Πρίν από πολλές δεκαετίες δεν είχε ο κόσμος ραδιόφωνα και τηλεοράσεις, μα ούτε και εφημερίδα δεν έφτανε στα μικρά χωριά. Όταν θέλανε να μαζευτούνε οι χωριανοί να κανονίσουνε την πορεία τους για τον τρόπο που θα ελάμβαναν μέρος στις επαναστάσεις ενημερώνονταν από στόμα σε στόμα. Ειδικά στα Σφακιά, που δεν κατοικούσανε Τούρκοι και που δεν εδρεύανε αρχές κατοχής εμαζεύονταν στην πλατεία του χωριού με άνεση και παίρνανε τις αποφάσεις τους, ενώ όπου ήτανε ανάμειχτοι οι κάτοικοι εμαζεύονταν στην εξοχή. Όταν ετοιμάζανε την εκστρατεία για να εξολοθρεύσουνε τον Αλιδάκη εσυγκεντρωθήκανε στο Ασκύφου, στις Καρές, κάτω από ένα πρίνο και το αποφασίσανε, μπροστά από το Αρχοντικό.
Στο δικό μου το χωριό στο Ασφένδου (που παραθερίζανε Βουβιανοί, Νομικιανοί και Κολοκασιανοί) είχανε την “Βουλή” τους στις Αχλάδες. Μια πλατεία που είναι στη μέση του χωριού και που είχε πάρει την ονομασία από δύο μεγάλες αγριοαχλαδιές που ήτανε εκεί. Αυτά άκουσα από τους γέρους όταν εγώ ήμουν παιδί. Είμαι μεγάλος και έζησα ανθρώπους που ήτανε μεγάλοι στην επανάσταση του 1866. Ο παππούς μου από τη μητέρα μου Κανάκης Καγιαδάκης και η γιαγιά μου από τον πατέρα μου Εργηνούσα Δεληγιαννάκη εζήσανε προσφυγόπουλα στην Κέρκυρα το 1866 όσο ήτανε η επανάσταση και λέγανε ότι πήγανε “στους Κορφούς”. Δεν την ξέρανε Κέρκυρα. Μα, από τον παππού μου ειδικά θυμάμαι πολλές ιστορίες. Την χειμερινή περίοδο εμαζεύονταν (τα τρία χωριά που είχανε θερινό τους χωριό το Ασφένδου) στην πλατεία που ήτανε στο νομικιανό πηγάδι. Μάλιστα άκουσα από τον παππού μου ότι το 1866, εκεί ορίσανε αρχηγό των Ασφενδιωτών τον Μανούσο Μπαλιώτη που αρχήγευε μέχρι που φύγανε οι Τούρκοι. Για ένα διάστημα αρχήγευε παράλληλα και ο Αναγνώστης Δεληγιαννάκης, που και στην πολιορκία του Βάμου έλαβαν μέρος και οι δύο.
Το 1944 εκάμανε στο Ασφένδου δύο χωριστές συγκεντρώσεις, μα όχι στην καθιερωμένη πλατεία. Πρώτα εσυγκεντρωθήκανε οι ΕΑΜίτες (αριστεροί) στην “καραπηδέ” του Φρυσούλη, από πίσω από το σπίτι που έχτισε αργότερα ο Στέλιος Βενάκης. Οργανωτές στην συγκέντρωση αυτή ήτανε ο φοιτητής της Νομικής Ανδρέας Μπολιώτης, που αργότερα έγινε δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, και ο Ιωάννης Βρετουδάκης. Μετά εκάνανε συγκέντρωση και οι ΕΟΚίτες (οι δεξιοί) στη συκιά του Μανούσου Ξηρουχάκη. Οργανωτές στη συγκέντρωση αυτή ήτανε ο Μανούσος Ξηρουχάκης, (ο παππούς του Αλέξη Γιαννούλια που είναι τώρα υπουργός Οικονομικών στο Ιλινόις των ΗΠΑ) ο Ιωσήφ Ι. Χιωτάκης και ο Μανούσος Ευστρ. Χιωτάκης.
Πάντως και πριν από την κατοχή και επί της κατοχής και μετά για κάποιες δεκαετίες, δεν είχαμε ούτε ραδιόφωνα, ούτε TV μα ούτε και εφημερίδα συχνά για να ξεδώσουμε και για να επικοινωνήσουμε με τους άλλους χωριανούς μας, εβγαίναμε στον Βουβά από το σπίτι του Μανώλη Χιωτάκη μέχρι την πετρόσκαλα της βεργοστρατίνας. Μπορεί να έβλεπες 20 άτομα. Άντρες, γυναίκες, παιδιά. Άλλοι κάθονταν στον τοίχο του κήπου και άλλοι στεκόντουσαν με τις ώρες. Η “ειδησεογραφία” επεριστρέφετο κυρίως σε τοπικά νέα, στα πρόβατα και στις ελιές. Δεν έλειπαν όμως και τα ιστορικά διηγήματα από τους ηλικιωμένους. Για τους πολέμους, για τις επαναστάσεις και ακόμα εμεταδιηγούνταν ό,τι άκουσαν από τους παλιότερους. Συχνά οι άντρες βγαίνανε και στο δώμα του Γιάννη Χομπίτη και επειδή είχε λίγα γένια ακούγετο “Σπανός”. Βγαίναμε λοιπόν “στου Σπανού το δώμα, που ήτανε “εβγοράδα”.
Στο Ασφένδου εκαθίζαμε στα “Χαράκια”. Εκεί που έχτισε μετά το καφενείο ο Ανδρέας Χομπίτης. Μα και στις “Αχλάδες” εσυχνάζαμε, εκεί πού ελάμβαναν τις αποφάσεις οι παλιοί μας για τις επαναστάσεις.
Τώρα οι εξελίξεις και ειδικά η TV εμπήκε αποτελεσματικά στη ζωή μας. Επέδρασε και στον χαρακτήρα μας, και στον τρόπο της ζωής μας και ακόμα στην ανατροφή των παιδιών μας και ακόμα στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους.
Τώρα έχουμε παντού, αν χρειασθεί αίθουσες διαλέξεων και δεν χρειάζεται να μαζεύεται ο κόσμος στην ύπαιθρο.
Κανάκης Ι. Γερωνυμάκης
