Όταν προσπαθείς να μελετήσεις το συνολικό έργο ενός ανθρώπου των γραμμάτων και θέλεις ν? ανακαλύψεις παλιότερες εργασίες του, θα μείνεις έκπληκτος απ? τον κρυμμένο πλούτο, τις αξιόλογες πληροφορίες και τη γνώση που μπορείς ν? αποκομίσεις…
Με τα χέρια γεμάτα στην Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων, ξεκινώ την περιπλάνησή μου, ανάμεσα σε έντυπα με λαογραφικό υλικό που όλα φέρουν την υπογραφή του κ. Σταμάτη Αποστολάκη:
«ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ», του 1983. Μεταξύ άλλων στη σελίδα 11, διαβάζω κι εντυπωσιάζομαι απ? το «ξεχασμένο» έθιμο του?θαψίματος των κρεάτων κάθε Καθαρή Δευτέρα. Σε μια εποχή που οι άνθρωποι δεν είχαν πολλά, προκειμένου να επιτύχουν τον απόλυτο καθαρισμό – εξαγνισμό, μετά τα αποκριάτικα ξεφαντώματα, όχι μόνο έπλεναν με βραστό νερό και μπόλικο σαπούνι τα μαγειρικά τους σκεύη, αλλά εξαφάνιζαν και τους… «πειρασμούς»!
Μας λέει ο κ. Αποστολάκης: «?Τα περισσεύματα των φαγητών της χθεσινής μέρας (της Αποκριάς), στο Κατσιδόνι της Σητείας, τα θάβανε και τα κλαίγανε? με μοιρολόγια, όπως:
«Ο Κρέως εξεψύχησε, κι ο Τύρος αποθαίνει
και ο καημένος ο Κουκάς, εις το τραπέζι μπαίνει!»
Σειρά τώρα έχει το φυλλάδιο «ΜΕΓΑΛΟΒΔΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΛΑΜΠΡΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ» του 1986, ανάτυπο απ? το τριμηνιαίο περιοδικό «Αμάλθεια», νομού Λασιθίου.
Μελετώ γνωστά κι άγνωστα Πασχαλινά έθιμα. Να και κάτι ενδιαφέρον για τα βάγια, της Κυριακής των Βαίων: «Ύστερα από τον εκκλησιασμό, το “βαγί” τοποθετείται στο πέτο, για να φαίνεται ώσπου να φτάξουμε στο σπίτι. Με την είσοδό μας, κρατούμε μπρός το βαγί και λέμε: ” Όξω ψύλλοι και κοριοί μέσα μπαίνει το βαγί?” και μετά τα βάζουμε κοντά στα εικονίσματα».
Και τι γίνεται εάν κάποιος σε κάψει κατά λάθος, με τη πασχαλινή λαμπάδα; «Ξιά σας! Μην κάψετε κιανιούς το ρούχο με τη λαμπάδα σας, γιατί ?ναι γρουσουζιά!», θα μας θύμιζαν οι γιαγιάδες, πιστές στις προλήψεις και στις δεισιδαιμονίες του καιρού τους.
Ωστόσο, στις σελίδες 18 και 19, συνειδητοποιώ για πρώτη φορά, ότι πολλές εκκλησιαστικές ρήσεις και φράσεις έχουν μπει για τα καλά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο: «Τετέλεσται, Άρον-άρον, Μετά φανών και λαμπάδων, Μνήσθητι μου Κύριε, Ας όψεται, Νίπτω τας χείρας μου, Διέρρηξε τα ιμάτιά του? Ιδού ο άνθρωπος»! Τις λέμε, κι έχουμε μάλλον ξεχάσει, το πόσες φορές τις έχουμε ακούσει στις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας, απ? όπου και προέρχονται…
Και προχωράμε!
«ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΞΕΝΙΤΙΑ», ανάτυπο απ? τον τόμο «Χανιά-1988». Αφιερωμένο στα χρόνια που ο Έλληνας ήταν κι αυτός ένας ταλαιπωρημένος, οικονομικός μετανάστης! Πικραμένα, ριζίτικα τραγούδια, σα μοιρολόγια για την «αναχώρηση» ή την αβάσταχτη ζωή στα ξένα:
«Εξώρισέ με η μοίρα μου σε δάση δασωμένα,
κάτω στο μαύρο ποταμό, στο μαύρο καλαμιώνα,
εκειά που διάγουν τα θεριά κι είναι κατοικημένα,
κι είναι τ? αρκούδια μαλλιαρά, τα φίδια φωλεμένα…»
Ας μην ξεχνάμε κι αυτούς που έμεναν πίσω: Σελίδα 68: Εικόνα που παρουσιάζει τη νεαρή να βόσκει τα ζώα της, διαβάζοντας κάτω από ένα δένδρο, το γράμμα του αγαπημένου της:
«Ξενιτεμένο μου πουλί, επήρα τη γραφή σου,
στον κόρφο μου την έβαλα κι? είπα: “Καρδιά δροσίσου”?»,
μας λέει η συνοδευτική, Κρητική μαντινάδα κι όλοι μας ξέρουμε, πως όλ? αυτά ήταν κάποτε, πέρα για πέρα, αληθινά?
Ξεφυλλίζω τώρα τα «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ Τ? ΑΡΓΑΛΕΙΟΥ» από την «Ελλωτία» Δήμου Χανίων του 1993. Διαβάζω για το «μεταξουργιό» και το «αργαστήρι», ρόκες, αδράχτια, ανέμες, χτένια και μασούρια -«σκλαβιά» αλλά και σημαντική και απαραίτητη απασχόληση κάθε ενήλικης γυναίκας πολλών αιώνων, ώσπου ανακαλύπτω μια ωραιότατη περιγραφή για το «ράσο του Κρητικού», το παλτό πολλαπλών χρήσεων -μοναδικό ένδυμα για μια ζωή που γινόταν από μαλλί προβάτου: «?Είναι το κινητό σπίτι του γεωργού στο βουνό και στον κάμπο? Είναι η ολονύχτιος παρασθιά του βοσκού, το κρεβάτι του, η ξεπαγιάστρα του, η τράπεζά του, ο παραβοσκός του μαζί με το σκύλο του…», μας μεταφέρει εδώ, ο συγγραφέας, την μαρτυρία παλιότερου, αυτοδίδακτου λαογράφου.
Να και μια μελέτη του, επίσης ανάτυπο από την «Ελλωτία» του 1994, για «ΤΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΜΑΧΑΙΡΙΟΥ». Μαθαίνουμε για τον τρόπο κατασκευής του, τα μέρη που το αποτελούν, την αξία που έχει το «μαυρομάνικο» για τον πολεμιστή. Δεν το φοράνε μόνο οι άνδρες, αλλά και η αρραβωνιαστικιά θα βάλει στη μέση στερεωμένο σε τρεις σειρές αλυσίδα από τον ώμο, το Κρητικό «αργυρομπουνιαλάκι» -δώρο το καλού της για να «υπερασπίζεται» την πίστη της προς αυτόν, να? αποθαρρύνει κάθε επίδοξο? αντίπαλό του, αλλά και για να της θυμίζει ότι ο αρραβωνιαστικός κρατάει κι αυτός… μαχαίρι και δεν αστειεύεται!
Σε κάποια μέρη δεν το χαρίζουν ποτέ το Κρητικό μαχαίρι, με την γραμμένη λεπίδα, το περίτεχνο «φουκάρι» και τα κρεμαστά φλουράκια, γιατί?«κόβει» τη φιλία! Αλλού, θα συνοδεύσει υποχρεωτικά, τα υπόλοιπα δώρα του νονού?
Ώρες μελετάμε ένα πολύτιμο υλικό -άπειρα δημοσιεύματα Ιστορικού, Λαογραφικού και Κρητολογικού ενδιαφέροντος!
Αποτέλεσμα της συστηματικής, κοπιαστικής και πολύχρονης αναζήτησης του συγγραφέα, στο παρελθόν του τόπου μας, που επάξια του δίνουν το τίτλο του λαογράφου και του ακούραστου ερευνητή.
Όμως, δεν τελειώνει εδώ η ανεξάντλητη προσφορά του, στα γράμματα και τον πολιτισμό!
Έχουν προηγηθεί κι άλλες σοβαρές εργασίες, όπως το μνημειώδες έργο του, Ριζίτικα «ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ» (Αθήνα-1993, σχ. 8, σελ. 614, των εκδόσεων “Γνώση”), το οποίο, μαθαίνομε, ότι επανεκδίδεται σύντομα, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Κι έχει ακολουθήσει, εκατοντάδα και πλέον μελετών, παρουσιάσεων της πνευματικής εργασίας άλλων, καθώς και πολλές συνεργασίες πάνω σε ποικίλα Λαογραφικά και Ιστορικά θέματα. Με πιο πρόσφατη, την έρευνά του των 385 σελίδων, του αξιόλογου βιβλίου «70 ΧΡΟΝΙΑ ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΟΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟ, 1937-2007». Μια έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», της οποίας, τα οικονομικά οφέλη ? όπως πληροφορηθήκαμε- ο κ. Αποστολάκης παραχώρησε στο Ίδρυμα. Το επίσης αξιόλογο, σχετικό με τον Εθνάρχη έργο του, «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟ», (σχ. 8, σελ. 80) είχε δοθεί στον αναγνώστη το 1995…
Συνεχής και αδιάλειπτη -πολύτιμη, θα έλεγα, η παρουσία του αγαπητού μας δασκάλου-λαογράφου κ. Σταμάτη Αποστολάκη στα πνευματικά και πολιτιστικά πράγματα της πόλης!
Του χρωστάμε πολλούς επαίνους και πολλές ευχαριστίες…
* Ο Σταμάτης Αποστολάκης είναι δάσκαλος – λαογράφος
