ΓΚΕΡΝΤ ΣΒΕΡΧΟΦ, καθηγητής Ιστορίας στη Δρέσδη
Εκδόσεις βιβλιοπωλείου της Εστίας
Σειρά: Ιστορία και Πολιτική
Tου Δ. KAKABEΛAKH
Ένα σημαντικό βιβλίο για τη μαύρη περίοδο της Ιεράς Εξέτασης. Με διώξεις αιρετικών κατά τον Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους. Με την παπική Ιερά Εξέταση και το πειραματικό εργαστήριο σφαγών στη Νότια Γαλλία, αλλά και με την ισπανική Ιερά Εξέταση και των νεότερων χρόνων, καθώς και την Ιερά Εξέταση και τις διώξεις μαγισσών. Για να έχει δημιουργηθεί (ιδίως κατά της Ισπανίας) ένας μύθος, που δεν ανταποκρίνεται, με τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα στην πραγματικότητα σε διάφορα σημεία του.
Ομως, παρά την καλή προσπάθεια μιας αναζήτησης αληθειών, η Ιερά Εξέταση του Μεσαίωνα υπάρχει -πέρα από τις αντιδράσεις- τρομερή και απαίσια στην ιστορική της διάσταση. Από τη θρησκευτική και τη βασιλικο-εξουσιαστική Δύση? τη «χριστιανική» Δύση που εξακολούθησε, έκτοτε, ως σήμερα (ιδιαίτερα σήμερα) να εφαρμόζει παραλλαγμένες μορφές «Ιεράς Εξέτασης» με αμέτρητα εγκλήματα, όπως τα βιώσαμε και τα βιώνουμε πάλι.
Από εδώ και μπρος και δεν ξέρουμε για πόσα χρόνια, η Ελλάδα κάτω από τον συνεχή έλεγχο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (όπως είχαμε γράψει πριν από 5 – 6 μήνες) θα υφίσταται την «Ιερά Εξέταση» των Ευρωπαίων εταίρων μας, που μας έσπρωξαν για διασφάλισή τους στην εποπτεία του Νομισματικού Ταμείου. Για να δηλώσει ο εξοχότατος πρωθυπουργός μας κ. Γεώργιος Παπανδρέου, ότι η Ελλάδα δεν ζήτησε την εποπτεία του ΔΝΤ, αλλά μόνο την τεχνική βοήθειά του. Όμως, επαναλαμβάνουμε, το απαίτησαν οι εταίροι μας στην ΕΕ και, κυρίως, ο γαλλο-γερμανικός άξονας, που εμφανίσθηκαν με φιλελληνικό «αίσθημα», για να τους τα ανταποδώσουμε με δικές μας αγορές αεροπλάνων και αναλήψεις μεγάλων έργων. Χωρίς, όμως, να μας δώσουν καμιά ουσιαστική βοήθεια, ούτε χρήμα, αλλά σε «καλές» διαμεσολαβήσεις? για μεγάλες ελληνικές επιβαρύνσεις μας, για να σωθεί η ισορροπία της ευρωζώνης, με «άγριο» σφάγιο (για σωτηρία) την Ελλάδα. Για να ζούμε, τώρα πάλι, ένα άλλον Μεσαίωνα «Ιεράς Εξέτασης» και βασανισμών. Γιατί, τι άλλο είναι από βασανισμοί και καταναγκασμοί οι μεθοδεύσεις των Ευρωπαίων εταίρων μας, για αποδυνάμωση της ελληνικής οικονομίας και του ελληνικού λαού;
Εναντίον, και πάλι, ιεροεξεταστών Ελλάδα ? κόσμος
Και αυτή η «Ιερά Εξέταση» 700 τόσα χρόνια μετά τη συντέλεσή της, ξανασυμβαίνει τώρα, με «εκσυγχρονισμένους» τρόπους μεταμοντέρνων ενεργειών και διαδικασιών. Αλλά και με μια απόλυτη συγκυρία αυτής της νέας «ενσκλάβωσης» (οικονομίας, λαού και χώρας) τις μέρες που αρχίζει η μεγάλη τεσσαρακοστή της Ορθοδοξίας, που οδηγεί στην εβδομάδα των Παθών, με Σταύρωση, την Ταφή και την Ανάσταση. Με τη διαφορά πως φέτος δεν θα υπάρξει ανάσταση, αλλά ένας διαρκής «θρήνος».
Το βιβλίο «Ιερά Εξέταση» το έγραψε ο καθηγητής της ιστορίας Νέων Χρόνων στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Δρέσδης ? Γερμανίας. Ενας ακαδημαϊκός με πλούσιο συγγραφικό έργο και έντονη ερευνητική δραστηριότητα, σε συνεργασία με άλλα πανεπιστήμια και ινστιτούτα.
Αυτό το ενδιαφέρον βιβλίο κυκλοφόρησε σε μετάφραση από τα ισπανικά του Ηλία Τσιριγκάκη, από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, μαζί με άλλα δυο βιβλία ισπανικού ενδιαφέροντος, όπως «Η Ισπανία και τα ελληνικά νησιά», μια ιστορική θεώρηση του συγγραφέα, νομικού ? ιστορικού και διπλωμάτων Μιγέλ Ανχελ Οτσόα Μπράουν και το άλλο με τίτλο «Ελληνίδες μάγισσες στη Βενετία», του ερευνητή και διδάκτορος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Διονύση Γιαλαμά.
Όμως, αυτά τα δυο ενδιαφέροντα βιβλία θα τα παρουσιάσουμε αργότερα, μετά το έργο «Ιερά Εξέταση» που παρουσιάζουμε σήμερα.
Ενας ιστορικός όρος που εξάπτει τη φαντασία
Κατά τον συγγραφέα καθηγητή αυτού του βιβλίου, η «Ιερά Εξέταση» είναι ένας ιστορικός όρος, που εξάπτει τη φαντασία και ανακαλεί ζοφερές εικόνες, με φανατικούς και σαδιστές διώκτες των αιρετικών. Επίσης σηματοδοτεί σκοτεινά κολαστήρια και μαζικές θανατώσεις στην πυρά. Με τον θεσμό αυτό να έχει ταυτιστεί στη συλλογική μνήμη με μια από τις μελανότερες σελίδες της ιστορίας της Δύσης.
Όμως, ο Γκέρντ Σβέρχοφ, με αξιοθαύμαστη νηφαλιότητα και διεξοδικότητα, παρουσιάζει την πορεία της σε όλο το τοπικό και χρονικό φάσμα: Από τον Μεσαίωνα έως τους νεότερους χρόνους, με κύριους σταθμούς της τη μεσαιωνική παπική Ιερά Εξέταση και την ισπανική και ρωμαϊκή εκδοχή της κατά τους νεότερους χρόνους. Κατευθυντήριες αρχές του παραμένουν ο διαχωρισμός μύθου και πραγματικότητας και ο σεβασμός της ιστορικής αλήθειας, προκειμένου για ένα φαινόμενο με πολύμορφες θρησκευτικές και πολιτικές προεκτάσεις. Οπου ανάμεσα στις πυρές της Ιεράς Εξέτασης και τα κρεματόρια των φασιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης υπάρχουν αντιστοιχίες. Όπως και με τα Goulak, σημειώνουμε εμείς. Όπως και με τις σύγχρονες μορφές βασανισμών των θεωρούμενων ως υπόπτων για τρομοκρατικές προθέσεις και δράσεις.
Δικαιολογία πως η «Ιερά Εξέταση» ήταν χάρτινη τίγρης
Όμως, στην εισαγωγή του, ο καθηγητής και συγγραφέας Γκέρντ Σβέρχοφ, σημειώνει ότι: ?«Η Ιερά Εξέταση δεν ήταν σε καμιά περίπτωση της ιστορίας της οργάνωσης πανταχού παρούσα και αδιαλείπτως δραστήρια. Αλλά συχνά θύμιζε απλώς χάρτινη τίγρη. Παρ? όλα δε τα νεοτερικά χαρακτηριστικά της, δεν ήταν ένας ολοκληρωτικός εξουσιαστικός μηχανισμός, αλλά ένας τυπικός προνεωτερικός θεσμός, που βρισκόταν σε διαρκή αντιπαράθεση με ανταγωνιστικές (κοσμικές και εκκλησιαστικές) δικαστικές και διοικητικές αρχές και υστερούσε, αφού προφανώς δεν διέθετε εκτελεστική δραστηριότητα.
Ακόμα, όμως, διατυπώνει την άποψη ότι: «Οι διωγμοί αλλοθρήσκων δεν αποτελούν αποκλειστικό γνώρισμα της παπικής εκκλησίας. Για να καταλήξει στην εισαγωγή του να διατυπώσει την επιστημονική του γνώμη, ότι: «Η σύγχρονη έρευνα δείχνει να έχει αντιπαρέλθει μερικές από τις ανυπόστατες κατηγορίες για τις θηριωδίες της Ιεράς Εξέτασης. Από την άλλη πλευρά στην αναθεωρητική τάση ελλοχεύει ο κίνδυνος του εξωραϊσμού?».
Ακόμη, όμως, και οι αναθεωρητικές προσεγγίσεις της σύγχρονης έρευνας δεν μπορούν να διαγράψουν εντελώς τις σαφείς αξιολογικές κρίσεις σχετικά με τη δράση της «Ιεράς Εξέτασης».
Για να παραμένει ως σύμβολο των ολέθριων συνεπειών ενός μηχανισμού που επεδίωξε να προασπίσει την αληθινή πίστη με απάνθρωπα μέσα. Ενός μηχανισμού που η επίδρασή του φτάνει ως τις μέρες μας. Τόσο εξαιτίας της πολυθρύλητης βαναυσότητας και του διογκωμένου φόρου αίματος, όσο και εξαιτίας της επινόησης εκλεπτυσμένων τεχνικών εξουσίας, για την εμπραγμάτωση και επιβολή αυτής της βαναυσότητας.
Δεν πρέπει να αρνούμαστε νέα επιστημονικά ευρήματα
Στο σημαντικό αυτό βιβλίο, ο συγγραφέας του, ως ειδικός στην επιστημονική ? ιστορική έρευνα, ψάχνει πολλές πηγές και κάνει πολλούς συσχετισμούς, για να μπορέσει να αγγίξει το βάθος της αλήθειας για την Ιερά Εξέταση, με σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις.
Βέβαια, κανείς δεν πρέπει να αρνείται νέα ευρήματα για παλιά θέματα, με νέα δεδομένα. Φτάνει αυτά τα νέα στοιχεία να προκύπτουν από έρευνες που γίνονται για να ωραιοποιήσουν, εκ των υστέρων, καταστάσεις τις οποίες «υπηρετούσαν», για το καλό, ενώ συντελούσαν σ? ένα μεγάλο ιστορικά κακό και εγκληματικό σε βάρος ατόμων, ομάδων και ανθρώπων σε σκοτεινές εποχές, όπως έχει χαρακτηριστεί ο Μεσαίωνας. Και τούτο, παρά το γεγονός ότι σ? αυτούς τους καιρούς είχαν ανοίξει πολλοί πνευματικοί, φιλοσοφικοί, επιστημονικοί, λογοτεχνικοί και καλλιτεχνικοί δρόμοι πάνω στις πατημασιές των οποίων ακολούθησαν οράματα και επιτεύξεις των επόμενων αιώνων. Ιδιαίτερα, όμως, ο Μεσαίωνας αποτέλεσε το πεδίο που άνθισε η αναγέννηση.
Οι πάπες ίδρυσαν τη δική τους Ιερά Εξέταση τον 13ο αιώνα
Βασικά, οι πάπες ίδρυσαν τη δική τους Ιερά Εξέταση στις αρχές του 13ου αιώνα. Στη διάρκεια του πρώιμου Μεσαίωνα, οι δογματικές παρεκκλίσεις υπάγονταν στη δικαιοδοσία των τοπικών επισκόπων. Συγκεκριμένα, το 1233, ο πάπας Γρηγόριος ίδρυσε επίσημα την παπική Ιερά Εξέταση ως αυτοτελές εκκλησιαστικό δικαστήριο, ξεχωριστό από τα επισκοπικά δικαστήρια. Με διορισμό ειδικού κατήγορου, απευθείας από τον πάπα. Αλλά, το 1330 η Ιερά Εξέταση στη Γαλλία έγινε βασιλικό δικαστήριο. Δεν είχε όμως σχέση με την ισπανική Ιερά Εξέταση, που ιδρύθηκε το 1478 από τον βασιλιά Φερδινάνδο και τη βασίλισσα Ισαβέλλα.
Το βιβλίο του καθηγητή Γκερντ Σβέρχοφ εξετάζει πώς προέκυψαν οι κατά τόπους μορφές της Ιεράς Εξέτασης, που ξεκίνησαν μέσα από αιρέσεις των δυτικών παπικών και κοσμικών εξουσιών.
Τα περιεχόμενα του βιβλίου είναι:
Ι. Εισαγωγή
ΙΙ. Εκκλησία και οι αιρέσεις τον 12ο αιώνα
ΙΙΙ. Η παπική Ιερά Εξέταση κατά τον Μεσαίωνα
1. Προϊστορία και ίδρυση
2. Νότια Γαλλία το πειραματικό εργαστήρι της Ιεράς Εξέτασης
3. Τοπικές παραλλαγές
4. Δομές, μέθοδοι, όρια
IV. Η ισπανική Ιερά Εξέταση των νεότερων χρόνων
1. Ιδρυση και εξέλιξη
2. Οργάνωση, διαδικασία και εγκλήματα
V. Η ρωμαϊκή Ιερά Εξέταση των νεότερων χρόνων
VΙ. Ιερά Εξέταση και διώξεις μαγισσών
VΙΙ. Ο μύθος της Ιεράς Εξέτασης
Ισπανική προσπάθεια, να σβήσει ο «μαύρος» θρύλος
Από αυτό τον «μύθο» του συμπερασματικού κεφαλαίου, παραθέτουμε μερικά σημαντικά αποσπάσματα. Μέσα από τα οποία φαίνεται διάφανα η προσπάθεια του συγγραφέα να την εξιλεώσει. Ειδικά την ισπανική, που ήταν ο «μαύρος» θρύλος.
α) Η ιστορία της Ιεράς Εξέτασης εμφανίζεται ως ένας μύθος που παρουσιάζει τη Δύση να γεννιέται από το πνεύμα του καταναγκασμού και της βίας? Όμως, την περίοδο της δραστηριότητας η Ιερά Εξέταση αντιμετώπισε αντίσταση και οξύ αντίλογο από διάφορες πλευρές. Διαμαρτυρίες για παράνομες επεμβάσεις διωκτών των αιρετικών, καθώς και ενστάσεις εκ μέρους των ανταγωνιστικών κοσμικών και εκκλησιαστικών εξουσιών. Με δολοφονημένους ιεροεξεταστές και πυρπολημένα αρχεία. Γιατί, βασικά, η καινοφανής αυτή διαδικασία συγκρουόταν με το παραδοσιακό περί δικαίου αίσθημα πολλών ανθρώπων. Ενώ οι ειδικές δικαιοδοσίες των παπικών απεσταλμένων προκαλούσαν την αντίδραση άλλων δικαστικών αρχών.
β) Ο «Μαύρος» θρύλος, «Leyendra negra», πλάστηκε για να δηλώσει τα αρνητικά στερεότυπα που κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη, για την Ισπανία και τους Ισπανούς από τον 16ο αιώνα. Πρωταρχικό ρόλο στη δημιουργία και τη διάδοση του «μαύρου» θρύλου, διαδραμάτισαν η Γαλλία και η Αγγλία, που από το 1555 και 1558 βίωσαν την εμπειρία της αιματηρής πολιτικής σύγκρουσης, για τα θρησκευτικά δόγματα.
γ) Πάντως, ο μαύρος θρύλος γέννησε (γράφει ο καθηγητής Γκερντ Σβέρχοφ) τον σύγχρονο μύθο της Ιεράς Εξέτασης. Απαιτήθηκε ο μετασχηματισμός του στην παπική ? ρωμαϊκή Ιερά Εξέταση και η επέκταση και αναγωγή του στον Μεσαίωνα.
Ο συγγραφέας παράλληλα αναφέρει σοβαρές αντιστάσεις Ισπανών (της τότε εποχής) κατά της Ιεράς Εξέτασης. Ενώ, για την εποχή του Διαφωτισμού και μετέπειτα, παρουσιάζει όλες τις προοδευτικές αντιδράσεις της ισπανικής πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας κατά της «Ιεράς Εξέτασης». Γιατί η Ισπανία, με πολλούς τρόπους προσπαθεί να αποβάλλει το παρελθόν του μαύρου θρύλου, για μια δημιουργική εικόνα της στον σύγχρονο κόσμο μας. Στον οποίο, πάλι, γίνονται τόσες σκοτεινές και απάνθρωπες κακοποιήσεις.
