Από 17 έως και 19 Οκτωβρίου 2014 διοργανώθηκε το 2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο περιήγησης και χαρτογράφησης του Ελληνικού χώρου, το οποίο διοργανώθηκε από το “Sylvias Ioannou foundation” στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Νεοφύτου Δούκα 4, Κολωνάκι) με πολύ μεγάλη επιτυχία. Για μία ακόμη φορά παρόντες και εκπρόσωποι του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, οι οποίοι κούρσεψαν τις γνώσεις και τις απόψεις των εκλεκτών ομιλητών.
Κύριος και βασικός στόχος του Συνεδρίου ήταν να διερευνηθούν εκ νέου οι ιστορικές διαστάσεις ενός φαινομένου που επανέρχεται διαρκώς στο προσκήνιο έως τα τέλη του 19ου αιώνα, επανεξετάζεται λεπτομερώς, γνωρίζοντας όμως ότι το φαινόμενο αυτό εξακολουθεί να ακμάζει μέχρι και τις ημέρες μας.
Οι προσεγγίσεις των ομιλητών κάλυψαν τις παρακάτω ενότητες:
• Τόποι της πειρατείας.
• Κλίμακα και Είδος επιδρομών σε εμπορικά πλοία.
• Πολιτική και Νομιμότητα.
• Πειρατεία και Κράτος.
• Απεικονίσεις της Πειρατείας.
• Πειρατεία. Παρελθόν και Παρόν.
Η Οργανωτική Επιτροπή ήταν η κα Σύλβια Ιωάννου Πρόεδρος και ιδρύτρια του Ιδρύματος και η κα Αρτεμις Σκούταρη διευθύντρια του Ιδρύματος.
Η ευχάριστη έκπληξη – γνωριμία για εμάς ήταν η γνωριμία μας με τον διακεκριμένο επιστήμονα συντοπίτη μας καθηγητή κ. Νικόλαο Χρ. Σταμπολίδη διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ο οποίος όχι μόνο χαιρέτισε την εναρκτήρια συνεδρία πραγματοποιώντας μια ιστορική αναδρομή στην πειρατεία από την αρχαιότητα μέχρι και τις ημέρες μας καθηλώνοντάς μας με τον μεστό του λόγο, αλλά και αποδέχτηκε στη συνέχεια την πρότασή μας για τη συμμετοχή του σε μια εκδήλωση στα Χανιά ως κεντρικός ομιλητής παρουσιάζοντας με γλαφυρό τρόπο το θέμα αυτό.
Αξιόλογα μέλη της διεθνούς Ακαδημαϊκής Κοινότητας πάνω από τριάντα (30) -αν ενθυμούμαι καλώς- ανέπτυξαν τις θέσεις τους που αφορούν την πειρατεία και έθεσαν υπό δοκιμασία και εδραιωμένες αντίστοιχα.
Ρεσάλτο λοιπόν στα ταραγμένα νερά της Ανατολικής Μεσογείου τον Μεσαίωνα που πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν οι Ελληνες.
Στις συνεδρίες που παρακολουθήσαμε παρουσιάστηκαν με γλαφυρό τρόπο ενδεικτικά οι παρακάτω παρουσιάσεις
• Τόποι πειρατείας: Χαρτογραφώντας την πειρατεία στην πρώιμη νεότερη Μεσόγειο μέσω αφηγήσεων αιχμαλωσίας (Eda Ozel)
Με την ανακάλυψη της Τύνιδας το 1574 οι Οθωμανοί κατοχύρωσαν μερικό έλεγχο και σχέσεις αμοιβαίας εξάρτησης με τις Βορειοαφρικανικές περιοχές της Τύνιδας, της Αλγερίας και της Τρίπολης, τριών δηλαδή ιστορικά ενεργών πειρατικών βάσεων στη Μεσόγειο.
Η παρουσίαση βασίστηκε σε επισκόπηση αφηγήσεων γραμμένων απ’ τους Μουσουλμάνους αιχμαλώτους στη Βόρειο Αφρική, προκειμένου να συγκροτηθεί ένας χάρτης των πειρατικών αναμετρήσεων στη Μεσόγειο από το 1574 έως το 1650.
• Πειρατές στα χρόνια της Επανάστασης: Τα πρόσωπα της πειρατείας και η αντίδραση των τοπικών κοινωνιών (Δ. Δημητρόπουλος).
Αντικείμενο της ανακοίνωσης αποτέλεσε η πειρατική δράση που αναπτύχθηκε από Ελληνες κυρίως πειρατές στα χρόνια της επανάστασης του 1821.
Εξετάστηκαν επίσης οι επιπτώσεις της πειρατείας στη ζωή των κατοίκων των παράκτιων οικισμών, οι προσπάθειες ελέγχου της κατάστασης από την κεντρική διοίκηση, οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών, αλλά και η εμπλοκή των ντόπιων με το πειρατικό φαινόμενο, μέσω της συμμετοχής τους στο εμπόριο λειών ή και της άμεσης συμμετοχής τους στα πληρώματα πλοίων που ασκούν πειρατεία. Το όριο ανάμεσα στην παρανομία και την νομιμότητα ή εναλλαγή ρόλων και οι επιπτώσεις της πειρατείας ως μίας δράσης που καταστρέφει ή αντιθέτως αναζωογονεί την τοπική οικονομία.
• Καταδρομή και εμπόριο σκλάβων στις Κυκλάδες στα τέλη του 17ου αιώνα (Γ. Κουτζακιώτης)
Οι διαρκείς Βενετο – Οθωμανικοί πόλεμοι του 17ου αιώνα (1645 – 1669), (1684-1699) είχαν μετατρέψει τις Κυκλάδες σε “no man’s Land” με τον χαρακτηρισμό του Ben. J. Slot. Η εκεί δράση των χριστιανών καταδρομέων εναντίον εμπορικών πλοίων είχε αποκτήσει με τον καιρό μια κανονικότητα, η οποία ευνόησε την ανάπτυξη ενός ολόκληρου κύκλου οικονομικών δραστηριοτήτων που επέτρεπε με τη σειρά του την άμεση χρηματοδότηση και αυτοτροφοδοσία των καταδρομέων. Το εμπόριο σκλάβων αποτελούσε σημαντικό τομέα της επιχειρηματικής δραστηριότητας που είχε αναπτυχθεί τότε στις Κυκλάδες. Με βασικό τεκμηριωτικό υλικό τις σχετικές πράξεις του Γαλλικού προξενικού Αρχείου Μήλου και Κιμώλου διερευνήθηκε ο μηχανισμός λειτουργίας του συγκεκριμένου εμπορίου καθώς και οι Μεσογειακές συνάφειές του.
• Πειρατεία και νόμος στην Οθωμανική Μεσόγειο του 17ου αιώνα (Joshua M. White).
Η ανακοίνωση ερευνά τις προσπάθειες της Οθωμανικής κεντρικής κυβέρνησης στην Istanbul (Κωνσταντινούπολη) να ρυθμίσει τις δραστηριότητες των κουρσάρων που προέρχονται από τα αιωνίως ανυπάκουα λιμάνια της Αλγερίας, της Τύνιδας και της Τρίπολης, όπως επίσης και να ορίσει σε τι συνίστατο μια νομικά επιτρεπτή καταδρομή. Από τα τέλη του 15ου αιώνα και μετά, τα διπλωματικά εργαλεία που ρύθμιζαν τις ειρηνικές σχέσεις μεταξύ Οθωμανών και Βενετών, οι αχτιναμέδες, συμπεριελάμβαναν ρήτρες που απαγόρευαν την πειρατεία και τον εξανδραποδισμό των υπηκόων των δύο πλευρών. Παρόμοια άρθρα ενσωματώθηκαν στους αχτιναμέδες που υπεγράφησαν κατόπιν με τη Γαλλία, την Αγγλία και τις Κάτω Χώρες. Ηδη τον 17ο αιώνα, ωστόσο, οι κατ’ όνομα υπήκοοι του Σουλτάνου στη Βόρειο Αφρική συχνά καταπατούσαν αυτές τις προβλέψεις, με Τυνήσιους και Αλγερινούς κουρσάρους να επιτίθενται τακτικά σε Βενετικά πλοία και να κάνουν καταδρομές στις Βενετικές ακτές κατά παράβαση των συνθηκών και παρά τις ενστάσεις των Οθωμανών ανωτέρων υπαλλήλων στην Κωνσταντινούπολη
• Πειρατές – καταδρομείς εμπορικών πλοίων και ουδέτεροι: Ναυτιλιακή βία κι διεθνές δίκαιο στο Αιγαίο, 1770 – 1830 (Will Smiley).
Mεταξύ 1770 και 1830, ναυτικοί επιδρομείς κατέστησαν το Αιγαίο περιοχή σταδιακά αυξανόμενης επικινδυνότητας. Ωστόσο, οι επιδρομείς αυτοί δεν ήταν πάντοτε πειρατές. Συχνά είχαν στην κατοχή τους έγγραφα από κυβερνήσεις που τους αδειοδοτούσαν να προβαίνουν σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Ηταν νόμιμοι καταδρομείς εμπορικών πλοίων. Οποιοδήποτε και αν ήταν το νομικό τους καθεστώς και υπό οποιαδήποτε σημαία και αν έπλεαν, οι επιδρομείς αυτοί ήταν Μαλτέζοι, Ελληνες Οθωμανοί υπήκοοι ή ακόμη και Βρετανοί. Συχνά αδειοδοτούνταν απ’ τους Ρώσους, κατά τους πολέμους τους εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τη δεκαετία του 1820, όμως, εμφανίστηκε ένας νέος χορηγός: Το ανεξάρτητο Ελληνικό κράτος. Η ανακοίνωση υποστηρίζει ότι οι νομικοί ελιγμοί αυτού του είδους συνέβαλαν στη διαμόρφωση των ιδεών γύρω από τη ναυτιλιακή νομοθεσία στο Αιγαίο και πέρα από αυτό.
Τα εν λόγω μη κρατικά δίκτυα οδήγησαν σε σειρά νομικών συζητήσεων που φωτίζουν το μεταβαλλόμενο πλαίσιο του ναυτιλιακού και διεθνούς δικαίου. Αρχικά, αυτές οι δημόσιες συζητήσεις επικεντρώθηκαν στο ποια δικαιώματα είχαν τα εμπόλεμα και ουδέτερα κράτη επί ατόμων και ιδιοκτησιών. Ευρύτερα, ωστόσο, περιστρέφονταν γύρω απ’ το ποιος μπορούσε να ορίσει και να εξασκήσει αυτά τα δικαιώματα. Παρατίθενται οι Οθωμανικές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα στο πλαίσιο των σύγχρονων παγκόσμιων συζητήσεων σχετικά με την εθνική κυριαρχία, τη νομιμότητα και τα δικαιώματα των εμπόλεμων, όπως εκδηλώνονται στον Ατλαντικό κόσμο με τις συμμαχίες της Ενοπλης Ουδετερότητας του 1780 και του 1800, τη Συνθήκη των Παρισίων του 1856, και τις υποθέσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου των Η.Π.Α. Rose εναντίον Himley (1808) και Prize (1863). Αναδεικνύονται έτσι κρυμμένες Οθωμανικές και Ελληνικές πτυχές μιας παγκόσμιας υπόθεσης σχετικά με τη ναυτιλιακή βία, δείχνοντας πως οι νομικές συζητήσεις για τα ιδιαίτερα δικαιώματα και καθήκοντα ατόμων και κρατών έγιναν πεδίο ευρύτερων προβληματισμών ως προς τη νομιμότητα, την εθνική κυριαρχία και τη σημασία του ανεξάρτητου κράτους σε μια περίοδο που η αυτοκρατορία άλλαζε μορφή και ανέτελλε το εθνικό κράτος.
• Κούρσος στα όρια των οικονομικών και εθνικών συμφερόντων: Εμπόριο και διπλωματία στην Ανατολική Μεσόγειο στα μέσα του 18ου αιώνα (Βασίλης Κ. Γούναρης).
Η ανακοίνωση επιχειρηματολογεί πως η νομιμότητα και η αποτελεσματικότητα των Βρετανών κουρσάρων στην Ανατολική Μεσόγειο στα μέσα του 18ου αιώνα (1740 – 1763) καθοριζόταν από πολιτικές διεργασίες που υπερέβαιναν τα όρια της εμπόλεμης κατάστασης μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας. Μετά τη σύντομη παρουσίαση τεσσάρων ιστοριών κουρσάρων, που αφορούν σε άτομα διαφορετικής προέλευσης, ακολουθεί μια ανάλυση του Οθωμανικού, Γαλλικού και Βρετανικού παράγοντα, που αναδεικνύει τα σύνθετα ζητήματα που καθόριζαν τα εθνικά και ιδιωτικά συμφέροντα στο Αρχιπέλαγος κατά τις εμπόλεμες περιόδους. Καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν σημαντικός εμπορικός εταίρος και επιθυμητός, ενδεχομένως, σύμμαχος τόσο για τους Βρετανούς όσο και για τους Γάλλους, οι κουρσάροι του Βρετανικού στέμματος παγιδεύτηκαν ανάμεσα στα συγκρουόμενα συμφέροντα της Levant Company, τη διφορούμενη στάση των διπλωματών και τις δικές του αντιλήψεις περί εθνικού πολέμου.
• Εικόνες της πειρατείας στην Οθωμανική λογοτεχνία, 16ος – 18ος αιώνας. (Μαρίνος Σαρηγιάννης).
Οντας ένα από τα κυρίαρχα φαινόμενα της ναυτικής ζωής στη Μεσόγειο, η πειρατεία δεν μπορούσε παρά να αφήσει τα ίχνη της και στην Οθωμανική λογοτεχνία. Ιδιαίτερα η λαϊκή λογοτεχνία των 17ου και 18ου αιώνων, αλλά και πολλά έργα περισσότερο λόγιου προσανατολισμού, περιέχουν αρκετές αναφορές σε πειρατές και κουρσάρους τόσο ως ήρωες και πρωταγωνιστές όσο και ως αντιπάλους και κυνηγούς των ηρώων. Στην ανακοίνωση αυτή εξετάζονται κείμενα όπως μία πειρατική νουβέλα από τα τέλη του 17ου αιώνα, διάφορες περιπετειώδεις ιστορίες των Οθωμανών παραμυθάδων (μεντάχ) του 18ου αιώνα, αλλά και λογιότερα κείμενα των 16ου και 17ου αιώνων σχετικά με τους πειρατές και την αντιμετώπισή τους.
Μετά τις αποσπασματικές επιμέρους παρουσιάσεις μέρους των συνολικών παρουσιάσεων των ομιλητών θέλουμε να δώσουμε το πληθωρικό ενδιαφέρον του συνεδρίου, τα θετικότατα σχόλια και επιμέρους γνώσεις που αποκτήσαμε. Ενδιαφέροντα θέματα, άγνωστα για τους πολλούς τα οποία είναι άξια να αναδειχτούν. Ευελπιστούμε και πιστεύουμε ότι σύντομα θα έχουμε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε μια αξιόλογη εκδήλωση όπως και προαναφέραμε με τον συντοπίτη μας καθηγητή Αρχαιολογίας κ. Νικόλαο Σταμπολίδη για να μπορέσουμε όλοι εμείς εδώ να γευτούμε τον οίστρο των γνώσεων του και να απολαύσουμε την ομιλία του που θα έχει σαν κύριο θέμα: “Την πειρατεία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα”.
Παράλληλα, αναμένουμε και τα επίσημα πρακτικά από το συνέδριο για ανάλογη προβολή.
Απερίγραπτες θετικές εντυπώσεις από το εξαιρετικό συνέδριο που είχαμε τη τιμή να συμμετέχουμε. Τιμή για την πατρίδα μας θερμά Συγχαρητήρια στους διοργανωτές.
Το ίδρυμα “Σύλβια Ιωάννου”
Το 2009 δημιουργήθηκε το “Sylvia Ioannou Foundation” με κύριο σκοπό να τεθεί η συλλογή του στη διάθεση ιστορικών, ερευνητών, επιστημόνων γενικότερα, αλλά και συλλεκτών σε όλο τον κόσμο.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 η κα Σύλβια Ιωάννου, αδερφή του πλοιοκτήτη Δάκη Ιωάννου, ξεκίνησε μία συλλογή χειρογράφων και σπάνιων βιβλίων για την Κύπρο, με στόχο τη διάσωση και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της νήσου. Εχει συγκεντρώσει περισσότερα από 2.000 βιβλία, μία εξαιρετική συλλογή περιηγητικών κειμένων από τον 15ο αιώνα έως σήμερα, καθώς και περισσότερους από 600 αυθεντικούς χάρτες της Κύπρου και της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής του Μεσαίωνα. Το έτος 2010 πραγματοποίησε με μεγάλη επιτυχία το πρώτο συνέδριό της με θέμα: “Η Κύπρος στο σταυροδρόμι των πολιτισμών, περιήγηση και χαρτογράφηση”.
* πρόεδρος Ν.Μ.Κρήτης
αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν. ε.α.
