Για 5, διαχρονικά, ξεχωριστές και υποδειγματικές προσωπικότητες -ήθους και έργου- στον κόσμο. Οι πέντε αυτές ξεχωριστές προσωπικότητες σταθερής αξιακής αναφοράς, που ο σημαντικός σύγχρονος στοχαστής, συγγραφέας και ακαδημαϊκός δάσκαλος Θ.Π. Τάσιος είναι: Ο φιλόσοφος Σωκράτης, ο μουσικοσυνθέτης Μότσαρτ, ο επιστήμονας και πολιτικό Βενιαμίν Φραγκλίνος, ο Ρώσος πρίγκιπας – επαναστάτης Σέργιος Βολκόνσκι κι ένας τραγικός συγγραφέας ο Νίκος Καζαντζάκης. Το τόλμημα του καθηγητή Τάσιου να ξεχωρίσει ανάμεσα σε αμέτρητες ιστορικές -σε όλους τους τομείς- προσωπικότητες είναι μια μεγάλη πρόσκληση για άλλη θεώρηση των κριτηρίων, που πρέπει να κρίνονται τα μεγάλα ζωντανά παραδείγματα, άξια για μίμηση, στη διαχρονία του πολιτισμού. Διαβάζοντας το βιβλίο του καθηγητή Τάσιου, συγκλονιστικά συγκινησιακό, για μια τόσο μεγάλη καταξίωση παγκόσμιας τιμής για τον Καζαντζάκη που στάθηκα θαυμαστικά στη μεγάλη αγωνία των πολλαπλών αναζητήσεων, αντιφάσεων και δημιουργικών έργων του από τα χρόνια της εφηβείας μας, προμαχώντας ζωντανά κατά των τόσων αδικιών και παρανοήσεων και διώξεων αυτού και του έργου του. 58 χρόνια από τον θάνατό του: (δέκα και είκοσι, στις 10 Οκτωβρίου 1957) “Πρίμο φύσηξε του Χάρου τ’ αεράκι και τον πήρε”. Ομως αυτός, όσο κι αν του αρνήθηκαν το Νόμπελ, έγινε ο παγκόσμιος Ελληνας συγγραφέας… για να έρθει η ώρα ο καθηγητής Τάσιος να του χαρίσει το υπερ-NOMΠΕΛ, κρίνοντάς τον άξιο να συγκαταλέγεται σε ένα από τα 5 υποδείγματα ζωής 3.000 χρόνων πολιτισμού. Το σημερινό άρθρο μου το αφιερώνω στην αιώνια μνήμη του συγχαίροντας όλους όσοι δημιούργησαν την ποιοτική εκδήλωση για τον Καζαντζάκη στον Βάμο.
ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΒΑΛΤΩΣΑΝΕ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΟΥΡΚΟ ΕΞΑΘΛΙΩΣΗΣ
Οι λόγοι πληθύνανε, οι θεωρίες φουντώσανε, αλλά οι κοινωνίες βαλτώσανε στον βούρκο της εξαθλίωσης και εξαχρείωσής της. Μέσα σ’ αυτή την απογοητευτική πραγματικότητα λιγόστεψαν τα ζωντανά παραδείγματα που με το συνολικό ήθος τους μπορούν να λειτουργήσουν ως σύμβολα, ικανά να μας επηρεάσουν με το παράδειγμά τους για το κοινό καλό, με συνισταμένη ατομικού ήθους, αντί της κυρίαρχης ατομικιστικής ανηθικότητας. Αυτό το μεγάλης, εθνικής, ευρωπαϊκής και παγκόσμιας σημασίας θέμα, εξετάζει και παρουσιάζει ο ξεχωριστός ακαδημαϊκός δάσκαλος, καθηγητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθηνών και συγγραφέας Θ.Π. Τάσιος.
Ο ΕΥΚΟΛΟΜΙΜΗΤΟΣ ΑΝΤΙ ΤΟΥ ΑΞΙΟΜΙΜΗΤΟΥ
Το βιβλίο του αυτό (εκδόσεις ΑΓΓΕΛΑΚΗ, 2015) έχει τίτλο: “5 μαθήματα ζωής”, ενώ τα ζωντανά παραδείγματα γύρω μας λιγοστεύουν καθώς οι πόλεις και οι ρυθμοί του βίου μεγάλωσαν. Για να μην βλέπουμε εύκολα μπροστά μας το “αξιομίμητο. Με τα Μ.Μ.Ε. να μην έχουν πάντοτε συμφέρον να προβάλουν το αξιομίμητο, αλλά να προβάλουν, όπως γράφει ο καθηγητής και βαθυστόχαστος συγγραφέας, το ΕΥΚΟΛΟΜΙΜΗΤΟ. Αυτό, δηλαδή, κατά τη γνώμη μας, που δεν μπορεί να αποτελεί ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ και ιδιαίτερης αξίας πρότυπο ζωής και δημιουργίας. Αφού, η συνεχής επιτάχυνση του σύγχρονου χρόνου, κοινωνικής έκφρασης, στάσης και λειτουργίας επιβάλλει κάθε μέρα, κάθε μήνα και κάθε χρόνο “πρότυπα” – είδωλα μιας χρήσης, για την υπηρέτηση του life style πνεύματος της τρέχουσας ζωής, η οποία δεν αναφέρεται σε σταθερές αξίες και αναπαράγει πρόσωπα απαξιακής συμβατικής χρησιμότητας.
ΑΝΑΓΚΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΒΑΘΥΤΕΡΗΣ ΑΞΙΑΣ
Ομως, η ανάγκη βαθύτερης ουσίας και αξίας παραδειγμάτων οδήγησαν τον συγγραφέα – καθηγητή Θ.Π. Τάσιο να αναζητήσει με μια ευρεία ουσιαστικότητα προσωπικότητες της ιστορίας, των οποίων ο βίος μπορεί να γίνει μάθημα του δικού μας βίου. Για να προσθέσει ότι: «Σ’ αυτό το βιβλίο επιλέχθηκε ένας φιλόσοφος (ο Σωκράτης), ένας μουσικός (ο Μότσαρτ), ένας επιστήμονας και πολιτικός (ο Φραγκλίνος), ένας πρίγκιπας – επαναστάτης (ο Βολκόνσκι) και ένας τραγικός συγγραφέας (ο Καζαντζάκης). Η αφιέρωσή τους σε σκοπούς υψηλούς, η αγάπη τους στον συνάνθρωπο κι η αντοχή τους στα βάσανα της ζωής, ενδέχεται να συνηχήσουν μέσα μας…».
ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ, ΣΤΑ ΠΕΝΤΕ ΜΕΓΑΛΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ
Αυτή, η πρωτοποριακή επιλογή, 5 διαχρονικής αξίας προσώπων, από τον πιο ευαίσθητο και τολμηρό, στοχαστή, καθηγητή – συγγραφέα Τάσιο, με το ανεπανάληπτο χιούμορ του προφορικού λόγου του και της γραφής του, δίνει έναν δημιουργικά ριζοσπαστικό τρόπο εκτίμησης προσώπων της αξιακής διαχρονίας στους τομείς λειτουργίας καθενός προσώπου που ο συγγραφέας διάλεξε για το σημαντικό βιβλίο των 171 σελίδων με τα “5 Μαθήματα ζωής”.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ ΤΟΥ
Σ’ αυτά τα 5 μαθήματα ΖΩΗΣ, το πέμπτο είναι αφιερωμένο στον ΝΙΚΟ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ, τον οποίο ο Π.Θ. Τάσιος τον καταξιώνει ως τον πιο χαρακτηριστικό τραγικό συγγραφέα εξήντα χρόνια μετά τον θάνατό του… Για να πει ο καθηγητή Θ.Π. Τάσιος (σελ. 132 – 133) ότι: «Η τραγικότητα του Καζαντζάκη έγκειται ακριβώς στον υπερ-φιλόδοξο στόχο που έχει θέσει. Τραγικότητα διπλή και αξιοσέβαστη: (i) Ν’ ανηφορίζεις, να στέκεσαι στην άκρη της Αβύσσου και να ’χεις το θράσος να την εκφράσεις κιόλας! Ακούστε τον ίδιο τον Καζαντζάκη πώς απελπίζεται, όταν περιγράφει τη συγγραφή της Οδύσειάς του: «Η ζωή μου είναι χαμένη, δεν απέδωκα τίποτα -χάνομαι μέσα σε αραδιάσµατα αλφαβητικών στοιχείων, δίνω στην καρδιά µου χαρτί για να φάει- σα να ’ταν κατσίκα!». Ακόμα όμως ο ίδιος ο Κ. όμως θα κάµει την ευστοχότερη διάγνωση γράφοντας (στο σημειωματάριό του, 18.8.1918, ΟΤΙ ΛΕΓΑΜΕ…) πως: «Ό,τι γράφω δεν θάναι ποτέ άρτιο ως τέχνη. Γιατί η πρόθεσή µου ξεπερνά τα όρια της Τέχνης»…
Η ΜΕΓΑΛΟΣΤΟΧΗ ENAΣΧΟΛΗΣΗ ΔΕΝ ΣΥΝΟΜΙΛΕΙ ΜΕ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΟΙΝΟ
Όμως, αυτή είναι η πρώτη όψη της τραγικότητάς του, τονίζει ο Θ.Π. Τάσιος, για να πει: (ii) Η δεύτερη όψη αυτής της τραγικότητας είναι το γεγονός ότι με μια τέτοια µεγαλόστοχη ενασχόληση δεν έχεις και πολλές δυνατότητες να συνομιλήσεις µε το μεγάλο κοινό και µε τους ομότεχνούς σου. Διότι, εύλογα, πάρα πολύ λίγοι απ’ όλους αυτούς νιώθουν την ανάγκη να εκφράσουν τα υπαρξιακά (έως και κοσµοθεωριακά) τους βιώματα μέσω της Τέχνης. Προτιμούν άλλες λύσεις: α) Τη Σιγή -μια κατάσταση που ταιριάζει καλύτερα στα άρρητα, αλλά δεν είναι έκφραση ή την έλλογη διανοητική ανάλυση- παρ’ όλο που ετούτη γυροφέρνει µόνο και οριοθετεί το πρόβλημα (αλλ’ έχει το πλεονέκτημα του σταθερού εδάφους· δεν τρελαίνεσαι)». Για να συνεχίσει ο καθηγητής Τάσιος να πει: «Έτσι, λοιπόν, ο συγγραφέας µας, ακροβατώντας ανάμεσα στην τέχνη και την υπέρβαση ήταν από χέρι καταδικασµένος στη Μοναξιά…».
ΟΙ ΕΠΙΚΕΣ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ ΔΕΝ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ …
Οι νέοι καιροί, εξ άλλου, µετατόπιζαν τα ενδιαφέροντα των κοινωνιών µας, γεγονός που μετατόπιζε και το λογοτεχνικό ιδεώδες: Οι επικές διηγήσεις δεν ταιριάζουν µε τον νεωτερικό συσχετισμό μας, ούτε µε την ανάγκη µας να εκφράσοµε την καθημερινότητα µ’ έναν λόγο ελλειπτικό και χαµηλότερων τόνων. Ετούτη η πλημµυρίδα των νέων αναγκών, απέκοψε τον Καζαντζάκη στη νησίδα του σχεδόν µόνο, αλλά όχι λιγότερο σηµαντικό και μεγάλο. Και ακριβώς η σημερινή µας ωριμότητα µάς δίνει τη δυνατότητα να ξανακωπηλατήσουµε και να πάμε να τον βρούμε εκεί στο νησί του. Με την ίδια ίσως λαχτάρα µε την οποία βλέπουµε στον ύπνο µας τους πατεράδες µας κι ευθύς απεκδυόµεθα τον “µοντέρνο” εαυτό µας…
ΠΡΕΠΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ
Στην ενδιαφέρουσα εισαγωγή του ο Θ.Π. Τάσιος, σε τρία σημεία, σημειώνει πως: Α) Χρέος μας είναι, απ’ την αρχή, να κατανοήσουμε τις πάμπολλες ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ του Καζαντζάκη. Μ’ ένα σημαντικό μέρος αυτών των αντιφάσεων να μην προέρχεται απ’ το ίδιο το έργο του Καζαντζάκη, αλλά απλώς να αντανακλά τη δικιά του κακοριζικιά (κατά τα μέσα του περασμένου αιώνα). Ενα άλλο μέρος αυτών των αντιφάσεων φαίνεται ότι οφείλεται στην αναμφισβήτητη ιδιοτυπία του Καζαντζάκη και στις εσωτερικές συγκρούσεις στις οποίες η ιδιοτυπία αυτή μοιάζει να εκτρέφει (ή και να εκφράζει). Β) Η πιο αθώα αντίφαση στην Ελλάδα, σήμερα, είναι ότι ο Καζαντζάκης δεν πουλάει πολύ, ενώ, αντιθέτως, εκτός της χώρας ανθεί και θάλλει η “Καζαντζακική” εκδοτική βιομηχανία (όπως την αποκάλεσε προ ετών το T.L.S.) εξήντα τίτλοι έχουν μεταφραστεί σε κάθε μια απ’ τις γλώσσες, αγγλική, γερμανική και ισπανική -και σαράντα τίτλοι στα γαλλικά, ενώ άλλες δέκα γλώσσες διαθέτουν ήδη, όλα σχεδόν τα μεγάλα έργα του Καζαντζάκη.
Η ΣΠΑΝΙΑ ΛΕΞΗ ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΓΕΥΣΤΙΚΗ ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΤΗΣ ΛΕΞΗΣ
Για να λένε ότι στις μεταφράσεις δεν περισώζεται ο επίμονα περίτεχνος (και ιδιωματικός ενίοτε) λόγος του πρωτότυπου… …Για να πει ο ίδιος ο Καζαντζάκης σε μια απαντητική του επιστολή σε κριτική του Λ. Αλεξίου για τη μετάφραση του Δάντη -υποσημείωση 1 σελ. 120- ότι: «Η σπάνια λέξη δίνει τη γευστική ουσία της αχρησιμοποίητης (λέξης)». Για να πει (σελ. 121) ο Θ.Π. Τάσιος: «Κρατάμε και τη γνώμη του Μανώλη Πρατικάκη για το ιδίωμα του Καζαντζάκη: Τι “λεκτική ακρίβεια” και τι “ορυκτός γλωσσικός τύπος”» περ. Δέντρο, Μάιος 2007. Ακούγεται εξάλλου και μια δεύτερη ερμηνεία της επιτυχίας των έργων του Καζαντζάκη στο εξωτερικό: οι ξένοι αναγνώστες γοητεύονται απ’ τις εκλεκτικές φιλοσοφικές του ιδέες και απ’ τη συχνή “έλλειψη λύσης” στις έντεχνες και πολλαπλές συγκρούσεις που διαπιστώνει ή πλάθει ο Καζαντζάκης…
ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΥΒΡΙΔΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Σ’ αυτό, το πιο τραγικό φιλοσοφικό “πιστεύω” αγωνιστικής Απ-ελπισίας, ο Καζαντζάκης, ένα σπάνιο υβρίδιο πνευματικού ανθρώπου, είχε καταλήξει (από πολύ νωρίς) αυτός, παθιασμένος με τη φιλοσοφία και μάλιστα με τη μεταφυσική ως εκδοχή, αναφέρει ο Θ.Π. Τάσιος. Για να γράψει (σελ. 126): «Φαίνεται ότι ήδη απ’ την ηλικία των 23 ετών είχε προσανατολιστεί κοσμοθεωριακά και τολμά να πει στο πρωτόλειό του “Η Αρρώστεια του Αιώνος”, 1906: “Ξέροµε τι µας περιμένει. Ύστερα απ’ τον τάφο κ.λπ.”». Για να γράψει τον ίδιο χρόνο στο βιβλίο “ΟΦΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΝΟΣ” μια σχεδόν αντιερωτική φυσική την οποία ομολογεί και την επόμενη χρονιά (1907) στο κείμενό του τη “ΦΑΣΓΑ” λέγοντας: «Εσείς, οι πραχτικοί (άνθρωποι των συμβιβασμών), χαμογελάτε µε ειρωνεία για όσους πηδούν και σπουν τα πόδια τους για να περάσουν τους γκρεμούς…».
Ο Ν.Κ. ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΣΩΣΕΙ ΤΟΝ ΘΕΟ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΡΠΙΣΕΙ ΤΗ ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΑΒΥΣΣΟ
Ο καθηγητής και συγγραφέας του βιβλίου “5 Μαθήματα ζωής” ερμηνεύει όλες τις αντιφάσεις,
τις επιφάσεις, τι καταφάσεις και τις απο-φάσεις του ασυμβίβαστου αγωνιστή της υπέρβασης Κρητικού – Ελληνα και παγκόσμιου συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη που ήθελε να σώσει τον Θεό και να καρπίσει τη σκοτεινή Άβυσσο… του Μονιά που ορεγόταν πάντοτε την κοινωνική δράση του συγγραφέα με την πολυεδρική προσωπικότητα, επιστήμονα, φιλόσοφο, καλλιτέχνη και πολιτικό. Τον ποιητή της δικής του “Οδύσειας” των 33.000 στίχων, του μεταφραστή, τον μεγάλο ταξιδευτή που ήταν μια μεγάλη καρδιά με σκληρότητα απέναντι στον εαυτό του, με πνεύμα θυσίας, με αντοχή στην ανέχεια, με τον ανθρωπισμό, τη φιλανθρωπία, την αφιλοκέρδεια, την αξιοπρέπεια στον πόνο, που, όταν έχασε το Νόμπελ, που δόθηκε στη J.R. Jimenez, το 1956 και στον Α. Camus το 1957 του έστειλε συγχαρητήρια αμέσως με πολύ θερμά λόγια… Ομως ο πολύτροπος Καζαντζάκης ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει με τις εκδόσεις των βιβλίων του…. Για να έρθει και μια μεγάλη στιγμή να δοθεί σ’ αυτόν (και στην Κρήτη) το υπερ-βραβείο του, από τον χωρίς κόμπλεξ και μικροψυχίες, υψηλής πνευματικής ευθύνης διεθνούς αναγνώρισης Ελληνα, διανοούμενο και ξεχωριστό ακαδημαϊκό δάσκαλο Θ.Π. Τάσιο που συμπεριέλαβε τον Καζαντζάκη στα “5 μαθήματα ζωής” ξεχωριστών, διαχρονικών, άξιων προσωπικοτήτων στη διαδρομή 3.000 χρόνων πολιτισμού, που το αξιακό ήθος του, αντέχει ως παράδειγμα στον χρόνο με τίτλο: (από το 2005): “Ο Καζαντζάκης εν όψει του 21ου αιώνα”.
