Γράφει ο ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ Ν. ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗΣ*
Η κατάκτηση των Χανίων από τους Οθωμανούς στα 1645 και γενικότερα η έκβαση του Κρητικού Πολέμου έχει απασχολήσει κατά καιρούς την ελληνική ιστοριογραφία, η οποία χρησιμοποιώντας ελληνικές και βενετικές ως επί το πλείστον πηγές επιχειρεί να δώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την άμυνα της πόλης και την τελική συνθηκολόγηση των υπερασπιστών της. Το ερώτημα βέβαια που προκύπτει είναι το κατά πόσον μπορεί να υπάρξει μια συγκριτική αντιπαράθεση και σύζευξη των παραπάνω πηγών με τις αντίστοιχες οθωμανικές για το μείζον ζήτημα του Κρητικού Πολέμου.
Με άλλα λόγια, χρήζει μεγάλης σημασίας η οπτική με την οποία η Οθωμανοί ιστοριογράφοι κατέγραψαν τα γεγονότα στα έργα τους για να έχουμε έτσι μια ολοκληρωμένη και περισσότερο αξιόπιστη εικόνα για τα γεγονότα της εποχής.
Η οθωμανική ιστοριογραφία που αναφέρεται στην κατάκτηση των Χανίων εκπροσωπείται από έργα λόγιων Οθωμανών, όπως του Katib Celebi και του Piri Pasazade Hϋseyin, που γράφουν σε μια πιο εκλεπτυσμένη και γλαφυρή γλώσσα σε σχέση με την αυστηρή χρονογραφική παράθεση των γεγονότων που κυριαρχούσε μέχρι και τον 16ο αιώνα. Τα έργα τους, Tarih-i feth-i Hanya (ιστορικό της κατάκτησης των Χανίων) και Fezleke (χρονικό) αλλά και το Fϋtuhat -? Hanya (η κατάκτηση των Χανίων) ενός άγνωστου συγγραφέα, ακολουθούν την πορεία των στρατιωτικών γεγονότων ανά ημέρα πολέμου δίνοντας πλείστες περιγραφές και λεπτομέρειες για την έκβαση των επιχειρήσεων. Το αν διακυβεύεται η αντικειμενικότητα του αφηγηματικού τους χαρακτήρα, είναι δύσκολο να απαντηθεί, καθώς δεν λείπουν ενθουσιώδεις προσωπικές κρίσεις π.χ. για το ετοιμοπόλεμο του στρατεύματος, ωστόσο δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και στιγμές που οι συγγραφείς καυτηριάζουν τυχόν αποτυχημένες επιθέσεις των Οθωμανών έναντι της καλά οργανωμένης βενετικής άμυνας. Όπως και να ?χει, τα παραπάνω έργα αποτελούν έναν ανεκτίμητο θησαυρό πληροφοριών για γεγονότα, τα οποία είτε δεν καταγράφονται είτε έχουν μεταφερθεί αποσπασματικά μέχρι σήμερα.
Εβδομήντα τέσσερα χρόνια πριν την εισβολή των Οθωμανών στα Χανιά, ο Βενετός Ρέκτορας Marin Cavalli σε μια αναφορά του έγραφε τα εξής: «Οι Τούρκοι για να κατακτήσουν τα Χανιά ψάχνουν μια αφορμή. Μόνο ένας δρόμος υπάρχει για μας, να μην τους δώσουμε αυτή την αφορμή». Τα λόγια του δεν διαψεύστηκαν και στα 1645, με αφορμή την πειρατεία ενός οθωμανικού πλοίου από Μαλτέζους, όπου σύμφωνα με τις αιτιάσεις των Οθωμανών βρήκαν καταφύγιο στη βενετική Κρήτη, ο οθωμανικός στόλος κινήθηκε εναντίον του νησιού. Στις 23 Ιουνίου του 1645 (28 Rebiϋlahir 1055) οι Οθωμανοί επιτέθηκαν στο νησί Ayatodori (Αγ. Θεόδωροι ή Θοδωρού) και σε διάρκεια τεσσάρων ωρών κατάφεραν να θέσουν υπό τον έλεγχο τους τα δύο οχυρά και να αγκυροβολήσουν στα ανοιχτά του. Την επόμενη ημέρα ακολούθησε η απόβαση στα παράλια των Χανίων και η κατασκήνωση των στρατιωτών απέναντι από τα τείχη της πόλης. Το σχέδιο των Οθωμανών απέβλεπε εξαρχής σε μια συστηματική χρήση του πυροβολικού από την ξηρά και όχι εισβολή του στόλου. Οι παραπάνω ιστορικοί εκθείαζαν την αμυντική δομή των Βενετών λέγοντας ότι τα ισχυρά τείχη, η στενή είσοδος του λιμανιού και η παράταξη 100 κανονιών γύρω απ? αυτό καθιστούσαν απαγορευτική την όποια ναυτική επιχείρηση σ? αυτό το σημείο.
Ο συνολικός αριθμός των Οθωμανών που έλαβαν μέρος δεν μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια, καθώς σ? όλη τη διάρκεια των εχθροπραξιών ενισχύονταν με πολλές εφεδρείες από Αιγύπτιους, Λίβυους και Αλγερινούς. Εντύπωση όμως κάνει η συγκέντρωση εκατοντάδων πλοίων απ? όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας με εθελοντές στρατιώτες στα λιμάνια της Θεσσαλονίκης και του Τσεσμέ, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι για τη μεταφορά των παραπάνω στρατιωτών και 850 τόνων μπαρουτιού, 50.000 σιδερένιων βλημάτων, φτυαριών και άλλων εργαλείων εκμισθώθηκαν 197 μεταφορικά πλοία.
Οι εχθροπραξίες άρχισαν τελικά στις 28 Ιουνίου από πολυβολεία που είχαν στηθεί στον λόφο Konstantin Kilisesi (εκκλησία του Κωνσταντίνου), ενώ μέχρι τις 30 Ιουνίου τα οθωμανικά στρατεύματα περικύκλωναν με νέες οχυρωματικές θέσεις την πόλη, με το ιδιαίτερο σώμα των σπαχήδων να στρατοπεδεύει στη θέση Kubbeli Kilisesi (εκκλησία του Κουμπελή). Με βάση πάντα τις οθωμανικές πηγές, οι Βενετοί έστειλαν άμεσα 900 τυφεκιοφόρους για την αντιμετώπιση των εισβολέων, ωστόσο διασκορπίστηκαν από 500 Οθωμανούς στρατιώτες. Στις 17 Ιουλίου άλλοι 500 Βενετοί από τον Χάνδακα επιχείρησαν να εισέλθουν στον κόλπο της Σούδας, ωστόσο και αυτοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, καθώς οι Οθωμανοί είχαν αποκλείσει τη συγκεκριμένη είσοδο.
Οι κανονιοβολισμοί είχαν επιφέρει αρκετά ρήγματα στα τείχη, αλλά οι Οθωμανοί δεν μπορούσαν να πραγματοποιήσουν γενική έφοδο λόγω της τάφρου που περιτριγύριζε την πόλη. Έτσι, αποφάσισαν να κατασκευάσουν μία γέφυρα μεταξύ των αναχωμάτων και των τειχών, ωστόσο οι συνεχείς πυροβολισμοί των Βενετών τους εμπόδιζε να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους. Η προσέγγιση των τειχών δεν ήταν εύκολη, καθώς οι Βενετοί υπερασπιστές απαντούσαν «με πύρινες βόμβες, με μεγάλες πέτρες και με βόμβες από μπουκάλια με πανί και εύφλεκτο υλικό». Μια από τις επόμενες κινήσεις των Οθωμανών ήταν η κατασκευή λαγουμιών. Στις 6 Αυγούστου, αφού έσκαψαν ένα μεγάλο λαγούμι, τοποθέτησαν 150 καντάρια μπαρούτι (8.475 κιλά) και ισοπέδωσαν όλα τα τείχη που βρίσκονταν στην αριστερή πλευρά του οχυρού του Murad Aga. Δύο μέρες αργότερα έγινε γενική έφοδος αλλά αποκρούσθηκε από τους Βενετούς.
Το αξιοσημείωτο στην παραπάνω περίπτωση είναι ότι ο Yusuf Pasa, διοικητής των οθωμανικών δυνάμεων, προχώρησε στη διανομή χρημάτων και δώρων στους τραυματισμένους στρατιώτες, όπως και τιμάρια (φορολογικές πρόσοδοι) στους συγγενείς των νεκρών πολεμιστών για την εξύψωση του ηθικού τους. Στις 17 Αυγούστου έγιναν άλλες δύο αποτυχημένες επιθέσεις και στις 19 Αυγούστου, τη στιγμή που οι Οθωμανοί προετοιμάζονταν για μια νέα επίθεση, οι Βενετοί απέστειλαν πρεσβεία για την κατάπαυση του πυρός και την έναρξη συνομιλιών.
Ο Yusuf Pasa αποδέχθηκε την πρόσκληση και ως εγγύηση για τις ειρηνευτικές συνομιλίες έστειλε στη βενετική πλευρά δύο Οθωμανούς αξιωματούχους ως ομήρους. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω διαπραγματεύσεων ήταν η σύνταξη εγγράφου σύμφωνα με το οποίο οι κάτοικοι της πόλης, αφού αποποιούνταν οποιοδήποτε δικαίωμα ιδιοκτησίας εντός των τειχών, ήταν ελεύθεροι είτε να μετοικήσουν σε άλλο μέρος του νησιού είτε να φύγουν μαζί με την κινητή τους περιουσία με τα βενετσιάνικα πλοία.
Ο επίλογος της πολιορκίας των Χανίων γράφτηκε στις 22 Αυγούστου, οπότε η πόλη παραδόθηκε επίσημα στους νέους κυρίους της.
*Ιστορικός – Τουρκολόγος
