του Γιώργου Αγοραστάκη*
Είναι κοινή η διαπίστωση στη χώρα μας ό,τι χρειάζεται μια μεταρρύθμιση που να αποκεντρώσει το συγκεντρωτικό πολιτικό και διοικητικό της σύστημα ενισχύοντας την αυτοδιοίκηση και ταυτόχρονα τη δημοκρατία.
Η «διοικητική μεταρρύθμιση», -για την οποία μιλούσαμε μέχρι χθες- ορίστηκε ως μια δημοκρατική και αποκεντρωτική μεταρρύθμιση του συγκεντρωτικού κράτους. Ο πρωταρχικός σκοπός της ήταν και παραμένει, να περιοριστεί το κράτος στα επιτελικά του καθήκοντα -όπως προβλέπει το Σύνταγμα- και να αποκεντρωθούν προς την αυτοδιοίκηση εκτελεστικές εξουσίες και κρατικές αρμοδιότητες, ώστε να ασκούνται πλησιέστερα στην κοινωνία και με τη συμμετοχή της κοινωνίας. Με άλλα λόγια εκείνο που καθορίστηκε ότι έπρεπε να αλλάξει και να μεταρρυθμιστεί ήταν κυρίως το κράτος.
Οι αλλαγές που προβλέπει το πρόγραμμα «Καλλικράτης» περιορίζονται στην αυτοδιοίκηση και δεν θίγουν ουδόλως τον συγκεντρωτισμό του κράτους. Ακόμα αυτές οι αλλαγές που προωθεί στην αυτοδιοίκηση είναι κυρίως οργανωτικού τύπου και αφορούν κατά κύριο λόγο τα σχήματα της αυτοδιοίκησης και όχι το περιεχόμενό της.
Στην αξιολόγηση που κάνει το πρόγραμμα «Καλλικράτης» στην προηγούμενη μεταρρύθμιση «Καποδίστριας» κρίνει σωστά ό,τι αυτή δεν πέτυχε στους στόχους της να δημιουργήσει με τις συνενώσεις αποτελεσματικούς Δήμους, γιατί «η πολιτεία δεν στήριξε ουσιαστικά τους νέους ΟΤΑ με πολιτικές προγραμματικής, οργανωτικής και λειτουργικής αναβάθμισης καθώς και με επαρκή χρηματοδότηση, ούτε προχώρησε σε μια σχεδιασμένη, με ενιαίο τρόπο, και ολοκληρωμένη αλλαγή του διοικητικού συστήματος της χώρας, με αποτέλεσμα το κάθε βήμα να μένει μετέωρο». Με την υιοθέτηση όμως στη συνέχεια δημοσιονομικών στόχων για «δημιουργία οικονομιών κλίμακας στην αυτοδιοίκηση» και «εξοικονόμησης πόρων, μέσω του περιορισμού του αριθμού των ΟΤΑ?» επαναλαμβάνει τα ίδια μέτρα του «Καποδίστρια», που θα φέρουν βέβαια και τα ίδια ή και χειρότερα αποτελέσματα στην Αυτοδιοίκηση.
Μια μεταρρύθμιση που δεν θίγει τον συγκεντρωτισμό του κράτους, που δεν ανακατανείμει εξουσίες, αρμοδιότητες και πόρους μεταξύ κράτους και αυτοδιοίκησης, που δεν ενισχύει τη δημοκρατία, αλλά περιορίζεται μόνον σε συνενώσεις, θα αναπαράγει τον συγκεντρωτισμό και τον απαξιωμένο κομματισμό σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και θα καταλήξει στο τέλος σε μια απορρύθμιση της αυτοδιοίκησης.
Η ιστορία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης απέδειξε πόσο ισχυρές είναι οι πολιτικές που θέλουν και κρατούν στη χώρα μας μια συγκεντρωτική και πλήρως ελεγχόμενη διοικητική δομή από την εκάστοτε κυβέρνηση. Που θέλουν την αυτοδιοίκηση ως μια συμπληρωματική και εξαρτημένη διοικητική δομή που διεκπεραιώνει τυποποιημένες γραφειοκρατικές λειτουργίες του κράτους και μόνο. Από της ίδρυσής της η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση οπισθοδρομεί διαρκώς γιατί οι κυβερνήσεις την απογύμνωσαν από αρμοδιότητες με ουσιαστικό πολιτικό περιεχόμενο, την άφησαν υπο-στελεχωμένη και χωρίς ικανούς οικονομικούς πόρους, μ? αποτέλεσμα να εμφανίζεται σήμερα ως ένας αδύναμος και ανίσχυρος θεσμός. Ένας θεσμός χωρίς περιεχόμενο που πρέπει να αλλάξει.
Η μεταφορά αρμοδιοτήτων – πόρων
Κρίσιμο ζήτημα σε μια διοικητική μεταρρύθμιση αποτελεί το πολιτικό περιεχόμενο που προσδίδεται στους οργανισμούς της Αυτοδιοίκησης και ποιες είναι οι πολιτικές και διοικητικές αρμοδιότητες που τους αποδίδονται, ιδιαίτερα στον β? βαθμό.
Το Πρόγραμμα «Καλλικράτης» προβλέπει τη μεταφορά στην Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση, των αρμοδιοτήτων και πόρων των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων που απομένουν μετά τη μεταφορά μιας ομάδας τους στην α? βάθμια. Από την κρατική Περιφέρεια προβλέπει τη σταδιακή μεταφορά στο μέλλον ορισμένων επιμέρους κρατικών αρμοδιοτήτων, «που δεν περιλαμβάνουν αντικείμενα με αποφασιστική αρμοδιότητα»! Δηλαδή σχεδόν τίποτα! Είναι προφανές ότι η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση θα είναι ένα άδειο κουτί.
Στο ζήτημα της μεταφοράς κρατικών αρμοδιοτήτων και ανακατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης, είχαμε προτείνει στο παρελθόν τη μεταβίβαση κυρίως στον β? βαθμό όλων των αρμοδιοτήτων της κρατικής Περιφέρειας όπως και όλων των αποκεντρωμένων υπηρεσιών του κράτους μαζί με τους αναλογούντες πόρους. Στο πακέτο των αρμοδιοτήτων που μεταβιβάζονται εξ αρχής και αποκλειστικά στην Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση πρέπει να είναι και η διαχείριση των Περιφερειακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2007 – 2013.
Ο β? βαθμός Αυτοδιοίκησης
Η εισαγωγή της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης ως β’ βαθμός αυτοδιοίκησης πρέπει να γίνει σε συνδυασμό με την υπάρχουσα Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση. Η περιφερειακή συγκρότηση της β/βάθμιας αυτοδιοίκησης δεν πρέπει να ακυρώσει την πολιτική οντότητα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Οι μικρότεροι νομοί δεν πρέπει να υπαχθούν πολιτικά στους μεγαλύτερους.
Η δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση πρέπει να έχει αιρετά πολιτικά όργανα και στους Νομούς και στις Περιφέρειες (Νομαρχιακά Συμβούλια και Περιφερειακό Συμβούλιο) με σαφώς καθορισμένους πολιτικούς ρόλους, αρμοδιότητες και πόρους και στα δύο εσωτερικά επίπεδα. Το πρόγραμμα «Καλλικράτης», ενώ αναγνωρίζει την «πολιτική οντότητα», (αιρετά όργανα, αρμοδιότητες, πόρους), στο επίπεδο του Δήμου και του Δημοτικού Διαμερίσματος, την αρνείται στο επίπεδο του Νομού για τη β/βάθμια αυτοδιοίκηση.
Η δημοκρατία στην αυτοδιοίκηση
Η αποκέντρωση του κράτους προς την αυτοδιοίκηση πρέπει να αποσκοπεί στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, στην απελευθέρωση της αναπτυξιακής δυναμικής, στην επανασύνδεση του πολίτη με τα συλλογικά όργανα λήψης των αποφάσεων με μορφές άμεσης δημοκρατίας και διαφάνειας. Τα αυτοδιοικητικά οργανωτικά σχήματα πρέπει να διασφαλίζουν, τη συμμετοχή του κοινωνικού σώματος στη διοίκηση των υποθέσεών του και την άσκηση της τοπικής δημοκρατίας.
Στο επίκεντρο μιας μεταρρύθμισης πρέπει να βρεθεί όχι μόνο η αποκέντρωση του κράτους στην αυτοδιοίκηση αλλά και η ενίσχυση της δημοκρατίας στην αυτοδιοίκηση. Απαιτούνται να γίνουν δραστικές αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία των Οργανισμών της Αυτοδιοίκησης ώστε να διασφαλίζεται η άμεση συμμετοχή των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών στη διοίκηση των υποθέσεών τους και να ενισχύεται η αντιπροσωπευτική δημοκρατία με στοιχεία άμεσης δημοκρατίας. Αλλαγές που ν? αναζωογονούν τη δημοκρατική λειτουργία της αυτοδιοίκησης και να εμπεδώνουν τη σχέση των τοπικών κοινωνιών με την πολιτική.
Τα μεγάλα αυτοδιοικητικά σχήματα που εισάγει το πρόγραμμα «Καλλικράτης» θα λειτουργήσουν εις βάρος της δημοκρατίας και θα θέσουν στο περιθώριο της οικονομικής και πολιτικής διαδικασίας πολλές τοπικές κοινότητες. Το τοπικό θα χαθεί στα μεγάλα υπερτοπικά μεγέθη και η τοπική αυτοδιοίκηση θα χάσει την ουσία της που είναι η άμεση σχέση των εκλεγμένων με την τοπική κοινωνία.
Μια δημοκρατική μεταρρύθμιση στην αυτοδιοίκηση πρέπει να θεμελιωθεί σε τρεις κατά βάση πυλώνες:
* στην αναλογική αντιπροσώπευση των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων στα όργανα της αυτοδιοίκησης με το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής,
* στην αναβάθμιση των συλλογικών οργάνων σε βάρος των μονοπρόσωπων,
* την εισαγωγή κανόνων πολιτικής συμμετοχής και άμεσης δημοκρατίας και την υιοθέτηση ενός μοντέλου ανοιχτής διακυβέρνησης.
1. Το εκλογικό σύστημα στο πρόγραμμα «Καλλικράτης» είναι καθαρά πλειοψηφικό αφού εξασφαλίζει μια σημαντική εξουσία στον σχετικά πλειοψηφούντα συνδυασμό, ο οποίος εκλέγει τα 3/5 των μελών των Συμβουλίων. Είναι ένα σύστημα που νοθεύει τη δημοκρατία και αποδίδει μειωμένη δημοκρατική νομιμοποίηση στα αυτοδιοικητικά όργανα όπως και ενισχύει στην εξουσία του ενός.
Επιβάλλεται λοιπόν η εκλογή όλων των οργάνων της Αυτοδιοίκησης με το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής σε όλες τις βαθμίδες αυτοδιοίκησης, για τη δημοκρατικότερη συγκρότηση των οργάνων και την αναλογική εκπροσώπηση κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων σ? αυτά.
2. Το προτεινόμενο σύστημα διοίκησης στο πρόγραμμα «Καλλικράτης» ενισχύει περισσότερο τη μονοπρόσωπη εξουσία του περιφερειάρχη και του δημάρχου σε βάρος των συλλογικών οργάνων, επιτροπών και συμβουλίων. Το σύστημα πρέπει να γίνει περισσότερο «συμβουλιακό» και λιγότερο μονοπρόσωπο (αρχηκοκεντρικό). Πρέπει να διευρυνθούν οι εξουσίες και οι αρμοδιότητες των συλλογικών οργάνων και να περιοριστούν από το μονοπρόσωπο όργανο, ώστε τα συλλογικά όργανα να βουλεύονται και να ασκούν με αποτελεσματικότητα τις αρμοδιότητές τους.
3. Τα αυτοδιοικητικά οργανωτικά σχήματα και λειτουργίες πρέπει να διασφαλίζουν, την άμεση συμμετοχή των πολιτών στη διοίκηση των υποθέσεών τους με την εισαγωγή ορισμένων αποκεντρωτικών διαδικασιών άμεσης δημοκρατίας. Η αποκέντρωση στην άσκηση της πολιτική εξουσίας δεν αφορά μόνο το κράτος αλλά και την αυτοδιοίκηση. Η αυτοδιοίκηση δεν μπορεί να είναι ένας απόμακρος διοικητικός μηχανισμός, δεν μπορεί να είναι κρατικιστική και γραφειοκρατική, αλλά δημοκρατική, αντιγραφειοκρατική.
Τελικά
Από το πώς θα ρυθμιστούν τελικά όλα τα παραπάνω θα εξαρτηθεί το μέλλον του θεσμού και η δυνατότητα που θα ?χουν οι τοπικές κοινωνίες να αγωνίζονται τα προβλήματά τους και να διαχειριστούν την πρόοδό τους στο μέλλον. Εμείς από τις θέσεις που βρισκόμαστε στην Αυτοδιοίκηση, θα συνεχίσουμε να διεκδικούμε μια πραγματική και προωθητική μεταρρύθμιση. Θα συνεχίσομε ν? αγωνιζόμαστε για να αναγεννηθεί η αυτοδιοίκηση ως λαϊκός και κοινωνικός θεσμός και να καταστεί φορέας κοινωνικής και οικονομικής προόδου, φορέας ουσιαστικής κοινωνικής συμμετοχής και δημοκρατίας.
*Μέλους του Δ.Σ.
της ΕΝΑΕ,
νομ. συμβούλου Χανίων
