Στήλη αφιερωμένη στη μνήμη των σπουδαστών που έπεσαν κατά τους απελευθερωτικούς πολέμους 1912- 1913 βρίσκεται στην αυλή του 1ου Γυμνασίου Χανίων.
Στο μνημείο αναγράφεται μεταξύ άλλων:
«ΗΜΩΝ ΠΟΛΛΩ, ΚΑΡΡΟΝΕΣ
ΜΕΙΖΟΝΑ ΕΛΛΑΔΑΣΤΗΣΑΤΕ»
«ΤΟΙΣ ΕΝΔΟΞΩΣ ΠΕΣΟΥΣΙ
ΣΠΟΥΔΑΣΤΑΙΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
ΕΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΙΚΟΙΣ ΠΟΛΕΜΟΙΣ 1912-1913».
Το μνημείο που έχει τη μορφή αναθηματικής στήλης, ανεγέρθηκε με τη βοήθεια του Εργατικού Κέντρου Χανίων μετά από λαϊκό έρανο το 1919.
Οπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του 1ου Γυμνασίου Χανίων, «το μαρμάρινο μνημείο, με τη μορφή Αναθηματικής Στήλης, φιλοτεχνήθηκε στο μαρμαρογλυφείο Νικητάκη και στήθηκε για να τιμηθούν οι τελειόφοιτοι μαθητές και φοιτητές, πρώην μαθητές του Γυμνασίου Χανίων, που έδωσαν τη ζωή τους για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου.
Η ιδέα για το μνημείο ήταν του Εργατικού Κέντρου. Για το σκοπό αυτό έγινε λαϊκός έρανος. Συμπληρωματικός έρανος οργανώθηκε από τη χανιώτικη βενιζελική εφημερίδα “Κήρυξ”. Οι πρώτοι καταθέτες ήταν ο ίδιος ο διευθυντής και συντάκτης της εφημερίδας Κυριάκος Κωνστ. Μητσοτάκης με 20 δρχ. και οι αδελφοί Γ. Παπαδάκη, έμποροι, με 25 δρχ.. Ανάμεσα στους καταθέτες ήταν ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Κροκιδάς με 100 δρχ., και άλλοι γνωστοί Χανιώτες, όπως ο Χ. Πλουμιδάκης με 25 δρχ., οι αδελφοί Σ. Ναξάκη με 50 δρχ., αλλά και άνθρωποι που κατάθεσαν από το υστέρημά τους, άλλος 5, άλλος 2 δρχ. Ακόμη και οι μαθητές της Γ΄ τάξης του α΄ και του β΄ τμήματος του εξαταξίου Γυμνασίου Χανίων κατάθεσαν 15,20 δρχ. και 7 δρχ., αντίστοιχα. Μέχρι τις 5 Μαΐου 1920 η εφημερίδα συγκέντρωσε επιπλέον το ποσό των 303,20 δρχ. Το μνημείο στήθηκε την ίδια χρονιά».
Στη μπροστινή πλευρά του Μνημείου είναι χαραγμένο το ποίημα ενώ στις άλλες τρεις τα ονόματα των πεσόντων της πόλεως Χανίων, της Επαρχίας Σελίνου και της Επαρχίας Κυδωνίας.
