» 8. Απόψεις Αρχαίων Λατίνων
«Non omnis moriar» μτφρ: «Δεν θα πεθάνω ολόκληρος» [κάτι από μένα θα παραμείνει ζωντανό] Οράτιος, 65 – 8 π.Χ., Λατίνος ποιητής
A’. Αντί Προλόγου Έντονη είναι η επίδραση στους αρχαίους Λατίνους ποιητές και φιλόσοφους, οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων Φιλοσόφων για το θάνατο γενικά.
Β’. Οι απόψεις των αρχαίων Λατίνων Ο φιλόσοφος Κικέρων (106-43 π.Χ.) επίστευε εις τη μετά θάνατον ζωή, την οποία μάλιστα και θεωρούσε, ως τη μόνη αληθινή ζωή. Επαναλαμβάνει το λόγο του Σωκράτη, ότι ολόκληρη η ζωή των φιλοσόφων είναι “μελέτη θανάτου” και προσθέτει: «Πρέπει να σκεπτόμαστε τα περί του θανάτου όχι μόνο όταν είμαστε ασθενείς ή όταν φτάσουμε στη γεροντική ηλικία, αλλά από την νεότητα». Επηρεασμένος από τον Πλάτωνα τονίζει ότι πρέπει να αναμένουμε το θάνατο χωρίς φόβο, διότι ο θάνατος, μας εισάγει σε καλύτερη ζωή, επειδή η ψυχή είναι αθάνατη. Λέγει: «Εφ’ όσον επιτελείς το καθήκον σου, δύνασαι και εις αυτήν ακόμη τη γεροντική ηλικία, που είναι ο προθάλαμος του θανάτου, να περιφρονείς το θάνατο».1 Εν τούτοις, παρά το ότι αντιγράφει τον Σωκράτη, δεν αντιμετώπισε τον θάνατο με την αταραξία του Σωκράτη, αλλά, καταδιωκόμενος από τους εχθρούς του, διέφευγε και κρυβόταν, απόδειξη ότι, παρά τους ωραίους και γενναίους λόγους του περί θανάτου, ο ίδιος, φοβόταν πολύ το θάνατο! Εξ άλλου εις τις ιδέες του περί θανάτου συναντούμε αρκετές αντιφάσεις. Αυτό θεωρείται ως ένα σημείο “λογικό”, επειδή ο Κικέρων σταχυολογούσε από τις θεωρίες των διαφόρων ελληνικών φιλοσοφικών Σχολών, όσα συμφωνούσαν με τη δική του σκέψη και λογική. Γι’ αυτό, πέραν της ασυνέπειας του εις τον τρόπο αντιμετώπισης του θανάτου, άλλοτε παραδέχεται την αυτοκτονία, άλλοτε την καταδικάζει! Άλλοτε γράφει ότι δεν πρέπει να τερματίζουμε χωρίς λόγο τη ζωή μας και άλλοτε συμφωνεί με την αντίληψη των Στωϊκών, οι οποίοι δέχονταν την αυτοκτονία για μια σοβαρή αιτία. Ενώ συνήθως πιστεύει στην αθανασία της ψυχής, εκφράζει -αλλού- τη σοβαρή αμφιβολία, ότι ο θάνατος σβήνει τη ζωή της ψυχής!2
Δικό του εξάλλου είναι το (ρητορικό) επιχείρημα ότι, είτε ανήκει κανείς στην πλευρά εκείνων που πιστεύουν στη θεϊκή υφή της ψυχής και άρα στην αιωνιότητά της, είτε στους πιο ανήσυχους και σκεπτικιστές που ταυτίζουν το σώμα με την ψυχή και συνεπώς ο θάνατος είναι η επιστροφή του ατόμου στο τίποτε, δεν πρέπει να φοβόμαστε το θάνατο, γιατί στην πρώτη περίπτωση η ψυχή που αποχωρίζεται από το σώμα θα μεταβεί κάπου αλλού, ενώ στη δεύτερη καθώς αυτή αφανίζεται, αποδεσμεύεται από τη δυστυχία της ζωής.3 Ο ποιητής Οράτιος (65 π.Χ. – 8 μ.Χ.) εκδηλώνει τον πόθο της αθανασίας και εκφράζει τη βεβαιότητα, ότι ο ίδιος κατενίκησε το θάνατο, χάρις στο πνευματικό του έργο, για το οποίο γράφει: «Έφερα εις πέρας μνημείον, που διαρκεί περισσότερον από τον χαλκόν και είναι εξοχώτερον των βασιλικών τάφων των Πυραμίδων, το οποίον ούτε η βροχή που κατατρώγει, ούτε ο μανιώδης βόρειος άνεμος ημπορούν να το κρημνίσουν ούτε η αναρίθμητος σειρά των ετών και η πάροδος των χρόνων. Δεν θα αποθάνω ολόκληρος, αλλά πολύ μέρος μου θα αποφύγει τη Λιβιτίνην** (τον θάνατο)…». Ο ίδιος ποιητής διατυπώνει, μετά τον Πλάτωνα, ένα παιδαγωγικό θεώρημα περί θανάτου, ότι δηλ.: «Πίστευε ότι η κάθε ημέρα είναι η τελευταία, που λάμπει διά σε». 2 Για τον Αυτοκράτορα και Στωικό Μάρκο Αυρήλιο (121 – 180 μ.Χ.) το σώμα και η ψυχή είναι στοιχεία σωματικά και φθαρτά, ο νους είναι απόσπασμα του θεού, έχει φύση “νοεράν και αθάνατον” και για τούτο και επιστρέφει πάλιν εις τον θεό.1 Είναι φανερό ότι ο Στωικός αυτός φιλόσοφος είναι επηρεασμένος από τις αντιλήψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.2 Από τον Πλάτωνα είναι επηρεασμένος και ο Στωϊκός φιλόσοφος Σενέκας (2-65 μ.Χ.), ο οποίος έθεσε τέρμα στη ζωή του το 65 μ.Χ., επειδή είχε ανακαλυφθεί ότι έλαβε μέρος σε συνωμοσία κατά του Νέρωνα. Ο Σενέκας, ο οποίος κατεκρίθη ως ασταθής και υποκριτής, χαρακτηρίζει την ψυχήν ως “ιεράν” και “αιωνίαν”, το δε σώμα ως “δεσμωτήριον της ψυχής”.2
Γ’.
Επίλογος Ίδιες οι ανησυχίες, ίδιο το δέος, ίδια η (υποβόσκουσα) ελπίς ενώπιον του επέκεινα για τον άνθρωπο, ανεξαρτήτως εποχής, τόπου και χρόνου… (Στο επόμενο: “Απόψεις από το Μεσαίωνα και εντεύθεν”) **Η Λιβιτίνη Αφροδίτη ήταν η θεά των κηδειών και του θανάτου. Στο ναό της βρισκόταν οι Λιβιτανάριοι δηλ. οι νεκροθάπτες. Κατά παράδοξο τρόπο σχετίζεται η Αφροδίτη προς την Περσεφόνη, δηλαδή η ζωή προς το θάνατο. *γεωπόνος – συγγραφέας, μέλος της “Λογοτεχνικής Παρέας Χανίων”
ΠΗΓΕΣ 1. Γεωργούλης Κων/νος. 2012. Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας. Εκδ. “Παπαδήμας”, Αθήνα. 2. Βασιλειάδης Νικόλαος. 2003 Το μυστήριον του θανάτου http://www.egolpion.com/musthrio-thanatou.el.aspx 3. Σπυροπούλου Χρύσα. Ο Κικέρωνας περί αθανασίας Εφημερίδα “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” 12-8-2003
