Η Πρωτοβουλία των συνεργαζόμενων ιδρυμάτων έχει σαφή μορφωτικό και αναπτυξιακό προσανατολισμό. Ο μορφωτικός προσανατολισμός περιλαμβάνει παιδαγωγικές και λειτουργικές προτάσεις για εκπαιδευτικές δραστηριότητες και καινοτομίες που απευθύνονται σε μαθητές και εκπαιδευτικούς. Ο αναπτυξιακός συνδέεται λειτουργικά με τον μορφωτικό και περιλαμβάνει τη μελέτη των θεμάτων που αφορούν στη σύνδεση εκπαίδευσης και απασχόλησης και ιδιαίτερα αυτά των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η Μορφωτική Πρωτοβουλία λειτουργεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων και αναπτύσσει τη δράση της παρακολουθώντας τις εξελίξεις και τάσεις της εκπαιδευτικής πολιτικής σε διεθνές επίπεδο, διερευνώντας τα δεδομένα και τις ανάγκες στη χώρα μας και προτείνοντας προσεγγίσεις και πρακτικές που εξυπηρετούν τον στόχο της. Στο πλαίσιο της κοινωφελούς τους ταυτότητας τα ιδρύματα συνεργάζονται με την πολιτεία με προοπτική σταδιακά η δράση που αναπτύσσουν και η οποία υλοποιείται μέσα από την ενεργοποίηση του δικτύου σχολικής καινοτομίας, αφού αξιολογηθεί να υιοθετηθεί από τα αρμόδια θεσμικά όργανα και να επεκταθεί με ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας.
Τα ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΑ φιλοξενούν σήμερα την κα Σεβαστή – Σοφία Ανθοπούλου (M.Ed), υπεύθυνη του Δικτύου Σχολικής Καινοτομίας της Μορφωτικής Πρωτοβουλίας, η οποία αναλύει την έννοια της καινοτομίας στην παιδαγωγική διαδικασία και παρουσιάζει τη συνθήκη και το όραμα της σύμπραξης των 8 κοινωφελών ιδρυμάτων της Μορφωτικής Πρωτοβουλίας που από μόνη της συνιστά μια ενδιαφέρουσα καινοτομία στη χώρα μας. Απαντώντας στις ερωτήσεις της γράφουσας υπογραμμίζει τους καθοριστικούς παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη της καινοτομίας στην εκπαίδευση και επισημαίνει ταυτόχρονα τους ανασταλτικούς που δυσχεραίνουν την εφαρμογή της:
1) Θα μπορούσατε να μας δώσετε σύντομα και περιεκτικά τον ορισμό της καινοτομίας στη σχολική πράξη;
Έλληνες και ξένοι επιστήμονες έχουν επιχειρήσει να ορίσουν τη σχολική καινοτομία καταλήγοντας σε διατυπώσεις οι οποίες διαφέρουν μεταξύ τους, συμπίπτουν όμως στο εξής: η καινοτομία στο σχολείο αφορά τόσο στα «περιεχόμενα» ή στο εκπαιδευτικό υλικό όσο και στον τρόπο αξιοποίησης του. Ακόμα και στην περίπτωση ενός αυστηρά και συγκεντρωτικά δομημένου αναλυτικού προγράμματος, το εκπαιδευτικό υλικό που είναι στη διάθεση των εκπαιδευτικών αλλά και των μαθητών, εντός και εκτός της σχολικής αίθουσας, προσφέρεται για να καλύπτει οποιονδήποτε εναλλακτικό διδακτικό στόχο, αρκεί κανείς να οργανώνει την εκπαιδευτική του παρέμβαση εφοδιασμένος με ανάλογες παιδαγωγικές μεθόδους. Πολύ απλοποιημένα θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας (ΔΣΚ) η Καινοτομία αναφέρεται στο τι κάνουμε μέσα στο σχολείο και στο πώς το κάνουμε.
2) Ποιοι παράγοντες κατά τη γνώμη σας είναι καθοριστικοί προκειμένου να υπάρξει καινοτομία στην εκπαίδευση;
Οποιαδήποτε μεταβολή και ανανέωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας ξεκινά από τον προβληματισμό σχετικά με τους σκοπούς και τις προτεραιότητές της. Η επίτευξη των σκοπών απαιτεί, με τη σειρά της, κατάλληλες παιδαγωγικές και μαθησιακές μεθοδολογίες. Η υιοθέτηση νέων πρακτικών στη σχολική εκπαίδευση αφορά σε αυτές ακριβώς τις παιδαγωγικές μεθοδολογίες ? νέοι ρόλοι και πρακτικές, ξεκινώντας με αυτόν του εκπαιδευτικού. Είναι επομένως καθοριστικότατος καταρχήν ο ρόλος του εκπαιδευτικού, ο οποίος καλείται να αξιοποιήσει κάθε περιθώριο αυτονομίας που έχει μέσα στο κεντρικά διοικούμενο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας και να γίνει δημιουργικός, έτσι ώστε η μαθησιακή διαδικασία να είναι πιο ενδιαφέρουσα, πιο βιωματική, πιο ευχάριστη και εντέλει πιο αποτελεσματική για διδασκόμενους και διδάσκοντες.
Παράλληλα, η όποια δραστηριοποίηση των μελών της σχολικής μονάδας καθίσταται πιο ελκυστική και πιο ενδιαφέρουσα όταν γίνεται με όρους συμμετοχικότητας. Όταν οι εκπαιδευτικοί συνεργάζονται μεταξύ τους, παρακινώντας συναδέλφους, αλλά και μαθητές ? και γονείς ακόμη, να συμμετάσχουν στο σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αποτίμηση των δρώμενων μέσα στο σχολείο, η διαδικασία της μάθησης συνδιαμορφώνεται και με αυτόν τον τρόπο γίνεται κτήμα όλων: εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων.
Επιπλέον, μια καινοτομία δεν μπορεί παρά να στηρίζει την αναζήτηση εκπαιδευτικά αποτελεσματικής και κοινωνικά δίκαιης σύνδεσης του κόσμου της εκπαίδευσης με την ευρύτερη κοινωνία. Συνεπώς το σχολείο καλείται να συνδεθεί με τον περιβάλλοντα χώρο του (από τον στενά τοπικό μέχρι και τον διεθνή). Στο σημείο αυτό, αλλά και στη συνολικότερη διαδικασία αλλαγής που συντελείται μέσα στο σχολείο, καταλυτικό ρόλο εκτός από τον εκπαιδευτικό παίζει ο διευθυντής του σχολείου. Όταν εκείνος είναι υποστηρικτικός, ευέλικτος ανοικτός σε σύγχρονες πρακτικές και προσεγγίσεις και δημιουργεί τις συνθήκες που προάγουν ένα κλίμα καινοτομίας μέσα στο σχολείο, η βελτίωση των διαδικασιών και φυσικά του αποτελέσματος επιτυγχάνεται πολύ πιο εύκολα.
3) Η ενδυνάμωση του εκπαιδευτικού και του μαθητή με δεξιότητες, μεθοδολογικά εργαλεία και πολλαπλά ερεθίσματα συντελούν στη γέννηση της καινοτομίας στην παιδαγωγική διαδικασία;
Καινοτομία δεν μπορεί να επιτευχθεί στο σχολείο με εκπαιδευτικούς και μαθητές που βρίσκονται σε ρόλο διεκπεραιωτή. Ο όρος «ενδυνάμωση», που αναφέρετε, είναι αυτό ακριβώς που επιδιώκεται στο Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας: η ενδυνάμωση, του εκπαιδευτικού, του μαθητή, του γονέα και της σχολικής μονάδας. Ο εκπαιδευτικός, όπως προανέφερα, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και δρα με όρους δημιουργικότητας και συμμετοχικότητας. Εγκαταλείπει τον ρόλο του «σοφού» μέσα στην τάξη και γίνεται εμψυχωτής και σύμβουλος, παρακινώντας τους μαθητές να επιλέξουν τι θα μάθουν, να σχεδιάσουν πώς θα το μάθουν και να αποτιμήσουν συστηματικά το αποτέλεσμα της κοινής προσπάθειας. Παράλληλα, αξιοποιούνται κριτικά όλοι οι διαθέσιμοι μαθησιακοί πόροι είτε αυτοί βρίσκονται εντός σχολείου είτε εκτός αυτού. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται το περίφημο «μαθαίνω πώς να μαθαίνω». Και είναι σημαντικό η διαδικασία αυτή καταρχήν να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, αλλά επίσης να είναι ευχάριστη για τους συμμετέχοντες. Αυτό επιτυγχάνεται όταν οι δράσεις που αναπτύσσονται μέσα στο σχολείο είναι βιωματικές, διαθεματικές, διεπιστημονικές και προσαρμοσμένες στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των συγκεκριμένων μαθητών, όταν συνδέονται με την πραγματικότητα που βιώνουν οι μαθητές έξω από το σχολείο.
Στο ΔΣΚ οι μαθησιακοί στόχοι που τίθενται αναφέρονται σε γνωστικά αντικείμενα, αλλά και στις «βασικές ικανότητες», η ανάπτυξη των οποίων έχει κεντρική σημασία στην πορεία του ατόμου στην κοινωνία. Οι βασικές ικανότητες είναι πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους και για το λόγο αυτό έχουν διατυπωθεί σε πολυσέλιδα κείμενα. Ενδεικτικά, για να κατανοούν και οι αναγνώστες σας περί τίνος πρόκειται, αναφέρω ότι μία από τις βασικές ικανότητες είναι η ικανότητα του ατόμου να θέτει στόχους και να επιδιώκει συστηματικά την επίτευξή τους, ενώ άλλη είναι η διαχείριση πηγών πληροφορίας και η ανακαλυπτική μάθηση.
4) Προσδιορίστε μας τους ανασταλτικούς παράγοντες που κατά τη γνώμη σας επηρεάζουν την ανάπτυξη της καινοτομίας
Η έλλειψη δημιουργικότητας, οι στείρες πρακτικές απομνημόνευσης, η ρουτίνα που αποκλείει την ανάληψη πρωτοβουλιών, η συχνή προσήλωση στο μοναδικό βιβλίο ως αποκλειστική πηγή γνώσης και πληροφόρησης, η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας και συμμετοχικότητας, δασκαλοκεντρική έναντι της μαθητοκεντρικής προσέγγισης στη διδασκαλία, η μαθησιακή εμπειρία των ίδιων των εκπαιδευτικών λειτουργών όπως διαμορφώθηκε κατά την πορεία τους στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα (από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο), η χαμηλή αυτοεκτίμηση του εκπαιδευτικού ως επαγγελματία και φυσικά το μειωμένο κύρος που του αποδίδει η ίδια η πολιτεία, η μαζικότητα και ο προσωρινός χαρακτήρας του σχεδιασμού σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής, η συνεπαγόμενη υποβάθμιση του Ελληνικού δημόσιου σχολείου στη συνείδηση όλων των πολιτών της χώρας μας και εντέλει το γεγονός ότι ζούμε σε μια κοινωνία, όπου η έρευνα και η καινοτομία αποτελούν εισαγόμενα προϊόντα έχουν διαμορφώσει ένα κλίμα, το οποίο σαφώς δεν είναι πρόσφορο για την υιοθέτηση καινοτόμων πρακτικών μέσα στο σχολείο.
Στη χώρα μας η εκπαίδευση μέσα στο εκάστοτε σχολικό περιβάλλον θεωρείται -από εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους- υπόθεση του Υπουργείου Παιδείας. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η ευθύνη μετατοπίζεται εκτός του σχολείου, γεγονός το οποίο λειτουργεί ως άλλοθι για αδράνεια και στασιμότητα σε μια κοινωνία που εξελίσσεται και αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς. Αν δεν κατανοήσουν πρώτα από όλους οι εκπαιδευτικοί (ώστε να το επικοινωνήσουν και στους μαθητές) και στη συνέχεια οι γονείς, ότι η εκπαίδευση αποτελεί υπόθεση των συμμετεχόντων σε αυτήν δεν είναι δυνατό να επέλθει καμία βελτίωση, διότι οι αλλαγές αυτού του είδους δεν υπαγορεύονται.
Η κρισιμότερη παράμετρος για την εισαγωγή της καινοτομίας στο σχολείο είναι η ετοιμότητα και η δραστηριοποίηση των συμμετεχόντων, δηλαδή των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων. Η εμπειρία δείχνει ότι συχνότατα στη χώρα μας «σκοντάφτει» η διάχυση καινοτόμων πρωτοβουλιών μέσα στο σχολείο στη διεύθυνση του σχολείου ή στο σύλλογο διδασκόντων με επικλήσεις που σχετίζονται με την ιεραρχία και τη γραφειοκρατία. Οι επικλήσεις αυτές βασίζονται περισσότερο σε φοβίες ή σε αδιαφορία και λιγότερο στην πραγματικότητα. Είναι σαφές ότι η σχολική εκπαίδευση χρειάζεται να αποκεντρωθεί και να φτάσει να διαμορφώνεται σε σημαντικό βαθμό στο επίπεδο της σχολικής μονάδας. Θα σας καταθέσω όμως, ότι με τις δεδομένες σήμερα συνθήκες του κεντρικά διοικούμενου εκπαιδευτικού μας συστήματος, ομάδες εκπαιδευτικών από σχολεία του ΔΣΚ ανέπτυξαν σε συνεργασία με μαθητές, γονείς ή/και κοινωνικούς εταίρους δημιουργικές πρωτοβουλίες, χωρίς να παρατυπήσουν με κανέναν τρόπο και κατάφεραν να κινητοποιήσουν τη σχολική τους κοινότητα, ώστε όλοι μαζί να διαμορφώσουν ένα κλίμα που ευνοεί την καινοτομία και την αποτελεσματικότητα στη μάθηση.
5) Πόσο εύκολος είναι ο συντονισμός του δικτύου όταν συμμετέχουν 8 διαφορετικά ιδρύματα με ισχυρό προφίλ ως προς την παρέμβασή τους στα κοινωνικά, πολιτιστικά και παιδαγωγικά δρώμενα της χώρας μας. Είναι επιτεύξιμη η συλλογικότητα και η ισοτιμία σε ένα τέτοιο σχήμα;
Ο συντονισμός μεταξύ των Ιδρυμάτων γίνεται με τρόπο υποδειγματικό. Η ισοτιμία, η συλλογικότητα και η εκτίμηση προαποτελούσαν -και εξακολουθούν να αποτελούν- δεδομένα. Τα Ιδρύματα Ευγενίδου, Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου, Λαμπράκη, Α. Γ. Λεβέντη, Μποδοσάκη, Σταύρος Νιάρχος, Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης και το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης συμφώνησαν στους στόχους, αλλά και στην ποιότητα και εγκυρότητα του εγχειρήματός τους. Για το λόγο αυτό ανέθεσαν το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αποτίμηση των δράσεών τους σε επιφανείς επιστήμονες και ερευνητές από διαφορετικά πανεπιστήμια της χώρας με εμπειρία και τεχνογνωσία και από το εξωτερικό, διασφαλίζοντας παράλληλα την ευστοχία της παρέμβασής τους μέσω της συμμετοχής «μάχιμων» εκπαιδευτικών ήδη από τη φάση του σχεδιασμού. Όπως καταλαβαίνετε, όταν πληρούνται οι προδιαγραφές ποιότητας, η συμφωνία δεν είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Είναι γνωστό ότι καθένα από τα Ιδρύματα, με διαφορετική ενδεχομένως θεματική εστίαση ή έμφαση και με διαφορετικό τρόπο, έχει αναπτύξει μακρά και πλούσια δραστηριότητα στην κατεύθυνση της αναβάθμισης της παρεχόμενης Παιδείας και του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου των πολιτών της Ελλάδας. Αποτιμώντας το Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας, οι εκπαιδευτικοί που έχουν ενταχθεί σε αυτό καταθέτουν ότι από τη συμμετοχή τους στο Δίκτυο εμπλουτίζονται ο καθένας ατομικά, ενώ ταυτόχρονα εμπλουτίζουν το ίδιο το Δίκτυο με το γνωστικό και πολιτισμικό κεφάλαιο που συνεισφέρει ο καθένας. Αντίστοιχα λειτουργεί και η συνεργασία των Ιδρυμάτων, καθώς η μορφωτική, πολιτισμική και κοινωνική παρακαταθήκη καθενός από αυτά κεφαλαιοποιείται στο σχήμα συνεργασίας τους.
