«Τι είναι η ευτυχία; Είναι να ζεις την πραγματικότητα, χωρίς να φοράς μάσκα». [Tom Cruise, Αμερικανός ηθοποιός, Απόσπασμα απ? το περιοδικό
Studio – Ιανουάριος 2002]
ΙΣΩΣ, οι Απόκριες να είναι η μοναδική περίπτωση που μας παρέχεται η ευκαιρία να εξωτερικεύσουμε αυτά που έχουμε καλά κρυμμένα στο υποσυνείδητό μας. Να εκφραστούμε, δηλαδή, χωρίς δεσμεύσεις κι αναστολές, χωρίς «κατά συνθήκην ψεύδη» και συμβατικότητες. Και επειδή πρόκειται για τον πραγματικό μας εαυτό, ας φροντίσουμε τον τύπο της μάσκας που θα φορέσουμε: να ανταποκρίνεται στην ψυχοσύνθεσή μας!
ΧΡΟΝΙΑ τώρα θέλουμε να τα πούμε «χύμα» στους πολιτικούς όλων των κομμάτων και αποχρώσεων, για το θλιβερό «μασκαριλίκι» της χώρας. Η μάσκα, βλέπετε, έχει συνδεθεί με το πολιτικό ψεύδος, γι αυτό και θα θέλαμε να τους πούμε «κάτω τις μάσκες»! Πέστε μας, λοιπόν, και μια φορά την αλήθεια: Βουλιάζουμε ή δεν βουλιάζουμε ως χώρα; Μας έχουν ρίξει «σανίδα σωτηρίας» ή μας περιμένει «βρεγμένη σανίδα» στο άμεσο μέλλον; Πόσο, άραγε, θα μας κοστίσει αυτή η «μασκαράτα» Ευρωπαίων και Αμερικανών; Αξίζει να κάνουμε θυσίες ή μήπως, μόλις ορθοποδήσουμε λιγάκι, θα ξαναρχίσουν-οι πολιτικοί μας- με «νέες μάσκες», ρεμούλες, λαμογιές, κουμπαριές, «μπαζιές» κ.λπ.;
Η ΜΑΣΚΟ-ΦΟΡΙΑ είναι για τη διασκέδαση μικρών και «μεγάλων» παιδιών. Έτσι συνηθίζεται. Αν και αυτοί που φοράν “κολλητά” στα πρόσωπά τους διαρκείς μάσκες, δεν είναι μόνο οι ηθοποιοί (οι ήθος ποιούντες), αλλά πρωτίστως οι πάσης φύσεως πολιτικοί και άρχοντές μας. Δεν επιμένουμε στο θέμα. Σήμερα δεν είναι η μέρα τους…
ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ είναι η πιο ανέμελη γιορτή του χρόνου. Προσκαλεί μικρούς και μεγάλους να «ντυθούν», να μασκαρευτούν, να ξεχαστούν, να ξεσκάσουν. Σκεφθείτε μόνο πόσοι “επισκέπτες” ταξιδεύουν σε Πάτρα, Ξάνθη, Νάουσα, Ρέθυμνο, στις γειτονιές της Αθήνας κ.α., για να γλεντήσουν, ή να δουν τους άλλους να γλεντούν! Το έθιμο, με όποιο καιρό κι όποια οικονομική δυσπραγία, τηρείται πιστά κάθε χρόνο.
ΣΤΗ ΔΙΝΗ της οικονομικής κρίσης σήμερα, μάλλον είναι ελάχιστα τα προς “γελοιοποίηση” πρόσωπα: κατά βάθος αισθανόμαστε τόση πίκρα για την “κοροϊδία” των κυβερνώντων μας που δε βρίσκουμε πια ούτε το στοιχειώδες κέφι να σαρκάσουμε κάτι για το οποίο φταίμε πρώτα εμείς ως «ανέμελοι» ψηφοφόροι!
ΟΜΩΣ, και χορούς θα έχουμε (bals masqu?s) και οι “αρματοδρομίες” με πολιτικά και άλλα σατιρικά “δρώμενα” στους δρόμους: με αποκριάτικες χαρούμενες φανταχτερές στολές, με σερπαντίνες και καραμούζες, με ροκάνες και πλαστικά ρόπαλα, και με κάποιο τυποποιημένο “κέφι” (βεβιασμένο και λιγοστό των ΜΜΕ). Ώσπου να μπούμε στη Σαρακοστή. «Η φτώχεια θέλει καλοπέραση», ό, τι κι αν συμβαίνει, ό, τι κι αν γίνει. Λόγω δε ακρίβειας, πολλοί θα αυτοσχεδιάσουν μάσκες και μακιγιάζ, και θα φορέσουν πιθανόν ρούχα βγαλμένα απ΄ τα ντουλάπια της μαμάς ή της γιαγιάς. Ενώ, δεν θα είναι λίγοι εκείνοι που θα κλειστούν στα σπίτια τους, κι ούτε που θα ανοίξουν σε οποιοδήποτε «μασκαρά» τους χτυπήσει την πόρτα. Καιροφυλακτεί, βλέπετε, και η εγκληματικότητα.
ΣΕ ΜΙΑ παρέλαση «καρναβαλιστών», με σώματα καλυμμένα ή ακάλυπτα και προκλητικά (όπως στη Βραζιλία), “πάνε περίπατο” οι καθημερινές απαγορεύσεις. Τώρα -το απαιτεί η εποχή στην οποία εξαίρεται η γονιμότητα- γίνονται αυτοσχέδιοι χοροί με υπαινικτικούς συμβολισμούς και σεξιστικά “σχόλια”: με φαλλοφορία, βωμολοχίες κ.ά. Τα “εξ αμάξης” και τα “ξανάστροφα”, με ταυτόχρονη παρωδία γάμου και θανάτου, με τρελούς χορούς και σκωπτικά τραγούδια, με “εικονικές βιαιοπραγίες” και άφθονο φαγοπότι, με μέθη και τρέλα, με αντιμετάθεση των κοινωνικών ρόλων κ.α., δίνουν και παίρνουν. Προσπαθούμε, έστω και φευγαλέα, να εξορκίσουμε την ίδια την αβίωτη ζωή μας και να ξεγελάσουμε το θάνατο.
Η ΜΑΣΚΑ, ως ιστορικό στοιχείο, χάνεται στα βάθη των αιώνων (1). Βρίσκεται σε όλες τις χώρες, σε όλες τις ηπείρους. Για την κοινωνική ανθρωπολογία, τη λαογραφία και τη θρησκειολογία, η μάσκα αποτελεί πανάρχαιο θέμα έρευνας και μελέτης. Πολλοί πολιτισμοί χρησιμοποίησαν μάσκες με ανθρώπινες μορφές ή με μορφές ζώων (όπως ο Αιγυπτιακός πολιτισμός). Θα μπορούσε κανείς να αναφερθεί σε παραδόσεις που χαρακτηρίζουν ολόκληρες ηπείρους (μάσκες αφρικάνικες ή ινδιάνικες κ.λπ.), ή και σε πολιτείες/κράτη (βενετσιάνικες μάσκες). Η παγκόσμια λογοτεχνία αφιερώνει πάρα πολλά στοιχεία στη μάσκα- προσωπείο. Από τον Όμηρο ως τον Πιραντέλο, τον Οβίδιο ως τους Σαίξπηρ και Μολιέρο, τον Γκυ ντε Μοπασάν και τον Πεσσόα, τον Λούις Κάρολ και τον Μπόρχες…, ο κατάλογος είναι ατέλειωτος. Η μάσκα-προσωπείο χρησιμοποιήθηκε στο αρχαίο ελληνικό θέατρο σε ποικίλους δηκτικούς, σατιρικούς, αλλά και τραγικούς ρόλους.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ της μάσκας ανάγεται σε αρχαίες μυστηριακές θρησκευτικές τελετές: για κάλυψη προσώπων ιερέων ή για δημιουργία υποβολής και επιβολής ενός θεϊκού μυστηρίου. Τα πιο παλιά προσωπεία βρέθηκαν στο βασιλικό νεκροταφείο της Ουρ, στη Μεσοποταμία και αποτελούσαν στοιχεία τέτοιων θρησκευτικών τελετών. Δεν υπάρχει λαός που για τους δικούς του λόγους να μην είχε (και έχει) το έθιμο της μασκαράτας (Κίνα, ασιατικές, αφρικανικές χώρες, κ.λπ.). Οι ειδικοί μιλούν για εμφάνιση της μάσκας κατά την εποχή που πάτησε το πόδι του στη γη ο πρώτος άνθρωπος. Τη θεωρούν ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα τέχνης κι ως ένα πνευματικό προϊόν ενός ανώτερου εξελικτικά όντος, όπως είναι ο άνθρωπος.
ΣΗΜΕΡΑ, όλοι λίγο πολύ φορούμε “μάσκες”: στη δουλειά, στο σπίτι, απέναντι σε ανωτέρους μας, στον έρωτα, στην παρέα, όταν θέλουμε να δικαιολογηθούμε ή κάνουμε λάθη… Είναι ανθρώπινο στοιχείο η τάση να προσποιούμαστε κάτι άλλο απ΄ τον πραγματικό εαυτό μας, για να καλύψουμε κάτι ή να μη τιμωρηθούμε για κάτι που κάναμε. Έστω κι αν ο Shakespeare υποστηρίζει πως «Όποιος σκεπάζει τα λάθη του, καταλήγει στο τέλος να ξεμασκαρεύεται από τη συνείδησή του».
Η «ΜΑΣΚΑ» φαίνεται πως είναι αναπόσπαστα δεμένη με τη ζωή μας: τόσο ως στοιχείο πρόκλησης ευθυμίας και χαράς (Απόκριες), όσο και ως στοιχείο κάλυψης της βαρβαρότητάς μας (Πολιτική- Διπλωματία). Τα μεγαλύτερα εγκλήματα έγιναν (και γίνονται) κάτω από «μάσκες» φραστικών ή εικονικών “επιχειρημάτων” («ειρηνευτικές επεμβάσεις» κ.λπ.). Πάρτε για παράδειγμα, τους πολέμους των τελευταίων δεκαετιών του περασμένου αιώνα, αλλά κι αυτούς του τωρινού. “Μάσκα”-επιχείρημα βαρβαρότητας η κάθε δικαιολογία, αλλά και άκρατου λυρισμού. Θυμηθείτε μόνο τους ναζί και τη μουσική του… Βάγκνερ, ή τον Μπους που συνομιλούσε με το Θεό (!), πριν από κάθε πόλεμο. Μια υποκριτική, δηλαδή, πραγματικότητα που δεν διαφεύγει απ΄ το οξύ κριτικό πνεύμα του Milan Kundera που σημειώνει με πικρία: «Αν κάτι πάντα με απογοητεύει βαθύτατα στον άνθρωπο, είναι να βλέπω πόσο η ωμότητα και η στενοκεφαλιά του καταλήγουν να καλύπτονται κάτω από τη μάσκα του λυρισμού». Και δεν έχει άδικο. Θα προσθέταμε δε και την «ψυχρή μάσκα» του κυνισμού που φορούμε σήμερα…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Για τον Κ.Π. Καβάφη [«Βιβλιοθήκη»-«Ελευθεροτυπία» 23/2/2001, «Λογοτεχνικές Μάσκες» της Κ. Σχινά, σελ. 8-9] «Η λέξη μάσκα έχει αραβική προέλευση, από το «μασκάρα» που στη γλώσσα του Κορανίου σημαίνει χωρατό, κι απ΄ αυτήν βγήκε η ιταλική λέξη «maschera», καθώς και η Μασκάρα, η αραβική πόλη…».
