Αξίζει να αναφερθούμε σήμερα σε μια μεγάλη επιστήμονα γυναίκα που πάλεψε ενάντια στην κοινωνική βία της εποχής της που με το έργο της και τη δράση της αποτελεί αιώνιο παράδειγμα ανθρώπου – επιστήμονα – αγωνίστριας.
Τα «έδωσε όλα» για την πρόοδο της επιστημονικής γνώσης και για το κοινό καλό.
Η Μαρία Σκλοντόφσκι (μετέπειτα Κιουρί ) γεννήθηκε πριν 156 χρόνια, στις 7 Νοέμβρη 1867 στη Βαρσοβία της Πολωνίας. Ξεχώρισε από μικρή για τις επιδόσεις της στη Φυσική και τα Μαθηματικά, όμως ο δρόμος μπροστά δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα..
Μετά το Λύκειο ρίχτηκε στη βιοπάλη ως γκουβερνάντα παιδιών των «καλών οικογενειών». Δούλεψε επί 8 χρόνια προκειμένου να βοηθήσει την αδερφή της να σπουδάσει στη Γαλλία. Η ίδια, μιας και εκείνη την εποχή στην Πολωνία δεν επιτρέπονταν στις γυναίκες να σπουδάζουν, παρακολούθησε το παράνομο «Κινητό Πανεπιστήμιο» , δηλαδή μια σειρά μαθημάτων από εθελοντές δασκάλους. Παράλληλα δώριζε τις γνώσεις της, παραδίδοντας μαθήματα στις εργάτριες μιας βιοτεχνίας ρούχων. Όταν η αδερφή της ολοκλήρωσε τις σπουδές της, ήρθε η δική της σειρά να στηρίξει τη Μαρία, η οποία εγκαταστάθηκε το 1891 στο Παρίσι για να παρακολουθήσει μαθήματα Σχολής Θετικών Επιστημών της Σορβόνης.
Οι αινιγματικές φωτεινές ακτίνες
Προετοιμαζόμενη για το διδακτορικό της, ενδιαφέρθηκε για τις εργασίες του Γάλλου φυσικού Άνρι Μπεκερέλ, ο οποίος είχε παρατηρήσει ότι τα άλατα ενός σπάνιου μετάλλου, του Ουράνιου (U), εξέπεμπαν από μόνα τους κάποιες αγνώστου είδους ακτίνες. Η προέλευση τους αποτελούσε ένα πραγματικό αίνιγμα. Μαζί με τον σύζυγο της Πιέρ, συμπέραναν ότι την ίδια ιδιότητα είχαν και άλλα χημικά στοιχεία, σε διαφορετικό βαθμό το καθένα, αλλά και ότι η ένταση της ακτινοβολίας αυτής είναι ανάλογη της ποσότητας του στοιχείου.
Τον Ιούλη του 1898 ανακοίνωσαν την ανακάλυψη δύο νέων τέτοιων στοιχείων, του Πολώνιου (Ρο), που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της πατρίδας της Μαρίας, και του Ράδιου (Ra), από το οποίο εμπνεύστηκαν τη λέξη «ραδιενέργεια» για να βαφτίσουν το φαινόμενο. Προκειμένου να παρασκευάσουν σε καθαρή μορφή τα δύο στοιχεία, οι Κιουρί δούλεψαν τέσσερα ολόκληρα χρόνια σε συνθήκες μεγάλης στέρησης σε μια παράγκα, καθώς το επίσημο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης δεν τους παραχωρούσε εργαστήριο, ούτε τους επιδοτούσε.
Τα κοσμήματα που θα μπορούσαν να γίνουν εργαστήρια
Το 1903, μετά από μια διάλεξη του Πιερ στη Γενεύη για το Ράδιο, η Μαρία του εξομολογήθηκε ότι στη βαρετή δεξίωση που ακολούθησε, εκείνη κοίταζε τα κοσμήματα των «υψηλών κυριών» και σκεφτόταν πόσα εργαστήρια θα μπορούσαν να φτιαχτούν με αυτά!
Η Μαρία και ο Πιερ Κιουρί αρνήθηκαν να κατοχυρώσουν τις μεθόδους τους για την απομόνωση των στοιχείων , επειδή θεωρούσαν ότι η επιστήμη είναι κοινωνική και οι «πατέντες» εμποδίζουν τη συνέχιση της επιστημονικής έρευνας από τους επόμενους. Η σημασία της πράξης αυτής είναι ακόμα μεγαλύτερη, διότι οι Κιουρί ανακάλυψαν πως η ακτινοβολία του Ραδίου καταστρέφει τους καρκινικούς όγκους, ανακάλυψαν δηλαδή την ακτινοθεραπεία, στην οποία υποβάλλονται σήμερα εκατομμύρια καρκινοπαθείς σε όλο τον κόσμο.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η Μαρία Κιουρί «όργωσε» τη Γαλλία, με το πρώτο «ακτινολογικό όχημα» δική της έμπνευσης. Με τα χρήματα από τα δύο βραβεία Νόμπελ που κέρδισε (Φυσικής το 1903 και Χημείας το 1911), έστησε περίπου 250 ακτινολογικούς θαλάμους στα πολεμικά μέτωπα που επέτρεπαν να εντοπίζουν και να αφαιρούνται επιτόπου οι σφαίρες από το σώμα των τραυματιών, σώζοντας πολλές ζωές.
Θύμα των ανακαλύψεων της…
Πέθανε το 1934 από πλαστική αναιμία που προκλήθηκε από τη μακροχρόνια έκθεση της στην ακτινοβολία. Οι βλαβερές επιπτώσεις της, ραδιενέργειας ήταν άγνωστες την περίοδο της εργασίας της και έτσι δεν λάμβανε τα μέτρα ασφαλείας που αναπτύχθηκαν αργότερα. Συχνά μετέφερε δοκιμαστικούς σωλήνες που περιείχαν ραδιενεργά ισότοπα στην τσέπη της και τους αποθήκευε στο συρτάρι του γραφείου της, παρατηρώντας το αχνό φώς που ελκυόταν από τις ουσίες στο σκοτάδι.. Τα τετράδια με τις σημειώσεις της είναι ακόμα και σήμερα ραδιενεργά και εκτίθενται στη Βαρσοβία μέσα σε προθήκες από μόλυβδο!
Το έργο και η στάση της εμπνέουν μέχρι και σήμερα
‘Εζησε φτωχικά, γνώρισε την πείνα και τις στερήσεις και δούλεψε σκληρά για να ξεπεράσει τα εμπόδια που έβαζαν μπροστά της η καπιταλιστική κοινωνία και η γυναικεία ανισοτιμία. Δεν επιδίωξε πλούτη και δόξα. Πορεύτηκε με βάση την πεποίθηση ότι τα επιστημονικά επιτεύγματα είναι κτήματα της σκέψης και της εργασίας όλης της κοινωνίας και δεν μπορούν να αποτελέσουν ατομική ιδιοκτησία κανενός. Θεωρούσε ότι η επιστήμη πρέπει να τίθεται στην υπηρεσία των αναγκών της κοινωνίας και το απέδειξε έμπρακτα. Σε ένδειξη σεβασμού προς το πρόσωπο της, η επιστημονική κοινότητα έδωσε το όνομα της σε μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας, το Κιούρι (Ci) και στο ραδιενεργό χημικό στοιχείο Κιούριο (Cm).
Σήμερα η επιστήμη και η έρευνα είναι πολύ περισσότερο «δεμένη» με τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις του κεφαλαίου, σε σχέση με τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου . Έτσι, είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο για έναν επιστήμονα να ακολουθήσει τη «μοναχική πορεία» της Μαρίας Κιουρί και να πετύχει αυτά που εκείνη πέτυχε. Παρ’ όλα αυτά, το έργο και η γενικότερη στάση της εμπνέουν μέχρι και σήμερα χιλιάδες νέους και νέες που γοητεύονται από τον κόσμο των Φυσικών Επιστημών, αλλά και από την προοπτική να συμβάλουν με την έρευνα τους στην βελτίωση της ανθρώπινης ζωής.
*Ο Σπύρος Δαράκης είναι πρόεδρος
της μαρτυρικής Μαλαθύρου,
πρώην δήμαρχος Μηθύμνης,
μέλος του Δ.Σ. του δικτύου μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας Περιόδου 1940-1945 (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
