4 3 2 1

Πέρασα κάτι λιγότερο από έναν μήνα διαβάζοντας το πολυαναμενόμενο μυθιστόρημα του Όστερ. Ξεκινώ το κείμενο με αυτή την πληροφορία, για να δικαιολογήσω την αμηχανία που νιώθω αυτή τη στιγμή μπροστά στη λευκή οθόνη του υπολογιστή. Πώς να χωρέσεις σε ένα κείμενο μια τέτοια εμπειρία άραγε; Συνέβησαν τόσα πράγματα όλον αυτόν τον καιρό, που η καθημερινότητα έμοιαζε -και ήταν- χωρισμένη στα δύο: από τη μία η πραγματική ζωή, από την άλλη η ιστορία του Άρτσιμπαλντ Ισαάκ Φέργκιουσον. Και δεν ήταν μόνο ο όγκος -1200 σελίδες- του βιβλίου αλλά και το εύρημα του Όστερ, με τις διαφορετικές εκδοχές της ζωής του ήρωά του, εύρημα που με διαφορετικό τρόπο χρησιμοποίησε και η Έρπενμπεκ στο μυθιστόρημά της Η συντέλεια του κόσμου, που επέτειναν το συναίσθημα της διχοτόμησης της δικής μου ζωής εν τέλει.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή όμως. Η ιδέα του Όστερ, πάνω στην οποία δομεί το 4 3 2 1, είναι εκείνη του τι θα συνέβαινε αν, ιδέα προκλητική, καθώς μεταφέρει αυτό το σύνηθες ρητορικό ερώτημα, στη γοητεία του οποίου έχουμε όλοι μας, λιγότερο ή περισσότερο, κάποια στιγμή ενδώσει, από την πραγματικότητα στη μυθοπλασία, στον κατ’ εξοχήν χώρο, όπου οι δυνατότητες μοιάζουν άπειρες και ο συγγραφέας δεν έχει παρά να επιλέξει εκείνες που του ταιριάζουν ή που τον ιντριγκάρουν περισσότερο από τις υπόλοιπες. Του Όστερ όμως δεν του αρκεί αυτό. Αποφασίζει λοιπόν να διηγηθεί τέσσερις εκδοχές της ιστορίας του ήρωά του, παιχνίδια της μοίρας και αποφάσεις τρίτων, ελάχιστες συχνά λεπτομέρειες που διασταυρώθηκαν σε διαφορετικό μονοπάτι με τη ζωή του ήρωα -μαζί με τις ατομικές ιστορίες των υπόλοιπων χαρακτήρων φυσικά- μέσα στο μεγάλο κάδρο της Αμερικής στα μέσα του εικοστού αιώνα.
Μυθιστόρημα ενηλικίωσης, και μάλιστα σκληρής ενηλικίωσης, όχι απαραίτητα για τα όσα περνάει σε κάθε εκδοχή της ιστορίας του ο Φέργκιουσον, αλλά για την επιβεβαίωση της τυχαιότητας και της πολυπαραγοντικής εξίσωσης της ύπαρξης, των δυνατοτήτων, των περιορισμών και των εκβάσεων. Είναι τέτοια η δομή της ιστορίας, που ο αναγνώστης ταυτίζεται με τον ήρωα χωρίς να έχει το περιθώριο ελαφρά την καρδία να τον δείξει με το δάχτυλο λέγοντας: εγώ δεν θα το έκανα έτσι. Εκεί βρίσκεται, κατά την προσωπική μου γνώμη, η ευφυΐα του Όστερ. Αυτό το φαινομενικά απλό εύρημα -απλό μόνο ως σκέψη, γιατί ως προς την εκτέλεση είναι κάτι παραπάνω από σύνθετο- πατάει σε μια βαθιά υπαρξιακή ανθρώπινη αγωνία, στο ελάχιστο εμβαδόν που καθένας μας καταλαμβάνει στον κόσμο, στο εύπλαστο της ζωής. Όχι όμως ως ματαιότητα ή μεμψιμοιρία.
Και παράλληλα, γύρω από τη ζωή του Φέργκιουσον, ένας κόσμος σε διαρκή αλλαγή και αναβρασμό, κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, πόλεμοι αλλά και ελπίδες για έναν καλύτερο κόσμο, η λογοτεχνία και η ποίηση, η μετάφραση, η Ευρώπη ως καταφύγιο και έμπνευση, ο έρωτας και η αναζήτηση της σεξουαλικής ταυτότητας, τα σπορ και η φιλία, και τόσα άλλα, που αποτελούν τη ζωή.
Και επανέρχομαι στον αρχικό προβληματισμό μου: Πώς να μιλήσει κανείς για μια τέτοια αναγνωστική εμπειρία, παρότι εν τω μεταξύ έχω καταφέρει να γράψω αρκετές λέξεις. Γιατί, εγώ προσωπικά, δυσκολεύομαι να μείνω πιστός σε μια κριτική ή φιλολογική προσέγγιση. Θα μπορούσα να μιλήσω, για παράδειγμα, για τον μακροπερίοδο λόγο που χρησιμοποιεί σε αυτό το μυθιστόρημα ο Όστερ, ή για την ικανότητά του στην αφήγηση και την ενσωμάτωση του προφορικού λόγου σε αυτήν. Θα μπορούσα επίσης να αποθεώσω τη μαστοριά του Όστερ στο χτίσιμο ενός τόσου μεγάλου βιβλίου. Όλα αυτά, και άλλα τόσα, ισχύουν. Όμως, η ανάγνωση, αποτελεί πρωτίστως ψυχαγωγία, και η απόφαση να διαβάσω ένα τέτοιας έκτασης μυθιστόρημα ήταν συνειδητή και ταιριαστή της περιόδου, η ανάγκη να γυρίσεις στο βιβλίο για να διαβάσεις λίγο έστω ακόμα, η αγωνία, που σιγά σιγά δημιουργείται στον αναγνώστη μέσα από την ταύτιση με τον Φέργκιουσον, για την εξέλιξη της ιστορίας, η αίσθηση οικειότητας, από κάποια στιγμή και μετά, ανάμεσα στους χαρακτήρες του βιβλίου, είναι συναισθήματα μοναδικά. Σίγουρα αν δεν επρόκειτο για ένα τόσο καλογραμμένο βιβλίο όλα αυτά δεν θα γεννιόντουσαν, οπότε ναι, η λογοτεχνική αρτιότητα δεν είναι επ ουδενί άχρηστη και ελάσσονος σημασίας, αλλά η απαραίτητη βάση για την ψυχαγωγία και την αναγνωστική απόλαυση.
Τη μετάφραση, τον άθλο της μετάφρασης για την ακρίβεια, υπογράφει η συγγραφέας και βραβευμένη μεταφράστρια Μαρία Ξυλούρη, η μεγαλύτερη φαν του Όστερ που γνωρίζω, και της ανήκει -δικαιωματικά- ένα σημαντικό μέρος της αναγνωστικής απόλαυσης.