Γράφει ο δρ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ
Ο καθηγητής κ. Βουδούρης επισημαίνει (“Χ.Ν.” 14.1.2010) ότι πρέπει να είναι ουσιαστική η σχέση δασκάλου και μαθητή. Η άποψη αυτή είναι πλατωνική και παρουσιάζεται στους Σωκρατικούς διαλόγους. Το διαλογικό μοντέλο του Πλάτωνα φαίνεται στους διαλόγους Μένων και Ευθύφρων όπου ο Σωκράτης, ενθαρρύνει και ερεθίζει τους μαθητές του να σκεφτούν κριτικά και να ανακαλύψουν την αλήθεια, με τη βοήθεια της ανάμνησης. Ο σημερινός δάσκαλος δεν είναι ανάγκη να χρησιμοποιήσει την ανάμνηση, που συνδέεται μάλιστα με ορισμένες δοξασίες για τη φύση του ανθρώπου, αλλά να ενθαρρύνει το μαθητή να συλλάβει την ολότητα των ιδεών και να « τρέξει» μαζί του πιο πέρα από εκείνο που έγινε γνωστό. Η πράξη της «ανακάλυψης και δημιουργίας», είτε αυτή γίνεται από ένα επιστήμονα ή από ένα μαθητή, είναι στην πραγματικότητα μια πράξη τακτοποίησης και μετασχηματισμού των δεδομένων, κατά ένα τέτοιο τρόπο, ώστε ο μελετητής ? ερευνητής να πηγαίνει πάντα προς τα εμπρός, πέρα από τις πληροφορίες, τις μαρτυρίες και τις ενδείξεις.
Δεν μπορεί να νοηθεί σύγχρονη μέθοδος διδασκαλίας, χωρίς να κυριαρχεί η τάση για έρευνα και χωρίς να πραγματοποιείται η ανακάλυψη της αλήθειας από τους μαθητές, και η δημιουργία, με τη βοήθεια του δασκάλου. Το σύγχρονο αυτό πνεύμα ικανοποιούν οι λεγόμενες διερευνητικές μέθοδοι διδασκαλίας, όπου και μόνο συναντάται η ουσιαστική σχέση δασκάλου και μαθητή. Οι μέθοδοι αυτές βρίσκονται στο πνεύμα της απορίας, της ανησυχίας, του στοχασμού και δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να εργασθούν όσο πρέπει και όπως πρέπει, να αποκτήσουν διανοητική δυνατότητα και τέλος να αισθανθούν τη μεγάλη χαρά της ανακάλυψης και της δημιουργίας. Η χαρά αυτή είναι η μεγαλύτερη χαρά, η μεγαλύτερη αμοιβή. Με τη διερευνητική μέθοδο διδασκαλίας πετυχαίνεται μια θετική διαπροσωπική σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο και το μαθητή. Αναπτύσσεται η αμοιβαία εμπιστοσύνη και ο αμοιβαίος σεβασμός. Η συζήτηση δίνει την ευκαιρία στο δάσκαλο και το μαθητή να αντιμετωπίσουν ο ένας τον άλλο πρόσωπο με πρόσωπο, άτομο με άτομο και όπως είναι φυσικό το γεγονός αυτό ενισχύει τις προσωπικές σχέσεις. Εξάλλου ο δάσκαλος δέχεται αμέσως τις αντιδράσεις των μαθητών του ( επανατροφοδότηση -feed back- ) και έτσι έχει καθημερινώς έλεγχο της δουλειάς του. Με τη διαλεκτική-διερευνητική μέθοδο διδασκαλίας ο μαθητής αποκτά τις γνώσεις του και τις κατανοεί με τόση καθαρότητα και ζωηρότητα, που είναι αδύνατο να πετύχει με άλλο οποιοδήποτε άλλο τρόπο -και βέβαια ποτέ με την ψυχοφθόρο αποστήθιση. Ο μαθητής, μιλώντας και παρουσιάζοντας τις ιδέες του, αντιδρώντας στις ιδέες των άλλων και διευκρινίζοντας τις δικιές του θέσεις, παραδεχόμενος συγχρόνως τα σφάλματά του και αναγνωρίζοντας την ορθότητα των ιδεών των άλλων- κατά περίπτωση- μαθαίνει πραγματικά. Ένα ρωσικό ρητό λέγει «μαθαίνομε μόνο για εκείνο που συζητήσαμε». Μην ξεχνούμε ότι το κοινωνικό στοιχείο, που κυριαρχεί στη συζήτηση, είναι κρίσιμο στοιχείο για τη μάθηση.
Η καθαρή Σωκρατική μέθοδος είναι μέθοδος αργή και περίπλοκη και έχει αρκετά μειονεκτήματα. Για τούτο μπορεί να εφαρμοσθεί σήμερα με συμπληρώσεις, ώστε να λειτουργήσει ως πραγματική, σύγχρονη, διερευνητική εργασία. Στη μορφή αυτή της διδασκαλίας οι μαθητές αντί να αποστηθίζουν πληροφορίες, που τις δίνει ο «φωτοδότης» δάσκαλος – « φωτοδότη» τον ήθελαν και τον θέλουν οι οπαδοί της παραδοσιακής διδασκαλίας, γίνεται συνερευνητής, συναγωνιστής, εμψυχωτής και βοηθά τους μαθητές του να σκέπτονται για τον εαυτό τους και να χρησιμοποιούν μεθόδους πειθαρχημένης έρευνας, για να εξερευνήσουν το άγνωστο στις διάφορες περιοχές της γνώσης και να μελετήσουν το γύρω κόσμο με τα τόσα προβλήματά του. Η διερευνητική μέθοδος είναι διαδικασία για το σχηματισμό και τον έλεγχο ιδεών και έχει ως επακόλουθο μια «ανοικτή» ατμόσφαιρα στην τάξη, που ενθαρρύνει τους μαθητές να πάρουν μέρος στη συζήτηση και να εκφράσουν και διαφορετικές από τις συζητούμενες απόψεις, να ανακαλύψουν και να δημιουργήσουν. Στην αίθουσα της διδασκαλίας είναι μια μικρή κοινωνία, της οποίας τα μέλη χρησιμοποιούν και αξιοποιούν τις πληροφορίες, που έχουν πάρει από βιβλία και άλλες πηγές, αλλά και τις δεξιότητές τους, όπως και την προσωπική τους εμπειρία, για να αντιμετωπίσουν αντικειμενικά και συνετά σπουδαία φυσικά και κοινωνικά προβλήματα. Σε μια τέτοια τάξη τόσο ο δάσκαλος όσο και ο μαθητής έχουν να εκτελέσουν καινούριους ρόλους. Στη διερευνητική μέθοδο η εργασία διεξάγεται σε δημοκρατική ατμόσφαιρα, με διαλογική συζήτηση και απόλυτη ελευθερία σκέψης. ΄Ολοι οι μαθητές μπορούν να κάνουν υποθέσεις και να διατυπώνουν προτάσεις, χωρίς κανένα ενδοιασμό ή κίνδυνο για παρεξήγηση από το δάσκαλο ή τους συμμαθητές τους. Η αξία κάθε πρότασης κρίνεται από τη λογική της βαρύτητα και την επιχειρηματολογία και όχι από την πατρότητά της ή την αυθεντία του προσώπου που τυχόν είχε εκφράσει κάποια γνώμη στο παρελθόν για το συζητούμενο θέμα. Όλα θέτονται στο βάσανο της κριτικής. Ακόμη και οι ιδέες?αξίες. Οι ιδέες δε διδάσκονται από καθέδρας, αλλά συζητούνται και υπόκεινται σε κριτικό έλεγχο. Υπάρχουν αξίες διαδικαστικές και αξίες αντικειμενικές. Οι πρώτες αναφέρονται σε βασικές ? τυπικές δημοκρατικές αξίες ? όπως για παράδειγμα οι αρχές που πρέπει να ισχύουν κατά στη διάρκεια της συζήτησης και αναγνωρίζονται από τα ευρέα στρώματα. Οι αντικειμενικές αξίες, που είναι κυρίως ηθικής και κοινωνικής φύσεως- δεν είναι απόλυτες. Ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και από εποχή σε εποχή. Επομένως ο σεβασμός μιας αξίας θα εξαρτηθεί και θα διασφαλισθεί από την ευρεία ή βραχεία βάση που έχει στην κοινωνία Από την κριτική δεν υπάρχει κίνδυνος υποβιβασμού των αξιών. Απεναντίας μάλιστα ισχυροποιείται ο χαρακτήρας των μαθητών για να μη γίνονται στη ζωή έρμαια απατεώνων, αλλά και διαφημιστών και αναπτύσσεται η κριτική τους ικανότητα.
Με την κριτική σκέψη έχω απασχοληθεί πολύ κατά το παρελθόν, αλλά επανέρχομαι και σήμερα, γιατί έχω διαπιστώσει ότι εξακολουθεί να υπάρχει σε αρκετά σχολεία ο καταβασανισμός των μαθητών με την αποστήθιση, γεγονός που είναι η αιτία της αποτυχίας σε εξετάσεις, όταν τα θέματα ζητούν κάτι παραπάνω από την παρουσίαση έτοιμων πληροφοριών, που είναι γραμμένες στα βιβλία. ΄Οταν στα σχολεία εφαρμόζεται η διερευνητική διδασκαλία, όπως την παρουσιάσαμε παραπάνω, και η διδακτική διαδικασία οργανώνεται κατά ένα τέτοιο τρόπο, ώστε να αναπτύσσεται η κριτική σκέψη των μαθητών, να αισθάνονται τα παιδιά τη χαρά της ανακάλυψης και της δημιουργίας και η σχολική εργασία να είναι παραγωγική – ανακαλυπτική και όχι αναπαραγωγική, τότε οι μαθητές μας, μέλλοντες πολίτες του 21ου αιώνα θα είναι ικανοί να αντιμετωπίζουν το πλήθος των προβλημάτων που θα συναντήσουν και να βρίσκουν πάντα τη λογική λύση με τη συνεργία συναισθήματος και λογικής.
Ας ελπίσομε πως οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων θα έχουν τη διορατικότητα και γενναιότητα να εννοήσουν τα πράγματα ως έχουν και να ρυθμίσουν αναλόγως τη σχολική ζωή. Εχω τονίσει και άλλη φορά πως η κριτική σκέψη- που οδηγεί στην ανακάλυψη και δημιουργία πρέπει να είναι η καρδιά της καλώς εννοουμένης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, γιατί βρίσκεται στην καρδιά των αλλαγών του 21ου αιώνα.
