Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΚΡΕΤΣΗ
Η κυβέρνηση ξεκινά νέα ενημερωτική εκστρατεία με σύνθημα “το νόμιμο συμφέρει” στην προσπάθειά της να πατάξει τη φοροδιαφυγή, την εισφοροδιαφυγή και εισφοροκλοπή, να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα των ασφαλιστικών ταμείων και να ανατάξει την οικονομία. Μια σειρά μέτρων, όπως επανασύσταση του ΣΔΟΕ, αποδείξεις, μισθοί με “κουπόνι” για τους ανασφάλιστους εργαζόμενους που απασχολούνται κατ’ οίκον (οικιακές βοηθοί) ή σε αγροτικές εργασίες είναι μερικά από τα μέτρα που στοχεύουν να ενεργοποιήσουν τη νομιμοφροσύνη των πολιτών, συνδέοντάς την με το ατομικό και το συλλογικό – εθνικό συμφέρον, τη φορολογική δικαιοσύνη και τη δημοσιονομική ισορροπία.
Για να προβλέψουμε αν η κυβερνητική καμπάνια αποφέρει καρπούς, μπορούμε να εξετάσουμε τη σχέση του ατόμου -και ειδικά του Έλληνα- με το νόμο.
Πρώτα πρώτα, οι γραπτοί νόμοι διασφαλίζουν την κοινωνική ευταξία, την εύρυθμη κοινωνική συμβίωση λειτουργώντας προληπτικά αλλά και κατασταλτικά. Αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της κοινωνικής ανάπτυξης, στην οποία σαφώς περιλαμβάνεται και η οικονομική.
Η εφαρμογή και η τήρησή τους προσβλέπει κυρίως στην προστασία των αδύναμων πολιτών από κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που μπορεί με τον άλφα ή βήτα τρόπο να παραβιάζει τα δικαιώματά τους. (π.χ. ανασφάλιστοι μετανάστες). Ο νόμος δεν εξαιρεί κανέναν. Η επιβολή ποινής που προκύπτει από την καταστρατήγηση ενός νόμου είναι ίδια είτε πρόκειται για φτωχό είτε για πλούσιο πολίτη. Γι’ αυτό κι οι νόμοι δεσμεύουν αμφιμερώς τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου (νομοθέτες, δικαστικοί λειτουργοί, πολίτες, δημόσιοι λειτουργοί). Ο τρόπος με τον οποίο οι νόμοι καλύπτουν τα αντικείμενά τους δεν επιτρέπει ασάφειες, παρερμηνείες και “παράθυρα” ή “προστατευτικά δίχτυα” (π.χ. η “θεωρία” της νομικής πλάνης, ο νόμος περί ευθύνης Υπουργών κινούνται προς λάθος κατεύθυνση). Ο νόμος επιβάλλεται να είναι ακριβοδίκαιος (γιατί, ως γνωστόν, η αδικία θυμώνει τους ανθρώπους). Επίσης σε μια δημοκρατία είναι διασφαλισμένη η αδέσμευτη λειτουργία της δικαιοσύνης (διάκριση των εξουσιών ή λειτουργιών).
Η νομιμοφροσύνη, η συμμόρφωση δηλαδή του πολίτη προς τους νόμους, είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων: της παιδείας, της στάσης της οικογένειας απέναντι σ’ αυτούς, των προβαλλόμενων προτύπων κυρίως από την τηλεόραση, της στάσης και συμπεριφοράς των πολιτικών ηγετών και του κώδικα αρχών και αξιών στον οποίο πιστεύει μια κοινωνία.
Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί μπορεί οι γραπτοί νόμοι να αποβλέπουν στη ρύθμιση μόνο της εξωτερικής συμπεριφοράς, αλλά η εξωτερική συμπεριφορά είναι απόρροια της πίστης σ’ ένα σύνολο άγραφων κανόνων και αξιών που υπαγορεύονται κυρίως από τη συνείδηση του ατόμου, όπως είναι ο σεβασμός, η υπευθυνότητα, η αλληλεγγύη, η συνέπεια, η σύνεση, ο αλτρουισμός. Αυτές οι αξίες διαμορφώνουν ώριμους πολίτες, ολοκληρωμένα κοινωνικά και πολιτικά υποκείμενα, που ενδιαφέρονται για τα κοινά, που προτάσσουν το “εμείς” έναντι του “εγώ”, πολίτες που τηρούν τους νόμους.
Η κρίση των ηθικών αξιών, αποτέλεσμα της δυσλειτουργίας των φορέων αγωγής (οικογένεια που δε θέτει όρια και κανόνες, σχολείο αδιάφορο για την ηθική διαπαιδαγώγηση των νέων, προβολή από την τηλεόραση και ηρωποίηση κάθε αντικοινωνικής συμπεριφοράς, η διαφθορά και τα σκάνδαλα από μέρους των πολιτικών) και η κατίσχυση των νόμων της αγοράς και του κέρδους σε κάθε εκδήλωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς εξέθρεψαν τα φαινόμενα ανομίας.
Στην Ελλάδα δυστυχώς το έθιμο κατισχύει του νόμου. Είναι έθιμο να τα κάνουμε γυαλιά καρφιά μέσα στα πανεπιστήμιά μας.
Είναι έθιμο να φοροδιαφεύγουμε, να νομιμοποιούμε τα παράνομα (ημιυπαίθριοι χώροι) δημόσιοι λειτουργοί να τα παίρνουν, πολιτικοί που εμπλέκονται στα σκάνδαλα να μένουν ατιμώρητοι. Είναι έθιμο ο νόμος της σιωπής, το να μην αποκαλύπτονται παρανομίες απ’ αυτούς που τις γνωρίζουν είτε από φόβο είτε για συγκάλυψη. Είναι έθιμο να μην ελέγχεται κανείς και να μη δίνει λόγο σε κανέναν για τυχόν παραλείψεις και σφάλματά του. Η κοινωνική λογοδοσία χρεοκόπησε κι αυτή. Έχουμε έθιμο να κατατάσσουμε τους νόμους ανάλογα με το ανεκτό της παραβίασής τους. Είναι σαφώς λιγότερο παράνομο να μη συμμορφώνομαι με τους κανόνες της οδικής κυκλοφορίας από το να κρύβω τα εισοδήματά μου. Είναι έθιμο στη χώρα μας οι νόμοι να υπάρχουν για να μην τηρούνται. Κι όταν φτάσει ο κόμπος στο χτένι, ενεργοποιούνται τα αντανακλαστικά των ελεγκτικών μηχανισμών, σπασμωδικά και επιλεκτικά, για κάποιο διάστημα, όσο όμως χρειάζεται έτσι ώστε το πολιτικό κόστος να είναι αμελητέο. Γιατί ο νόμος των ισχυρών είναι υπεράνω του νόμου.
Το νόμιμο συμφέρει! Αυτό είναι σίγουρο. Δεν πρόκειται ούτε για επικοινωνιακό τέχνασμα ούτε για κάποιο πολιτικάντικο σλόγκαν που επιστρατεύει η σημερινή κυβέρνηση. Η τήρηση των νόμων είναι κάτι που συμφέρει όλους μας. Μόνο που τα οφέλη είναι μακροπρόθεσμα και εμείς ως λαός έχουμε βολευτεί στο εύκολο και στο γρήγορο. Αυτή τη βιασύνη μας, να γίνουμε “κάποιοι” σε βάρος άλλων ανθρώπων, πληρώνουμε σήμερα. Τα χρέη μας δεν είναι μόνο οικονομικά αλλά πολιτικά και ηθικά.
Η τήρηση των νόμων είναι θέμα πολιτικής παιδείας και δημόσιας ηθικής, θέμα αμοιβαίας συμμόρφωσης και σεβασμού των πολιτών. Είναι στάση ζωής και συμπεριφοράς που σίγουρα δεν εξαντλείται σ’ ένα τριετές Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης.