«Η κρητική διατροφή δεν πρέπει να συγχέεται με τη “μεσογειακή δίαιτα” που είναι ένα κατασκευασμένο διατροφικό πρότυπο το οποίο χρησιμοποιεί την κρητική διατροφή ως όχημα για να εξυπηρετήσει οικονομικές κυρίως σκοπιμότητες άλλων χωρών.»
Αυτό επεσήμανε, μεταξύ άλλων, ο παθολόγος Σήφης Χαρτζουλάκης ο οποίος μίλησε με θέμα “Η κρητική διατροφή από την αρχαιότητα έως σήμερα” στο πλαίσιο της εκδήλωσης που διοργάνωσε πρόσφατα η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης (ΙΛΑΕΚ). Στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στον Δημοτικό Κήπο, με την υποστήριξη της Διεύθυνσης Πολιτισμού της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χανίων και την παραχώρηση του χώρου από τον Δήμο Χανίων, έγινε μία ακόμα ομιλία από την ερευνήτρια της ιστορίας της ελληνικής διατροφής Μαριάνα Καβρουλάκη με θέμα τις ζύμες και τα ζυμώματα στην αρχαία Αθήνα.
Λεπτομέρειες για την εκδήλωση αναφέρονται σε χθεσινό δελτίο Τύπου της ΙΛΑΕΚ που υπογράφει για το Δ.Σ. η αντιπρόεδρος Σταυρούλα Μαρκουλάκη.
Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Ο κ. Χαρτζουλάκης στην ομιλία του χαρακτήρισε την κρητική διατροφή μοναδική, τονίζοντας ότι αποτελεί γέννημα και θρέμμα της Κρήτης: “Έχει τις ρίζες της στη μινωική εποχή και αποτελεί σημαντικό στοιχείο της πολιτισμικής κληρονομιάς του νησιού”, σημείωσε ο ομιλητής για την κρητική διατροφή και πρόσθεσε: “Είναι ένα υγιεινό πρότυπο δίαιτας, με κυρίαρχο συστατικό το ελαιόλαδο και τα άλλα φυτικά κυρίως προϊόντα της κρητικής γης. Οι πληροφορίες μας για τη διατροφή προέρχονται από τις περιγραφές ιστορικών, περιηγητών, ιατρών και άλλων μελετητών, αλλά και από αρχαιολογικά ευρήματα”.
Ο κ. Χαρτζουλάκης ανέφερε ακόμα ότι “η λιτή διατροφή και ο τρόπος ζωής των κρητικών μέχρι περίπου τη δεκαετία του ?60, που απέχει πολύ από το σημερινό τρόπο ζωής, έδωσε τα στοιχεία στον επιστημονικό κόσμο να ερμηνεύσει το φαινόμενο της κρητικής μακροζωίας”, ενώ συνεχίζοντας υπογράμμισε: “Η κρητική διατροφή δεν πρέπει να συγχέεται με τη λεγόμενη “μεσογειακή δίαιτα” που είναι ένα κατασκευασμένο διατροφικό πρότυπο που χρησιμοποιεί ως όχημα την κρητική διατροφή για να εξυπηρετήσει οικονομικές κυρίως σκοπιμότητες άλλων χωρών. Ωστόσο, είναι κοινή πλέον διαπίστωση ότι η σημερινή διατροφή των Κρητών απέχει πολύ από το πρότυπο της γνήσιας κρητικής διατροφής στην οποία έχουμε χρέος να επανέλθομε προβάλλοντάς την”.
ΖΥΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε και η ομιλία της ερευνήτρια της ιστορίας της ελληνικής διατροφής Μαριάννας Καβρουλάκη με θέμα “Πλακούντες, εγκρίδες, 8 λευκά ψωμιά και άλλα τόσα μαύρα. Ζύμες και ζυμώματα στην αρχαία Αθήνα”.
Η κα Καβρουλάκη τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι στην Αθήνα των κλασικών χρόνων συναντά κανείς περίπου 66 είδη ψωμιών, με περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέροντα ονόματα που αφορούσαν στο είδος των δημητριακών, τα υλικά, τη ζύμωση, το σχήμα, το ψήσιμο, και την καταγωγή τους: “Μια αξιόλογη ποικιλία πλακούντων – μακρινών προγόνων των πιτών και των κέικ – και άλλων παρασκευασμάτων ζύμης, ψημένων σε φούρνο ή τηγάνι, είχαν σπουδαία φήμη ανάμεσα στους γαστρίμαργους της εποχής. Φυσικά για τους θεούς προορίζονταν ψωμιά και πλακούντες από λεπτοκοσκινισμένα αλεύρια και άριστης ποιότητας υλικά”, ανέφερε και πρόσθεσε: “Ο μέσος Αθηναίος έτρωγε περίπου 800 γρ. ψωμί την ημέρα. Οι πλούσιοι το συμπεριλάμβαναν επίσης στη διατροφή τους. Η Aττική μπορεί να παρήγε δημητριακά αλλά οι ποσότητες ήταν ανεπαρκείς για τον πληθυσμό της. Γι’ αυτό η αυτάρκεια σε σιτηρά και η απρόσκοπτη εισαγωγή τους από τη Μαύρη θάλασσα, τη Σικελία και τηv Αίγυπτο ήταν υπόθεση τόσο σημαντική όσο η άμυνα της πόλης – κράτους”.
Η κα Καβρουλάκη επεσήμανε ακόμα ότι για να ερμηνεύσει κανείς τη μεγάλη ποικιλία ψωμιών και γλυκισμάτων στην αρχαία Αθήνα θα πρέπει να λάβει υπόψη του πολλούς κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς παράγοντες της εποχής: “Η πρόοδος της τεχνολογίας άλεσης, οι πολιτικοοικονομικές συνθήκες, οι πολιτιστικές επιρροές, το εμπόριο, η αφθονία πρώτων υλών, τουλάχιστον ανάμεσα στις ανώτερες τάξεις, η δημιουργία επαγγελματικών αρτοποιείων, η ποιοτική ανάπτυξη της τροφής, η εξέλιξη της γεύσης και η μόδα είναι πίσω από την ανάπτυξη της αθηναϊκής αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής.
Υπήρχαν μεν δημόσιοι φούρνοι, αλλά η παρασκευή του ψωμιού παρέμενε για τις αγροτικές και τις φτωχότερες οικογένειες – αλλά και κάποιες ευκατάστατες – από τα πιο σημαντικά οικιακά καθήκοντα. Γουδιά και γουδοχέρια για την αποφλοίωση των δημητριακών, τριβεία και χειρόμυλοι για το άλεσμα σήμαιναν γυναικεία μυϊκή δύναμη”, υπογράμμισε χαρακτηριστικά και συμπλήρωσε ότι καθημερινά αγρότισσες, γυναίκες των κατώτερων τάξεων και δούλες αφιέρωναν περίπου 5 1/2 ώρες στην αποφλοίωση και το άλεσμα των δημητριακών για το ψωμί μιας οικογένειας 3 ενηλίκων και 3 παιδιών.
“Μετά έπρεπε να κοσκινίσουν το αλεύρι, να ζυμώσουν, ν’ ανάψουν τον φούρνο και να ψήσουν το ψωμί. Λιγότερο κόπο απαιτούσαν τα άζυμα παρασκευάσματα που έψηναν στη στάχτη και στη σχάρα. Σε κάθε περίπτωση όμως ατέλειωτες ώρες γυναικείου μόχθου ήταν επενδυμένες στο ψωμί μιας οικογένειας”.
Σε ό,τι αφορά τα ψωμιά και τα γλυκίσματα από ζύμη τα οποία αποτελούσαν πηγή ενέργειας και απόλαυσης η κα Καβρουλάκη επεσήμανε: “Αν προσπαθήσουμε ν’ αναπαράγουμε τη γεύση τους πρέπει να λάβουμε υπόψη τις καλύτερες συνθήκες αποθήκευσης των δημητριακών στην αρχαιότητα. Αλλά το ελαιόλαδο, το λίπος και το γάλα που περιείχαν κάποια είδη είχαν άραγε αυτή την προβληματική γεύση που δεν ήταν σπάνια μέχρι τη δεκαετία του 1960 εξαιτίας πάλι των συνθηκών αποθήκευσης; Πιθανότατα, αν σκεφτούμε τις υψηλές θερμοκρασίες που υπάρχουν στα αρτοποιεία αλλά και στους περιορισμένους χώρους των σπιτιών της αρχαιότητας”.
Καταλήγοντας η κα Καβρουλάκη τόνισε ότι “όπως και να έχει, το ψωμί ήταν πλήρης τροφή που μεταφερόταν εύκολα, σπουδαίο φαγητό για αγρότες και φτωχούς, που μπορούσε να χρησιμεύσει ακόμα και σαν πιάτο ή κουτάλι” και πρόσθεσε ότι “όσο για τους πλακούντες και τα άλλα προϊόντα ζύμης έπαιζαν μεγάλο ρόλο τόσο στην διατροφή όσο και στην απόλαυση. Όλα όμως ήταν ποτισμένα με πολύ κόπο και ιδρώτα”.
Αναγόρευση Βιρβιδάκη
Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης οργανώνει εκδήλωση κατά την οποία θα αναγορεύσει τον Δήμαρχο Χανίων κ. Κυριάκο Βιρβιδάκη επίτιμο μέλος της εταιρείας, για την προσφορά του στην ΙΛΑΕΚ και γενικά στην ιστορία και τον πολιτισμό της πόλης των Χανίων.
Θα προηγηθεί σύντομη ιστορική ανασκόπηση της ίδρυσης και των δραστηριοτήτων της ΙΛΑΕΚ.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 28 Ιουλίου στις 8 μ.μ. στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου.
