τις οποίες χρησιμοποιεί και μία απο αυτές σκοτώνει εναν αστυφύλακα και τραυματίζει άλλους δύο. Οι αστυνομικοί τον πυροβολούν στην σπονδυλική στήλη ,τον συλλαμβάνουν και τον οδηγούν στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο.
Βλέποντας το περιστατικό η κόρη του Λαδά απο τον εξώστη του σπιτιού άρχισε να κραυγάζει . Χαρακτηριστική ειναι η μαρτυρία του ίδιου του Μουτσογιάννη το 2007 στην Καθημερινή, όπου αναφέρει οτι δίστασε να ρίξει την βόμβα, όταν είδε τον υπουργό να συνοδεύεται απο την οικογένεια και την έριξε αφου χωρίστηκε απο αυτήν, θέλοντας έτσι να μην τραυματίσει την γυναίκα και το παιδί του.
Ο Λαδάς τραυματισμένος σοβαρά στο κεφάλι και στην κοιλιακή χώρα μεταφέρεται στον Ερυθρό Σταυρό. Συμφωνα με το ρεπορτάζ εποχής “δεν κατέστη δυνατόν να συνέλθη απο τον λήθαργον και την κωματώδη κατάστασιν εις την οποίαν ευρίσκετο απο της ώρας που μετεφέρθη εις το νοσοκομείον”. Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία του Αλεξάνδρου Ζαούση στο βιβλίο “ Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΙΣΗ 1945-1949 Ο ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ” τόμος Β, όπου ήταν γιατρός στον Ερυθρό Σταυρό ”το θέαμα που αντίκρυσα ήταν συγκλονιστικό έναν άνθρωπο μάλλον εύσωμο με ανοιχτό πουκάμισο γεμάτο αίματα πάνω σε ενα φορείο. Ο Λαδάς σχεδόν άπνους…Ενα πλήθος νοσοκόμες και αστυνομικούς με πολιτικά σε έξαλλη κάτασταση να φωνάζουν γύρω απο το φορείο”. Σε λίγο εξέπνευσε.
Ο Μουτσογιάννης διασώθηκε μετά τα χειρουργεία. Ξύπνησε μετά απο 11 ώρες, οπότε άρχισαν και οι ανακρίσεις των οποίων εποπτεία είχε ο Αγγελος Έβερτ. Οπως τονίζει ο ίδιος, η απειλή οτι θα κατηγορούνταν μέλη της οικογενειάς του, τον ανάγκασε να καταδώσει ορισμένους συντρόφους του απο τους οποίους ειχε το παράπονο οτι τον εγκατέλειψαν όταν είδαν τον Λαδά και ότι δεν του είχαν δώσει περίστροφο για να αμυνθεί και να κάνει έτσι ευκολότερη τη διαφυγή του.
Στο ρεπορτάζ του ”ΒΗΜΑΤΟΣ” γίνεται λόγος οτι δυο μέρες πριν τον φόνο, ένας άγνωστος τηλεφώνησε στο σπίτι του Λαδά και είπε στην γυναίκα του οτι θα δολοφονηθεί ο υπουργός, ο οποίος δεχόταν και απειλητικές επιστολές, στις οποίες όμως δεν έδινε σημασία, γιατί τις θεωρούσε καθημερινό φαινόμενο.
Η αντίδραση στο άκουσμα της δολοφονίας απο την πλευρά του ΚΚΕ ηταν πανηγυρική, Στο δελτίο ειδήσεων του Δ.Σ.Ε αναφέρεται οτι ”ενας λαϊκός αγωνιστής σκότωσε τον προδότη υπουργό Χρήστο Λαδα.” ενώ παρακάτω αναφέρει οτι “ ο Λαδάς ήταν απο τους αιματοβαμμένους εγκληματίες της μοναρχοφασιστικής κυβέρνησης”. Ο αστικός τύπος απο την άλλη καταγγέλει ”τα εγκλήματα και τις βιαιοτητες των κομμουνιστών”.
Η ΔΙΚΗ
Η αυλαία της υποθέσης της δολοφονίας Λαδά θα πέσει στις 17 Ιουνίου του 1948, όπου ξεκινάει η δίκη του Μουτσογιάννη και των άλλων 8 συλληφθέντων. Με μια συνοπτική διαδικασία οι κατηγορούμενοι καταδικάζονται σε θάνατο. Από αυτούς οι έξι θα τουφεκισθούν στο Γουδί, ενώ ο Μουτσογιάννης με τον Καμπανίδη θα εκτίσουν την ποινή της ισόβιας κάθειρξης , διοτί ”συνεργάστηκαν” με τις αστυνομικές αρχές και έδειξαν ”ειλικρινή μεταμέλεια για την πράξη τους και τις ιδέες τους”. Αυτές οι ποινές δείχνουν το άγριο κλίμα που επικράτησε μετά τη δολοφονία Λαδά.Υπολογίζεται οτι σε επτά ημέρες εκτελέστηκαν 109 πολιτικοί κρατούμενοι καταδικασμένοι για τα Δεκεμβριανά, χωρίς, βέβαια, να είμαστε σίγουροι για τον ακριβή αριθμό. Θα ακολουθησει η αδιευκρίνιστη εως σήμερα δολοφονία του Αμερικανου δημοσιογραφου Τζώρτζ Πόλκ.
Η συνέχεια της ζωής του Μουτσογιάννη τον βρίσκει περιπλανόμενο στις φυλακές, ενώ το στίγμα της δολοφονικής του πράξης θα τον ακολουθήσει για πολύ καιρό ακόμη και μετά την αποφυλακισή του, το 1964.
Στην μαρτυρία του στην Καθημερίνη το 2007 δείχνει την λύπη του για το γεγονός, ενώ αναφέρεται στην επαναστατικότητα και την παρορμητικότητα ενός παιδιού που βγήκε στην Αντίσταση με το ΕΑΜ και έκρινε σκόπιμο να συνεχίσει απο αυτό το ταμπούρι τον αγώνα.
ΚΑΠΟΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Καταλήγοντας θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε οτι η δολοφονία Λαδά ήταν μια κίνηση εντυπωσιασμού και προσπάθειας δημιουργίας κυβερνητικής αστάθειας, αλλά και τόνωσης του ηθικού των κομμουνιστών σε μια περίοδο που η δράση στις πόλεις ήταν υποτονική για το ΚΚΕ. Το συγκεκριμένο πρόσωπο ηταν συνυφασμένο με τις εξορίες,τις εκτελέσεις και τα βασανιστήρια, όποτε η δολοφονία του θα ήταν ενα ισχυρό χτύπημα στον αντίπαλο.
Στην αντιπέρα όχθη το συγκεκριμένο πρόσωπο θα παρουσιαστεί οχι ως ενας λυσσαλέος πολέμιος του κομμουνισμού,αλλά ως μετριοπαθής πολιτικός. Μάλιστα ο Αλέξανδρος Ζαούσης τον κατατάσσει στην κεντροαριστερή πτέρυγα των Φιλελευθέρων. Παρακολουθώντας τη μακρά πορεία του Λαδά θα διαφανεί ενας διακεκριμένος νομικός για την εποχή του, ο οποίος τα έτη 1925-1926 θα γίνει μάρτυρας υπεράσπισης διωκόμενων κομμουνιστών,που κατηγορούνται για εσχάτη προδοσία σχετικά με το Μακεδονικό. Κατόπιν θα εκλεγεί βουλευτής Φιλελευθέρων σε σχεδόν όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις απο το 1926 εως το 1936. Θα διατελέσει υφυπουργος Συγκοινωνιών την περίοδο 1930 -1932 στην Κυβέρνηση του Βενιζέλου.
Σήμερα το όνομα του Χρήστου Λαδά έχει δωθεί στο δρόμο που δολοφονήθηκε.
