Η ταινία αυτή του Λοράν Καντέ τιμήθηκε με το βραβείο Χρυσού Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών το 2008.Περιγράφει τη ζωή μιας τάξης γυμνασίου στη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς σε γαλλικό γυμνάσιο. Πολλοί από τους μαθητές είναι μετανάστες από διάφορες χώρες αφρικανικές, αραβικές ενώ υπάρχει κι ένας Κινέζος. Πρωταγωνιστές είναι πραγματικοί μαθητές, καθηγητές και γονείς του σχολείου Φρανσουάζ Ντολτό του Παρισιού, ενώ βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του φιλόλογου (καθηγητή Γαλλικών) Φρανσουά Μπεγκοντό, που συμμετέχει κι ο ίδιος στην ταινία.
Πρόκειται όντως για εντυπωσιακό αποτέλεσμα, μιας και δεν μιλάμε για επαγγελματίες ηθοποιούς αλλά για 25 μαθητές που συμμετείχαν σε θεατρικό εργαστήριο στο σχολείο τους. Η όλη ταινία βασίζεται στην πραγματική ζωή τους στο σχολείο.
Ξεκινώντας από το χώρο του σχολείου, παρατηρεί κανείς την ίδια γκρίζα πραγματικότητα του τσιμέντου στην αυλή, το συνωστισμό των μαθητών και την έλλειψη χώρων που βρίσκουμε και σε πολλά ελληνικά υποβαθμισμένα σχολεία. Κοινή γαρ η μοίρα όλων των φτωχών που φοιτούνε σε δημόσια σχολεία. Γι’ αυτό άλλωστε και το όνειρο μιας μητέρας μαθητή στην ταινία είναι να πάρει μεταγραφή το παιδί της σε ιδιωτικό «για να έχει περισσότερες πιθανότητες να κάνει κάτι στη ζωή του». Για τα σχολεία των υποβαθμισμένων και φτωχών περιοχών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Παρίσι, εάν τα παιδιά δεν εγκαταλείψουν το σχολείο, το μέλλον είναι στην καλύτερη περίπτωση μια επαγγελματική σχολή ή τεχνική εκπαίδευση.
Μια διαφορά που εντοπίζει κανείς είναι η συμμετοχή των γονέων στο γαλλικό σχολείο. Με εκπροσώπους τους συμμετέχουν στις σημαντικές αποφάσεις και στα πειθαρχικά συμβούλια για παραπτώματα μαθητών. Συμμετέχουν επίσης και εκπρόσωποι των μαθητών, οι οποίοι, σημειωτέον, συμμετέχουν και στην ειδική συνεδρίαση του συλλόγου διδασκόντων του σχολείου για τη βαθμολογία και αξιολόγηση κάθε μαθητή, έχοντας το δικαίωμα να εκφέρουν γνώμη.
Κοινό στοιχείο στα εκπαιδευτικά συστήματα Ελλάδας και Γαλλίας είναι η απουσία πραγματικής πολιτικής στήριξης των αδύνατων μαθητών και των μεταναστών. Πουθενά στην ταινία δε γίνεται αναφορά σε «ενισχυτική διδασκαλία» για τους αδύνατους. Στην Ελλάδα κάτι πήγε να γίνει αλλά αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, ενώ τα «τμήματα υποδοχής» παλιννοστούντων και μεταναστών είναι άγνωστα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και φυτοζωούν στην Πρωτοβάθμια, εξαιτίας μιας λογικής του Υπουργείου Παιδείας που θεωρεί ότι όποιος έχει παρακολουθήσει μαθήματα Ελληνικών σε τέτοια τμήματα για 1-2 χρόνια δε χρειάζεται καμιά στήριξη.
Όμως, όπως φαίνεται ανάγλυφα και στην ταινία, η γλώσσα, η κατανόησή της και η καλή χρήση της αποτελεί σημαντικότατο στοιχείο για την ομαλή ένταξη των μεταναστών αλλά και για την κοινωνική ανέλιξη ντόπιων και μεταναστών. Μια σειρά παρεξηγήσεις γίνονται στην ταινία εξαιτίας της μη κατανόησης ή της διαφορετικής έννοιας λέξεων και οδηγούν σε επιθετικότητα, συγκρούσεις, περιθωριοποίηση ή και εξοβελισμό μαθητών από το σχολείο. Οι αδύνατοι μαθητές (ανάμεσά τους και οι περισσότεροι μετανάστες) δεν καταφέρνουν να εκφράσουν μέσα από τη γλώσσα τις ιδέες και τις ανάγκες τους, δεν καταφέρνουν να γίνουν σεβαστοί μέσα από τη χρήση της γλώσσας και καταφεύγουν σε άλλους τρόπους για να γίνουν αναγνωρίσιμοι στη σχολική κοινότητα, συχνά μέσα από τη βία και τις συγκρούσεις. Γι’ αυτό παίζει κεντρικό ρόλο η σωστή διδασκαλία της γλώσσας (της Ελληνικής στην Ελλάδα, της γαλλικής στη Γαλλία) και η στήριξη με ενισχυτική διδασκαλία στη Γλώσσα των αδύνατων μαθητών. Γιατί μόνο έτσι θα καταφέρουν να ενταχθούν, να νιώσουν ότι μπορούν με λόγια να εκφράσουν τις αγωνίες, τις ιδέες και τα όνειρά τους, ώστε να μην καταφύγουν στην περιθωριοποίηση και τη βία.
Αυτό βεβαίως ισχύει και για τους γονείς. Οι περισσότεροι γονείς των μαθητών στην ταινία δε γνωρίζουν καλά Γαλλικά (ή καθόλου!) και τα παιδιά τους είναι οι μεταφραστές (την εικόνα αυτή την έχουμε ζήσει όσοι εκπαιδευτικοί έχουμε εργαστεί σε σχολείο με μετανάστες μαθητές).. Προκύπτει λοιπόν ανάγκη διδασκαλίας της γλώσσας της χώρας υποδοχής και στους ενήλικες μετανάστες όπως είναι οι γονείς των μαθητών, για να εκλείψει η περιθωριοποίηση και να υπάρχει κατανόηση και ομαλή ένταξη. Κι αυτή η έλλειψη είναι κοινή σε Ελλάδα και Γαλλία.
Από τις αδυναμίες ίσως της ταινίας αποτελεί η απουσία εικόνων από τη ζωή των μαθητών (και των εκπαιδευτικών) έξω από το σχολείο, στη γειτονιά, στον ελεύθερο χρόνο τους. Αυτό ίσως θα εξηγούσε πολλά για τη συμπεριφορά πολλών από αυτούς. Πόσα άτομα μένουν σε ένα δωμάτιο, πόσοι από τους γονείς έχουν δουλειά και τι δουλειά κάνουν, πώς τους συμπεριφέρονται στις διάφορες υπηρεσίες; Γι’ αυτά όλα έχουμε μόνο έμμεσες αναφορές από τα κείμενα των παιδιών που παρουσιάζει το καθένα το πορτρέτο του.
Από τα σημαντικά όμως στοιχεία της ταινίας είναι ότι παρουσιάζει την πραγματικότητα του σχολείου ακριβώς όπως είναι, όχι ωραιοποιημένη και εξιδανικευμένη όπως σε άλλες ταινίες. Οι μαθητές κι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι τέλειοι, θυμώνουν, παρεκτρέπονται, έχουν καλές και κακές στιγμές. Ακόμη κι κεντρικός χαρακτήρας (ο καθηγητής Φρανσουά) θυμώνει και παρεκτρέπεται λεκτικά. Νιώθει τύψεις στη συνέχεια, αναγνωρίζει στο τέλος το λάθος του, όμως δεν καταφέρνει να αποτρέψει τις συνέπειες για το μαθητή του που αποβάλλεται από το σχολείο, όταν αντιδρά επιθετικά μετά από την παρεκτροπή του καθηγητή να μιλήσει άσχημα για τα κορίτσια – εκπροσώπους των μαθητών. Δυστυχώς, τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα, στους αδύναμους ώμους του εκπαιδευτικού πέφτει ανυπολόγιστο βάρος. Καλείται με μια του απόφαση (για πειθαρχικά μέτρα και αποβολή μαθητή) να δώσει λύσεις σε προβλήματα που πηγάζουν από αλλού, από την περιθωριοποίηση μαθητών, από την απομόνωσή τους λόγω της φτώχειας. Κι οι εκπαιδευτικοί που έχουν συνείδηση αυτής της κατάστασης βασανίζονται όπως ο ήρωας της ταινίας, γιατί από τη μια θέλουν να γίνεται κανονικά το μάθημα χωρίς συγκρούσεις, κι από την άλλη ξέρουν ότι αν διώξουν με αποβολή έναν αδύνατο μαθητή, μπορεί να μην ξαναγυρίσει στο σχολείο, μπορεί να βρεθεί στο περιθώριο και την παρανομία.
Στα ωραία στοιχεία της ταινίας να προσθέσουμε τη σκηνή όπου ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας μέσα από την «Πολιτεία» αποτελούν έμπνευση γι’ αυτούς τους περιθωριοποιημένους μαθητές απ’ όλον τον κόσμο που συνυπάρχουν στο εργατικό προάστιο του Παρισιού, δείχνοντας τη δύναμη της φιλοσοφίας μέσα στους αιώνες.
Πόσο καλά ακόμη τα λέει μια μαθήτρια στην ερώτηση «τι έμαθες φέτος;»: «-Έμαθα για το τριγωνικό εμπόριο: Η Γαλλία κι η Ευρώπη έστελναν καράβια στην Αφρική κι έπιαναν σκλάβους. Τους πήγαιναν μετά στην Αμερική και τους πουλούσαν και τα λεφτά πήγαιναν στην Ευρώπη».
Κάπως έτσι δε γίνεται και σήμερα, χωρίς επίσημους σκλάβους, αλλά με τα σκλαβοπάζαρα της λαθρομετανάστευσης και με τα κέρδη στην Ευρώπη και την Αμερική, με αντίτιμο την εξαθλίωση της Αφρικής και του Τρίτου Κόσμου αλλά και των φτωχών σε ολόκληρη τη Γη; Κάπως έτσι δε γίνεται και με τη λεηλασία των φυσικών πόρων (πετρέλαιο, ορυκτά, ξυλεία, καουτσούκ, ζάχαρη, καφέ κ.λπ.) των ίδιων περιοχών από μεγάλες εταιρείες και πλούσιες χώρες, με συνέπεια την εξαθλίωση αυτών των χωρών, την καταστροφή της φύσης την πείνα και τις μαζικές μεταναστεύσεις πληθυσμών;
Η ταινία προβάλλεται στον «Κήπο», στο θερινό κινηματογράφο του Δήμου. Αξίζει να τη δούμε και να την κουβεντιάσουμε.
Φώτης Ποντικάκης,
γενικός γραμματέας του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Ν. Χανίων
