50 χρόνια μελέτες για τα Νεώρια

Σχέδια, υποσχέσεις, δεσμεύσεις για
τα εμβληματικά μνημεία του ενετικού λιμανιού

Πάνω από 400 χρόνια η ηλικία των Νεωρίων, όσες πάνω κάτω… οι προτάσεις, τα σχέδια, οι υποσχέσεις, οι “δεσμεύσεις”, αρμόδιων και αναρμόδιων για την αποκατάσταση των μνημείων. Ενα σίγουρα όχι εύκολο έργο, που απαιτεί σημαντικούς πόρους κυρίως όμως σχέδιο και προγραμματισμό και για το οποίο πριν από μερικές ημέρες υπογράφηκε μια προγραμματική σύμβαση για τη μελέτη αποκατάστασής του από το Πολυτεχνείο Κρήτης. Ενα μικρό βήμα στην κατεύθυνση τού να δούμε κάποια στιγμή σε εύλογο χρονικό διάστημα τα Νεώρια να ανακατασκευάζονται ή άλλο ένα από τα πολλά σχέδια που θα μείνουν στο… χαρτί;

1 από 3

Σε κάθε περίπτωση αν ανατρέξουμε στο παρελθόν δεν μπορούμε να αντλήσουμε ισχυρές δόσεις αισιοδοξίας, αν και στα τέλη της δεκαετία του ΄90 είχαμε τη χαρά να δούμε να ξεκινάει και να ολοκληρώνεται το 2002 η ανακατασκευή του “Μεγάλου Αρσεναλιού” και μερικά χρόνια αργότερα του “Νεώριο Moro”. Μέσα από το πλούσιο αρχείο των “Χανιώτικων Νέων” ρίχνουμε μια πιο αναλυτική ματιά στην πορεία αποκατάστασης των Νεωρίων της τελευταίας 50ετίας…

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ 1966
«Οι συντάξαντες την πολεοδομικής μελέτην Χανίων προτείνουν να εγκατασταθεί εντός των Νεωρίων μικρά βιοτεχνία κατασκευή κοτέρων» διαβάζουμε στην εφημερίδα “Κήρυξ” της 9ης Ιουλίου του 1966, συμπληρώνοντας πως ο τρόπος κατασκευής των Ενετών εξασφάλιζε την πλήρη στεγανότητα των Νεωρίων στο παρελθόν και το ίδιο θα έκανε εκείνη την εποχή. Η τύχη της πολεοδομικής αυτής μελέτης άγνωστη, η τύχη της πρότασης…γνωστή.

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ
Τον Οκτώβρη του 1980 η κ. Αιμ. Κλάδου και ο κ. Κ. Βαρδάκης εκπονούν για λογαριασμό του ΤΕΕ τμ. Δυτ. Κρήτης την «Προκαταρκτική έκθεση Νεώρια παλιάς Πόλης Χανιών» με προτάσεις για τον καθαρισμό, τη στερέωση, την αποκατάσταση και τη χρήση τους. Στην έκθεση υπάρχει και προϋπολγοισμός των εργασιών που απαιτούνταν και που με τα δεδομένα της εποχής εκείνης στα 81.000.000 εκατομμύρια δραχμές.

ΤΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΤΗΣ UNESCO ΚΑΙ Ο Ρ. ΠΙΑΝΟ
Τον Mάρτιο του 1985 μετά από ενέργειες του Δήμου Χανίων φτάνει στα Χανιά στις 15 Μαρτίου ο κορυφαίος αρχιτέκτονας Ρέντζο Πιάνο τεχν. διευθυντής της Unesco.
«H Unesco θα βοηθήσει στην αξιοποίηση των Νεωρίων» δηλώνει στα “Χ.Ν.” της 16ης Μαρτίου ο Ρέντζιο Πιάνο, του οποίου φιλοξενείται σχετική δήλωση και φωτογραφία. Ο αρχιτέκτονας, αναφέρετε στο δημοσίευμα πως «διευκρίνισε πως μόλις επιστρέψει στο Παρίσι (αρχές της ερχόμενης εβδομάδας) θα υποβάλει σχετική έκθεση στην Ουνέσκο με την οποία θα προτείνει την εκπόνηση μελέτης η οποία θα αποβλέπει στην αξιοποίηση των Νεωρίων κατά τρόπο δεμένο με την καθημερινή ζωή και τις σύγχρονες απαιτήσεις της πόλης ώστε να αποτελούν όχι μόνο ένα εξαιρετικό μνημείο αλά και ωφέλιμο λειτουργικά που να δένεται με το υπόλοιπο μέρος της παλιάς πόλης σε ένα αρμονικό σύνολο».

ΤΙ ΠΡΟΤΕΙΝΕ Ο ΡΕΝΤΖΙΟ ΠΙΑΝΟ
Λίγους μήνες μετά τον Ιούλιο του 1985 φτάνουν στον Δήμο Χανίων οι προτάσεις του Ρέντζιο Πιάνο που καλύπτουν και το Μεγάλο Αρσενάλι και το Παλαιό Τελωνείο. Τι πρότεινε ο αρχιτέκτονας; Διαβάζουμε στα “Χ.Ν.’” της 18ης Ιουλίου:
• Κλειστό και ανοικτό θέατρο για τα κτήρια του Π. Τελωνείου.
• Προφυλαγμένος κήπος για το μεγάλο Νεώριο με δημόσιες υπηρεσίες στεγασμένες στο πίσω μέρος του (αφορά το Μ. Αρσενάλι που τότε δεν είχε ούτε οροφή).
• Θέατρο (σε πρώτη φάση ώσπου να ολοκληρωθεί το οριστικό θέατρο στο Τελωνείο) μέσα στο 1ο Νεώριο στα ανατολικά.
• Ναυτικό Μουσείο στο 2ο Νεώριο και στο 3ο Νεώριο στο οποίο να συμπεριλαμβάνεται και μια απομίμηση ναυπηγείου για την κατασκευή Ενετικών γαλέρων. Για το 3ο Νεώριο πρότεινε μάλιστα να εισχωρήσει το νερό σε μια απόσταση 10 μέτρων μέσα στο κτήριο για να είναι πιο φυσική η απομίμηση του ενετικού ναυπηγείου.
• Βιβλιοθήκη στο 4ο Νεώριο και σύνδεση του με το Ναυτικό Μουσείο.
• Στο 5ο Νεώριο αίθουσα για το Πολυτεχνείο Κρήτης που είχε δεχθεί ένα χρόνο πριν τους πρώτους φοιτητές.
• Κινηματογράφος στο 6ο Νεώριο.
• Στο 7ο Νεώριο αίθουσα εκδηλώσεων για τις ανάγκες των κατοίκων της περιοχής και των ψαράδων σε τοπικό χρώμα. Η είσοδος να γίνεται από τη νότια πλευρά.
Όλα τα Νεώρια να έχουν γυάλινη πρόσοψη από το βόρειο μέρος ώστε να φαίνονται απέξω όπως ήταν παλιά, να δημιουργηθούν περιπατητικές διαδρομές μπροστά τους, στο εσωτερικό των Νεωρίων να τοποθετηθούν επίσης καθρέφτες με το μέγιστο διαφάνειας που θα ανοίγει τη θέα προς τη θάλασσα, ενώ για το χώρο ανάμεσα στο Παλαιό Τελωνείο και την Ακρόπολη της αρχαίας Κυδωνίας ο αρχιτέκτονας πρότεινε δημιουργία κήπων με πορτοκαλιές, συκιές και φοίνικες κα.

ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1997
Στα 1997 στα πλαίσια της συνεδρίαση της επιστημονικής επιτροπής για την προγραμματική σύμβαση της παλιάς πόλης ανακοινώνεται πως «η συντονισμένη προσπάθεια για την αποκατάσταση του συγκροτήματος των Νεωρίων και τον καθορισμό των χρήσεων σε αυτό, ξεκίνησε ήδη από υπηρεσίες των Υπουργείων Πολιτισμού, ΥΠΕΧΩΔΕ και από το Δήμο Χανίων».
Στο δημοσίευμα των “Χ.Ν.” της 7ης Μαρτίου 1997 διαβάζουμε πως «συμφωνήθηκε να υπάρξει μια κοινή επιτροπή η οποία θα αποτελείται από εκπροσώπους του Δήμου Χανίων, της 13ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, της Διεύθυνση Παραδοσιακών Οικισμών του Υπ. Περιβάλλοντος και της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων οι οποίοι από κοινού θα καταλήξουν σε μια πρόταση για τις χρήσεις των Νεωρίων.»
Ο τότε αντιδήμαρχος Γ. Κουλιεράκης είχε δηλώσει «η διαδικασία της μελέτης θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 1997, δηλαδή αρχές του 1998 θα έχουμε μια ολοκληρωμένη μελέτη αρχιτεκτονικής και στατικής αποκατάστασης του συγκροτήματος των Νεωρίων και μετά από κοινού θα προσπαθήσουμε όλοι μαζί να ενταθεί αυτή η προσπάθεια σε κάποιο πρόγραμμα». Η αρχιτεκτονική μελέτη κάποια στιγμή έγινε από την ΕΒΑ ωστόσο ποτέ δεν υπήρξε ολοκληρωμένη μελέτη εφαρμογής.

ΠΡΩΤΟ ΜΕΛΗΜΑ
Πριν 18 χρόνια τον Απρίλιο του 2002 σε ρεπορτάζ των “Χ.Ν.” για τη συνεδρίαση της Επιτροπής για την Προγραμματική Σύμβαση της Παλιάς Πόλης των Χανίων διαβάζουμε για την μελέτη χρήσεων για τα Νεώρια η οποία θα πρέπει να παραδοθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και η οποία σύμφωνα με τα μέλη της Επιτροπής θα έπρεπε να προβλέπει 4 βασικά πράγματα:
• Ο χώρος των Νεωρίων θα πρέπει να αναδειχθεί ώστε να αποτελεί ένα μνημείο ιδιαίτερης σημασίας.
• Να γίνει σεβαστή η χρήση του ενιαίου χώρου και να μην υπάρξει διάσπαση σε επιμέρους χώρους.
• Να μπορεί να φιλοξενήσεις εκδηλώσεις διεθνούς επιπέδου κάθε είδους.
• Ενα Νεώριο να διαμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να υπενθυμίζει την αρχική του χρήση.
Ότι και αν προέβλεπε η μελέτη χρήσεων η ουσία είναι πως δεν προχώρησε τίποτα.

ΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ
Ο πολύ δραστήριος πάντα “Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Χανίων” είχε προχωρήσει σε διαδοχικές προτάσεις και διεκδικήσεις για το μνημείο. Ξεχωρίζουμε τη δημοσίευση που έκανε στο περιοδικό “Διάσταση” του ΤΕΕ τμ. Δυτ. Κρήτης τον Ιούνιο του 2002. Ο Σύλλογος είχε συστήσει ομάδα εργασίας που «μελέτησε τις υπάρχουσες μέχρι σήμερα προτάσεις επανάχρησης και κρίνει ότι οι λειτουργίες που προτείνονται είναι πολύπλοκες και κατακερματίζουν τον ενιαίο αισθητικό και λειτουργικό χαρακτήρα του Μνημείου». Όπως προτείνουν οι αρχιτέκτονες «η Ελλάδα ενώ έχει τη μεγαλύτερη ναυτική ιστορία, στερείται ενός Μουσείου που θα αναδείκνυε παγκοσμίως αυτό το γεγονός. Προτείνουμε τη δημιουργία Μουσείου Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας στα πέντε από τα επτά ανατολικά Νεώρια. » Για τα άλλα δύο Νεώρια ο Σύλλογος προτείνει για το 1ο Δυτ. Νεώριο αφού ενεργοποιηθούν όλα τα ανοίγματα δυτικά να έχει χρήση υποδοχής-περιοδικών εκθέσεων. Για το 2ο Νεώριο η πρόταση τους προβλέπει αίθουσα πολλαπλών χρήσεων στο νότιο τμήμα, και στο βόρειο τμήμα δημιουργία κυλικείου.

ΟΥΤΕ ΓΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ!
Στα 2008 δύο χρόνια μετά το σεισμό του 2006 που προκάλεσε ζημιές στο μνημείο και είχε αποτέλεσμα να αρθεί η χρήση του διαβάζουμε στα “Χ.Ν.” της Τρίτης 15ης Ιανουαρίου την επαναδιατύπωση του αιτήματος από τον τότε δήμαρχο Κυριάκο Βιρβιδάκη προς το Υπ. Πολιτισμό για τη χρηματοδότηση της 13ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με το ποσό των 500.000 ευρώ «ώστε να προβεί σε άμεσες εργασίες στερέωσης και προστασίας του Ενετικού συγκροτήματος των Νεωρίων ειδικά μετά τις ζημιές που δημιουργήθηκαν από τον σεισμό της 8ης Ιανουαρίου 2006.» Χρειάσθηκε να περάσουν χρόνια προκειμένου να δοθούν οι αναγκαίες χρηματοδοτήσεις και να αρθεί η επικινδυνότητα του μνημείου.

Η σύγκρουση Κατσανεβάκη – Μερκούρη

Η τύχη των προτάσεων του κορυφαίου Ιταλού Αρχιτέκτονα που είχε φέρει ο Δήμος Χανίων το 1985 προκειμένου να δει τα Νεώρια και να καταθέσει προτάσεις για την αποκατάσταση τους προκάλεσε την έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα στον τότε δήμαρχο Γιώργο Κατσανεβάκη και τις υπηρεσίες του Υπ. Πολιτισμού στην Αθήνα και την εμβληματική τότε υπουργό Μελίνα Μερκούρη.
Το σχέδιο του Ρέντζιο Πιάνο (σχέδιο προτάσεων όχι μελέτη) δεν έγινε δεκτό από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Η απάντηση που είχε δώσει η Υπουργός Μ. Μερκούρη σε σχετική ερώτηση βουλευτών του ΚΚΕ ήταν «ότι η αρμόδια Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων έχει σοβαρές επιφυλάξεις για την προμελέτη αυτή».
Για την απόρριψη από το Υπουργείο των προτάσεων του Πιάνο που ο Δήμος Χανίων ήθελε να τις εντάξει τότε για χρηματοδότηση στα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα ενημερώνει ο δήμαρχος το Δημοτικό Συμβούλιο σημειώνοντας στα “Χ.Ν.” της 27ης Αυγούστου του 1986 πως «δεν προχωρεί διαδικασία για την πλήρη αποκατάσταση των Νεωρίων και την χρησιμοποίηση τους για πολιτιστικές χρήσεις μετά την αποστολή εγγράφου του Υπ. Πολιτισμού προς το Δήμο με τον οποίο δεν εγκρίνεται αλλά αμφισβητείται η αρχιτεκτονική μελέτη του Ρ. Πιάνο».
Σε συνέντευξη του στην “Ελευθεροτυπία” της 1ης Σεπτεμβρίου του 1987 και στον δημοσιογράφο Πέτρο Μακρή ο κ. Κατσανεβάκης αναφέρετε ως επί το πλείστον στο συγκεκριμένο ζήτημα: «Και αν ακόμη είμαστε υποχρεωμένοι να υποκύψουμε στην “αυθεντία” του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου αναρωτιόμαστε, ποιος αρμόδιος θα πιέσει το όργανο αυτό να απαντήσει πριν περάσει η προθεσμία απορρόφησης των πιστώσεων; Γιατί άραγε τόση καχυποψία, τόση περιφρόνηση προς τις προτάσεις και μάλιστα τις προτάσεις ενός από τους καλύτερους αρχιτέκτονες της εποχής μας; Γιατί, τέλος, η κυρία Μερκούρη δεν καλεί τον Ρέντζο Πιάνο στην Ελλάδα για να συνεργαστεί απευθείας με τις απρόσιτες “αυθεντίες” του Υπουργείου της ; Αναρωτήθηκε η κυρία υπουργός ποια εντύπωση δίνουμε στην ΕΟΚ, όταν απορρίπτουμε σχεδόν ασυζητητί ακριβοπληρωμένες επιστημονικές εργασίες του μεγαλύτερου πολιτιστικού οργανισμού του κόσμου ;(σ.σ. ο Ρ. Πιάνο είχε έλθει ως τεχνικός διευθυντής της Ουνέσκο).»

Ενδιαφέρον εκτός
των… τειχών
Η τύχη των Νεωρίων ενδιέφερε και τον Αθηναϊκό Τύπο που είχε αναφερθεί στην κατάσταση των μνημείων με διαδοχικά δημοσιεύματα τόσο τη δεκαετία του ’80, όσο και αργότερα. Στα “Νέα” της 28ης Νοεμβρίου 1992 διαβάζουμε το ρεπορτάζ του ιδρυτή των “Χ.ν.” και τότε ανταποκριτή της αθηναϊκής εφημερίδας στα Χανιά Γιάννη Γαρεδάκη, με τίτλο “Σβήνουν στο χρόνο τα Νεώρια”.
Στο δημοσίευμα επισημαίνει πως τα Νεώρια έχουν μετατραπεί σε «φωλιές τρωκτικών» , ενώ γίνεται εκτενή αναφορά στις προσπάθειες του Δήμου Χανίων να του παραχωρηθούν τα κτήρια για να αξιοποιηθούν και να αναπαλαιωθούν.