Ο κόσμος της Υρτακίνας

Του Γ. Η. Ορφανου

Για μιαν ακόμα φορά, θα επιχειρήσουμε ένα ταξίδι στην Κρήτη, για να γνωρίσουμε κάποιες από τις αρχαιότητές της. Οδηγός μας ξανά, για το μεγαλύτερο μέρος του παρόντος άρθρου, θα είναι τα αρχεία του υπουργείου Πολιτισμού και μάλιστα τα σημειώματα που έχουν αναρτήσει στις ιστοσελίδες του υπουργείου οι αρχαιολόγοι, Βάννα Νινιού – Κινδελή και Αγγελική Τσίγκου.
Σημερινός μας, λοιπόν, προορισμός θα είναι η Υρτακίνα, κτισμένη στο δυσπρόσιτο ύψωμα «Καστρί», κοντά στο σημερινό χωριό Παπαδιανά και νότια από το τωρινό χωριό Τεμένια Σελίνου Χανίων. Βρισκόταν στα δυτικά της Ελύρου και της Λισού.
Η πόλη έχει μακραίωνη ιστορία, που ξεκινά κατά τον 7ο αι. και φτάνει μέχρι τον 1ο αι. π.Χ., καθώς υπήρξε ισχυρή μεσόγεια, ανεξάρτητη δύναμη. Η ακμή της προσδιορίζεται κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, ενώ επί ρωμαιοκρατίας, όμως, η Υρτακίνα μάλλον παρακμάζει, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες πόλεις που βρίσκονται σε ιδιαίτερη άνθηση.
Οι σχέσεις με άλλες Κρητικές πόλεις
Μαζί με την Λισό, η Υρτακίνα βάζει στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. τις βάσεις για τη σύσταση της Ομοσπονδίας των Ορείων, δημιουργώντας τον πρώτο κοινό μεταξύ τους νομισματικό τύπο. Η Έλυρος, η Λισός, η Τάρρα και η Υρτακίνα είχαν συνάψει νομισματική ένωση και είχαν τα ίδια νομίσματα, όπως ήταν μέλη στο κοινό των Κρηταιέων, μέσα 3ου π.Χ. αιώνα. Πρόθεσή τους ήταν, όπως γράφει ο Αντώνης Βασιλάκης («Οι 147 πόλεις της αρχαίας Κρήτης»),  η από κοινού αντιμετώπιση της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της Κρήτης «για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, διατηρώντας συγχρόνως και την αυτονομία τους».
Η Υρτακίνα, όμως, αναφέρεται και στις 30 αυτόνομες Κρητικές πόλεις που υπόγραψαν τη συνθήκη με το βασιλιά Ευμένη το 2ο  της Περγάμου, το 183 π.Χ. Ο Ευμένης, που ήταν και φίλος των Ρωμαίων και εχθρός της Μακεδονίας, ήθελε να προλάβει την ένταξη της Μεγαλονήσου στη «σφαίρα επιρροής» των Πτολεμαίων της Αιγύπτου.
Σαν αυτόνομη, όμως, πόλη, γράφει ο Α. Βασιλάκης, η Υρτακίνα «είχε δικά της νομίσματα όπου εικονίζονταν το Κρητικό αγρίμι από το ένα μέρος και από το άλλο μέλισσα, όμοια με της Τάρρας. Άλλα είχαν από το ένα μέρος δελφίνι και από το άλλο αστέρα με 8 ακτίνες, που δείχνει ότι παρόλο που ήταν μεσόγεια δεν της ήταν άγνωστη η ναυσιπλοΐα».
Ανασκαφές και ευρήματα
Στην Υρτακίνα, λοιπόν, οι αρχαιολογικές σκαπάνες έφεραν στο φως τα λείψανα διπλού οχυρωματικού τείχους, που περιέβαλε την πόλη. Έχει εντοπιστεί τμήμα του δρόμου που τη συνέδεε με τη Λισό, ο οποίος με σκαλοπάτια οδηγεί στη νότια είσοδο της ακρόπολης. Στην περιτειχισμένη έκταση είναι ορατά τα λείψανα οικιών και δημοσίων κτηρίων.  Στα πρανή του λόφου της εκτός των τειχών περιοχής, υπάρχουν αρκετοί λαξευτοί θαλαμοειδείς και κιβωτιόσχημοι τάφοι, συλημένοι από παλιά. Μικρή ανασκαφική έρευνα που διεξήγαγε το 1939 ο Β. Θεοφανείδης, έφερε στο φως υπαίθριο ιερό του Πανός. Το ιερό, που χρονολογείται από τα ελληνιστικά χρόνια μέχρι τον 1ο αι. π.Χ., βρέθηκε στην ανατολική προεξοχή του τείχους, μεταξύ της βόρειας και της νότιας εισόδου της ακρόπολης και είχε μήκος 22,70 μ. και πλάτος 6 περίπου μέτρα. Στην Υρτακίνα, τέλος, λατρευόταν και η Δήμητρα, ενώ σε επιγραφή αναφέρεται και ναός της Ήρας.