Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΚΡΕΤΣΗ
Στην εποχή του μαζοποιημένου βίου, των αδιαφανών διαδικασιών και πρακτικών της δημόσιας και πολιτικής ζωής, της ιδεολογικής μονομέρειας και πολιτισμικής δυτικής μονομανίας, στο σωκρατικό απόφθεγμα "βίος ανεξέταστος ου βιωτός ανθρώπω" συμπυκνώνεται η ουσία και η αναγκαιότητα της αξιολόγησης. Της εκτίμησης της αξίας και της ποιότητας του σύγχρονου ανθρώπου και του σύγχρονου πολιτισμού. Στην ελληνική πραγματικότητα οι μηχανισμοί ελέγχου και αξιολόγησης της δημόσιας διοίκησης αδρανοποιήθηκαν για να υπηρετηθούν κομματικά συμφέροντα και μικροπολιτικές πρακτικές. Αποτέλεσμα η δυσλειτουργία του δημόσιου τομέα, η παραγωγικότητα παροπλισμένη από τη δημοσιοϋπαλληλική λογική του: "κανείς δε με κουνάει από εδώ" το κοινωνικό απόστημα της διαφθοράς.
Αλλοτε πάλι οι αξιολογικές κρίσεις στηρίχτηκαν στο κριτήριο της κομματικής ταυτότητας και όχι στην αξιοσύνη ή μη του κρινόμενου, ο οποίος συχνά αποκαθηλώνεται από ηγετικές θέσεις, γιατί δεν ανήκει στην κυβερνώσα κομματική παράταξη. Αποτέλεσμα η απονεύρωση της δημόσιας διοίκησης από ικανά στελέχη της, ομήρους και "αποδιοπομπαίους τράγους" του κομματικού σοβινισμού.
Στον ιδιωτικό εργασιακό χώρο η αξιολόγηση των εργαζομένων υπακούει στα άτεγκτα κριτήρια των νόμων της ελεύθερης αγοράς. Ακόμη κι αν είναι παραγωγικοί, μια παγκόσμια ή τοπική οικονομικη κρίση είναι αρκετή για να τους στείλει στο σπίτι τους. Το τραγικό είναι όταν η αποτίμηση της αξίας και της αποδοτικότητας, του εργαζομένου, επιβάλλει τη διαρκή κινητικότητά του, μετατρέποντας το εργασιακό άγχος σε εργασιακή οδύνη. Παράδειγμα οι μαζικές αυτοκτονίες υπαλλήλων, της πρώην κρατικής France Telecome της Γαλλίας (πρώην εθνικός οργανισμός τηλεπικοινωνιών).
Πράγματι, η αξιολόγηση λειτουργεί ως φόβητρο, όταν στηρίζεται σε αδιαφανή και υποκειμενικά κριτήρια, σε κριτήρια μόνο ποσοτικά και όχι ποιοτικά, αποκτά χαρακτήρα συνεχούς αστυνόμευσης, όταν στιγματίζει, διαχωρίζει και αποκλείει, χρησιμοποιεί ιδεόληπτα σχήματα στις εκτιμήσεις της, παραγνωρίζει τα ιδιαίτερα και ατομικά χαρακτηριστικά του κρινόμενου και το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο στο οποίο δρα και λειτουργεί αυτός, όταν δεν αναγνωρίζει έμπρακτα την αξία και τις προσπάθειές του.
Γι’ αυτό άλλωστε η αξιολόγηση του σύγχρονου ανθρώπου γίνεται με βασικό γνώμονα το "έχειν" και το "φαίνεσθαι". Στην κορυφή της αξιακής πυραμίδας βρίσκονται οι υλιστικές αξίες, η δυτική κουλτούρα επισκιάζει και ισοπεδώνει κάθε άλλη πολιτισμική ιδιαιτερότητα. Ο μύθος της προόδου οδηγεί στον υλικοτεχνικό γιγαντισμό και ψυχοπνευματικό νανισμό τις σύγχρονες κοινωνίες, η διαφορετικότητα αντιμετωπίζεται ως κοινωνικό μίασμα, οι δημοκρατικοί θεσμοί βρίσκονται στο "γύψο".
Οπου πάλι δε λειτουργούν μηχανισμοί αξιολόγησης φύονται και ριζώνουν φαινόμενα αναξιοκρατίας, οικογενειοκρατίας, ύποπτων συναλλαγών και λογιών λογιών αυθαιρεσιών και καταχρηστικών μεθόδων (βλ. ελληνικά δημόσια πανεπιστημιακά ιδρύματα). Η παραγωγικότητα ατονεί- αφού απουσιάζει το κίνητρο- η έρευνα μένει πίσω, τεχνογνωσία και καινοτομία παραμένουν σε εμβρυακό στάδιο, κοινωνικά προβλήματα διογκώνονται, θεσμοί απαρχαιωμένοι οδηγούν σε κοινωνική παλινδρόμηση, το αίσθημα αδικίας οδηγεί σε συγκρούσεις που διαρρηγνύουν την κοινωνική συνοχή.
Αντίθετα, η ύπαρξη αξιολόγησης συμβάλλει στην αποτίμηση των δυνάμεων του ατόμου ή του κοινωνικού συνόλου, στην αυτογνωσία, στη σωστή ιεράρχηση των στόχων και στην αποφυγή της ισοπεδωτικής αντιμετώπισης. Αναδεικνύει την αξία της προσπάθειας και της άμιλλας, εδραιώνει την αξιοκρατία, χαλυβδώνει το ηθικό, έχει επανορθωτικό χαρακτήρα.
Συντελεί στην υπευθυνοποίηση του ατόμου, ενσωματώνει τη διαφορετικότητα, εξελίσσει, ανατροφοδοτεί, ανανεώνει, αναμορφώνει και αναβαθμίζει το ανθρώπινο δυναμικό.
"Βίος ανεξέταστος ου βιωτός Ελληνι" θα παραφράσω, επισημαίνοντας την αξία της αυτοπρόσωπης αξιολόγησης της συμπεριφοράς μας ως κοινωνικών και πολιτικών υποκειμένων. Το οφείλουμε στους εαυτούς μας και βέβαια στη χώρα μας.
