Ένα επιβλητικό κτήριο στέκει αγέρωχο αιώνες τώρα στον Φιρκά. Εδώ και μισό αιώνα, οι ιστορίες της θάλασσας έχουν φωλιάσει στους χώρους του, μαθαίνοντας μικρούς και μεγάλους για την πλούσια ναυτική ιστορία του τόπου. Ο λόγος για το ναυτικό στολίδι της πόλης, το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, το οποίο κλείνει αισίως 50 χρόνια ζωής, πολιτισμού κι ιστορίας πια για τα Χανιά κι ολάκερη την Κρήτη. Με αφορμή τη σημαντική αυτή επέτειο και τη σημερινή εκδήλωση, οι “διαδρομές” ταξιδεύουν μέσα από τις αναμνήσεις των ανθρώπων που αφοσιώθηκαν για πολλά χρόνια στο Ναυτικό Μουσείο της πόλης, στη δημιουργία του αλλά και συνέχειά του.
ΕΜΜ. ΠΕΤΡΑΚΗΣ: «Εκθέματα που “ξυπνούν” αναμνήσεις»
«Έρχονται απρόσμενα στιγμές στη ζωή μας που δεν είχαμε φανταστεί ποτέ ότι μπορεί να συμβούν. Πώς μπορούμε να περάσουμε ένα κομμάτι της ζωής μας, τι μπορεί εκείνο να μας προσφέρει απλόχερα κι εμείς να γευόμαστε ένα κομμάτι αυτής της μεγάλης στιγμής… Δεν είναι το χθες, ούτε το σήμερα, αλλά το αύριο αυτό που θα μας θυμίζει τις προσπάθειες και τους αγώνες του χθες και του σήμερα». Με αυτά τα λόγια περιγράφει τα συναισθήματά του ο κ. Εμμανουήλ Πετράκης, πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, σχολιάζοντας το γεγονός ότι αποτελεί μέρος ενός Μουσείου που κλείνει αισίως μισό αιώνα ζωής, ιστορίας και πνοής για τον τόπο.
Ο ίδιος βρέθηκε “τυχαία” σε αυτή τη θέση και ουδέποτε μπορούσε να φανταστεί πως με το πέρασμα του χρόνου θα δενόταν με τον χώρο, τον κόσμο και θα του δινόταν η ευκαιρία να μαθαίνει διαρκώς όλο και περισσότερα για τον τόπο. Η προσπάθεια επίτευξης των στόχων και του οράματος του Μουσείου εύλογα περιλαμβάνει και κάποιες “φουρτούνες” στη διαδρομή. Ο κ. Πετράκης αναφέρεται στις οικονομικές υποχρεώσεις αλλά και στις εκδηλώσεις που θέλουν πολύ κόπο και προσπάθεια για να διεξαχθούν όπως τους πρέπει. «Κάθε χρόνο καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια διατήρησης του κτηρίου, ενός εμβληματικού οικοδομήματος από το 1604!» επισημαίνει στην κουβέντα μας, κάνοντας λόγο για πλήθος εργασιών που έχει ανάγκη το ιστορικό αυτό κτήριο.
Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, όπως και όλα σχεδόν τα σύγχρονα μουσεία, προσπαθεί να εμπλουτίζει τον τρόπο δράσης και προβολής του, ξεφεύγοντας από τον αυστηρά μουσειακό χαρακτήρα με εκθέματα. Πώς το πετυχαίνει αυτό; Με συμμετοχή σε μεγάλες εκθέσεις στο εξωτερικό, όπως πέρυσι στην έκθεση ναυτικού μοντελισμού στο Αμβούργο, στο οποίο τιμήθηκε κιόλας, με το μοναδικό εργαστήρι κατασκευής μοντέλων αλλά και με εκπαιδευτικά εργαστήρια και μαθήματα 20+ χρόνια τώρα! «Είναι πολύ συγκινητικό που πολλά παιδιά έρχονται μετά ξανά στο Μουσείο με τους γονείς τους ή και ενήλικες που μας επισκέπτονται με τα παιδιά τους μετά από πολλά χρόνια, ενώ είχαν υπάρξει τα πρώτα χρόνια “μαθητές” εδώ» αναφέρει ο ίδιος.
Τον ρωτάμε αν ξεχωρίζει όλα αυτά τα χρόνια στο “δεύτερο σπίτι” του κάποιο έκθεμα ή γεγονός, με τον ίδιο να σχολιάζει πως είναι πολύ δύσκολο να επιλέξει κάτι. «Έχουμε την τιμή να εκθέτουμε στο Μουσείο πολύ αγαπητά κομμάτια, από τη Μάχη της Κρήτης, νομίσματα που μας έχουν δωρίσει, εξαιρετικά λαχεία του Εθνικού Στόλου κ.ά.» όπως μας λέει, ενώ παρατηρούμε πως έχει μια ιδιαίτερη αγάπη στο θαλάσσιο περιβάλλον, με την αίθουσα με τα ξεχωριστά εκθέματα από τον βυθό της θάλασσας – όστρακα, σπάνια κοράλλια κ.λπ. – να μας χαρίζει λίγη από την απέραντη μαγεία που κρύβει μέσα της. Αυτό που σίγουρα του προκαλούν τα εκθέματα του Μουσείου είναι νοσταλγία και ξύπνημα αναμνήσεων. «Δεν γίνεται όταν περνώ μπροστά από το αντιτορπιλικό “Ιέραξ”, καθώς υπηρέτησα δυο χρόνια σαν μηχανικός, να μη γυρίζει το μυαλό στις αξέχαστες στιγμές που έζησα εκεί. Επίσης, τώρα κατασκευάζεται στο εργαστήρι ένα άλλο αντιτορπιλικό, το “Κανάρης”, στο οποίο βρέθηκα για ένα σύντομο ταξίδι κι έμεινα τελικά 4,5 χρόνια· αυτά λοιπόν με συγκινούν και δεν ξεχνιούνται».
Από τη σημαντικότητα των αναμνήσεων και των χρόνων του Μουσείου, περνάμε σε αυτήν της θέσης του Μουσείου. Σύμφωνα με τον κ. Πετράκη, ενώ το ναυτικό στολίδι της πόλης βρίσκεται σε ένα υπέροχο και γραφικό σημείο, στο ενετικό λιμάνι, δυστυχώς δεν το αφήνει χωροταξικά να επεκταθεί. «Γι’ αυτόν τον λόγο κάνουμε τροποποιήσεις των εκθεμάτων αλλά και των χώρων του Μουσείου ώστε να “επεκταθούμε” κατά αυτόν τον τρόπο» σημειώνει ο συνομιλητής μας, ενώ μιλώντας για τη ναυπήγηση του μινωικού πλοίου, αναφέρεται σε μια από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες αλλά και από τα κυριότερα εκθέματα του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, που κατασκευάστηκε από αυθεντικά υλικά, με εργαλεία και διαδικασίες ναυπήγησης του 15ου αι. περίπου π.Χ. και το οποίο βρίσκεται σε ένα από τα Νεώρια στην ανατολική πλευρά.
Κ. ΜΑΝΙΟΥΔΑΚΗΣ: «Κύτταρο πολιτισμικό του τόπου μας»
Έχοντας αποστρατευτεί το 1984 ο ναύαρχος ε.α. Κωνσταντίνος Μανιουδάκης επιστρέφει στον τόπο του στα Χανιά και γρήγορα αναλαμβάνει την προεδρία του Μουσείου, μια θέση που διατήρησε για 28 χρόνια!
«Ήθελα να προσφέρω εθελοντικά στα Χανιά. Μπήκα στον ΝΟΧ όπου παρέμεινα για 18 χρόνια και συγχρόνως στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης! Ο ΝΟΧ ήταν ένα ζωντανό κομμάτι, ένα “καζάνι που έβραζε”, το Μουσείο ήταν ένας χώρος πνευματικός. Όταν το παρέλαβα είχε κλείσει για ένα χρόνο, για λόγους που δεν είναι της παρούσης. Με εξαίρετους συνεργάτες, το ανοίξαμε, το επαναφέραμε και το αναπτύξαμε για 28 χρόνια παρουσιάζοντας ένα σοβαρό, δημιουργικό έργο ζωής» αφηγείται ο κ. Μανιουδάκης. Μέσα σε λίγα χρόνια το κτήριο του Μουσείου ανακαινίστηκε και άρχισε να χρησιμοποιείται ο όροφος, ενώ έπειτα παραλήφθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ένα Νεώριο στην ανατολική πλευρά του λιμανιού όπου και φιλοξενεί την έκθεση παραδοσιακής και αρχαίας ναυπηγικής. «Με τον όροφο, ανασάναμε χωροθετικά, πήραμε νέα εκθέματα και δημιουργήσαμε τρεις βασικές νέες θεματικές: Έκθεση βυθού, η μάχη της Κρήτης, η παραδοσιακή και νέα αρχιτεκτονική με κύριο έκθεμα το “Μινωϊκό πλοίο”» σημειώνει ο ναύαρχος.
Ζητάμε να μάθουμε περισσότερα από τον κ. Μανιουδάκη για το project του “Μινωικού πλοίου”. «Η ιδέα ήταν δική μου, αλλά εκτελέστηκε συλλογικά! Ήταν ένα όνειρο ζωής να αναβιώσουμε ένα κομμάτι του Μινωικού πολιτισμού που διαδιδόταν μέσω των πλοίων του σε όλη τη Μεσόγειο. Το ερευνητικό project ξεκίνησε το 2001 σε συνεργασία με την επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Έρευνας και Τεχνολογίας “Ναυδόμος”. Αξέχαστοι παραμένουν ορισμένοι σταθμοί του προγράμματος. Η τελετή καθέλκυσης με τον πρόεδρο της δημοκρατίας, τον αείμνηστο Κ. Στεφανόπουλο που του έδωσε και το όνομα “Μινώα”! Φορτισμένη και λαμπρή η εκδήλωση του απόπλου του πλοίου για να επισφραγίσει την αξία του εγχειρήματος αυτού! Ποτέ δεν διεκδικήσαμε την ακριβή πιστότητα του εγχειρήματος, γιατί δεν είχε βρεθεί ποτέ πραγματικό μινωικό πλοίο όπως είχε βρεθεί πλοίο της “Κερύνειας”. Για να είναι στοιχειωδώς τεκμηριωμένο χρησιμοποιήσαμε εργαλεία της εποχής με βάση τα υπάρχοντα αρχαιολογικά ευρήματα, με τις μεθόδους της εποχής, με βάση τις οδηγίες της αρχαιολογίας και με κυπαρίσσια τα δέντρα που αφθονούσαν τότε στην Κρήτη. Έπειτα έπρεπε να γίνει ο πειραματικός πλους, γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο θα τεκμηριώνονταν η πιστότητα του εγχειρήματος. Έτσι έγινε το ταξίδι των 210 ν.μ. με κουπιά και βοηθητικό πανί, με 26 εθελοντές κωπηλάτες, γεμάτους ενθουσιασμό, ακολουθώντας τις ρότες των προγόνων μας! Δεν θα ξεχάσω την αποθεωτική υποδοχή στον Πειραιά που ήταν και η σφραγίδα της αναγνώρισης της επιτυχίας του εγχειρήματος. Μια επιτυχία που θα πρέπει να κάνει περήφανη τη χανιώτικη κοινωνία». Ξεχωριστή αναφορά κάνει ο κ. Μανιουδάκης στην ανάπτυξη των προγραμμάτων για παιδιά με μουσειοπαιδαγωγό. «Έρχονταν τα παιδιά, γίνονταν μια εισβολή πιτσιρίκων μέσα στο μουσείο και δεν έπαιρναν και πολλά πράγματα. Όταν λειτούργησαν τα προγράμματα, όλα αυτά άλλαξαν! Βλέπω μια μέρα στο βιβλίο των επισκεπτών, ένας πιτσιρίκος Β΄ Δημοτικού έγραφε “για πρώτη φορά γνώρισα τους παππούδες και το έργο τους, είμαι περήφανος που είμαι Έλληνας”! Επίσης, δεν μπορώ να μην αναφέρω πως ξεκινήσαμε, παγιώσαμε και κάναμε θεσμό τα πανελλήνια συνέδρια των Ναυτικών Μουσείων στην Ελλάδα!
Τελειώνοντας, ο κ. Μανιουδάκης δεν μπορεί να μην επισημάνει, εμφανώς στεναχωρημένος, ότι η πρωτοβουλία του Μουσείου για να γίνει το “Μνημειακό Συγκρότημα” στον Γαλατά έχει “παγώσει” εδώ και χρόνια και στον χώρο όχι μόνο δεν διεξάγονται πλέον εκδηλώσεις, αλλά καθημερινά βανδαλίζεται και καταστρέφεται! Μια υπόμνηση που θα έπρεπε να μας προβληματίζει όλους…
ΧΡ. ΧΟΥΛΙΟΠΟΥΛΟΣ: «Το Φιρκά τότε ήταν… ερείπιο!»
«Επειδή ήμουν βαθμοφόρος προσκόπων ήμουν και μόνιμο μέλος της οργανωτικής επιτροπής για τη Ναυτική Εβδομάδα. Στο πλαίσιο της Ναυτικής Εβδομάδας του 1972 κάναμε μια έκθεση ναυτικών αντικειμένων και εκείνη τη χρονιά την είχαμε πραγματοποιήσει στο Γιαλί Τζαμί με μεγάλη επιτυχία. Έβγαλα φωτογραφίες από την έκθεση και τις πήγα στον ναύαρχο Αριστείδη Γιαννόπουλο (Αρχηγό Κρητικού και Ιονίου Πελάγους) που είχε έδρα τις εγκαταστάσεις στις Μουρνιές, και του πρότεινα με τόσες μονάδες του Ναυτικού στα Χανιά θα ήταν καλό να βρίσκαμε ένα χώρο ώστε η έκθεση να γίνει μόνιμη» θυμάται ο κ. Χρήστος Χουλιόπουλος, ο οποίος πέρα από το σπουδαίο του έργο στον ΝΟΧ, τον Ορειβατικό, τον Προσκοπισμό συνέβαλε τα μέγιστα για να γίνει το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης. Η απάντηση του ναυάρχου ήταν πως «δεν υπάρχουν χώροι», ο κ. Χουλιόπουλος γύρισε στο σχεδιαστήριο του Ναυστάθμου όπου εργαζόταν και μετά από μια ώρα ήλθε ο οδηγός του υποναύαρχου και του ζήτησε να μπει στο τζιπ γιατί τον θέλει και πάλι! «“Σκέφτηκα αυτό που μου είπες και βρήκα τον χώρο. Στο… Φιρκά!” μου λέει, “μα αυτό είναι ερείπιο” του απάντησα και αυτός μου εξηγεί πως έδωσε εντολή τα συνεργεία του Ναυστάθμου να πιάσουν δουλειά από την επομένη άμεσα και είχε δώσει εντολή στις τεχνικές υπηρεσίες της Νομαρχίας, στην κ. Αιμιλία Μπλέτσα – Κλάδου, να κάνει αποτύπωση του χώρου και μελέτη αποκατάστασης! Ο χώρος ήταν ρημαγμένος, σπασμένα παράθυρα, πεσμένοι σουβάδες, γεμάτος σκουπίδια» αναφέρει ο συνομιλητής μας. Για τη μελέτη εργάστηκαν η κ. Κλάδου και ένας ναύτης που είχε σπουδάσει αρχιτέκτονας, ο Απόστολος Βέττας. «Εγώ επιμελήθηκα του σήματος του μουσείου, την Κρήτη με την τρίαινα. Ενώ καθοριστικός ήταν ο ρόλος του ναύαρχου Γιαννόπουλου» τονίζει ο κ. Χουλιόπουλος.
Τα πρώτα εκθέματα ήταν όργανα της γέφυρας, εξάντες, πυξίδες, κιάλια, βαρούλκα, οβίδες διαφόρων μεγεθών, φωτογραφικό υλικό από τη Μάχη της Κρήτης από ένα γερμανικό περιοδικό, όπλα που είχαν κατασχεθεί και ήταν του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, ένα τμήμα γέφυρας αντιτορπιλικού… Η τοπική κοινωνία με βάση τις αναφορές στον Τύπο της εποχής δέχτηκε με θέρμη το νέο μουσείο.
Τα ιδρυτικά μέλη του Μουσείου ήταν οι: Νικόστρατος Βαρδάκης, Μανούσος Μανουσάκης, Αθανάσιος Μανιουδάκης, Ιωάννης Καντάρας, Αιμιλία Μπλέτσα – Κλάδου, Αναστάσιος Μπλέτσας, Αναστάσιος Τσόντος, Ιωάννης Σαρτζετάκης, Γεώργιος Μελάκης, Γεώργιος Δρανδάκης, Κων/νος Βογιατζάκης, Γεώργιος Βενιανάκης, Ιωάννης Μπριντάκης, Γεώργιος Συντζανάκης, Αρτέμιος Παπαδάκης, Γεώργιος Ξενάκης, Αγησίλαος Παπαγεωργίου, Μιχάλης Πολυχρονάκης, Αντώνης Καπετανάκης, Νικόλαος Αναστασάκης, Χρήστος Χουλιόπουλος».
ΕΠΕΤΕΙΑΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ
Στο πλαίσιο των διαφόρων επετειακών εκδηλώσεων, διοργανώνεται συναυλία απόψε Σάββατο 19 Αυγούστου και ώρα 20:00, στον αύλειο χώρο του Φρουρίου “Φιρκά”, με τη διεθνούς φήμης σοπράνο Αναστασία Ζαννή, η οποία θα συμπράξει με την εξαιρετική ορχήστρα ποικίλης μουσικής “Άσμωσις”, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Γιώργου Τσιλιμπάρη, με ελεύθερη για το κοινό είσοδο. Σημειώνεται πως για την πραγματοποίησή της συνέβαλλαν το ΔΣ, οι εργαζόμενοι και οι φίλοι του μουσείου.
Παρουσίαση εκδήλωσης: Ιωσήφ Μαρκάκης, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. Ναυτικού Μουσείου Κρήτης.
