■ Η νέα εικαστική έκθεση της ∆ηµοτικής Πινακοθήκης εγκαινιάζεται σήµερα το απόγευµα
Μία µοναδική εικαστική – διαδραστική περιήγηση στην πολύχρονη ιστορία του ∆ηµοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης (∆Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ.) προσφέρει στον επισκέπτη η έκθεση “∆Η.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης – 50 Χρόνια Θέατρο – Ένα Ζωντανό Αρχείο”, που εγκαινιάζεται σήµερα στις 19:30 µ.µ. το απόγευµα στη ∆ηµοτική Πινακοθήκη Χανίων.
Μέσα από µία εντυπωσιακή “παλέτα” τεκµηρίων, από κοστούµια και σκηνικά, µακέτες, σχέδια και γλυπτά, σκηνοθετικές και µεταφραστικές σηµειώσεις, αφίσες, προγράµµατα, φωτογραφίες, βίντεο και ηχητικά ντοκουµέντα, ο επισκέπτης ταξιδεύει από τα πρώτα χρόνια της δηµιουργίας της Εταιρείας Θεάτρου Κρήτης, στα µέσα της δεκαετίας του ΄70, έως τις µέρες µας και το σηµερινό ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης.
Τα περισσότερα από 700 τεκµήρια από 129 παραγωγές του Θεάτρου, παρουσιάζονται στον χώρο της Πινακοθήκης σαν το θεατρικό σκηνικό µιας «παράστασης των παραστάσεων», ενώ τους τρεις ορόφους διατρέχουν κάθετα, παράπλευρα της σκάλας, µεγάλα λευκά πανιά που δίνουν την αίσθηση στον επισκέπτη µιας Πινακοθήκης – κιβωτού µνήµης, που ταξιδεύει µέσα στις δεκαετίες.
Λίγο πριν τα εγκαίνια, οι “διαδροµές” συνάντησαν τον κρητικής καταγωγής επιµελητή της έκθεσης εικαστικό και επίκουρο καθηγητή του Πανεπιστηµίου Πατρών, Αντώνη Βολανάκη και την καλλιτεχνική διευθύντρια του ∆Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ. Έφη Θεοδώρου και µίλησαν µαζί τους για την ανάδειξη του πολύτιµου αρχειακού υλικού του Θεάτρου, αλλά και την ανάγκη για την αξιοποίηση αυτού του πλούτου ώστε να µην επιστρέψει ξανά σε… µπαούλα.
Πώς σκεφτήκατε να οργανώσετε την παρουσίαση αυτού του υλικού όταν ήρθατε σε επαφή µε το αρχείο του ∆ΗΠΕΘΕΚ. Ποια είναι δηλαδή η ιδέα που διατρέχει αυτή την έκθεση;
Α.Β.: Η διαδικασία ξεκίνησε µε τη µελέτη του αρχείου µετά από πρόσκληση της Έφης Θεοδώρου. Μία διαδικασία που κράτησε πολλούς µήνες και αφορούσε την καταγραφή του τι υπάρχει στο αρχείο και την εκπόνηση µιας επιστηµονικής παραστασιογραφίας. Εποµένως, η ιδέα της έκθεσης διαµορφώθηκε όπως αναδύονταν το υλικό από το αρχείο και “άνθιζε” στα µάτια µας. Παράλληλα µε αυτή τη διαδικασία προέκυπταν και οι ιδέες που είχα για τον χώρο της Πινακοθήκης και την έκθεση…
Ε.Θ.: Η αρχική σκέψη γεννήθηκε το 2019 κι ήταν ένα από τα αρχικά µελήµατα του ∆.Σ. αλλά και δικό µου να γίνει αυτό το “άνοιγµα”. Μεσολάβησε, όµως, η πανδηµία και πήγε πίσω.
Όµως, καταφέραµε να υλοποιηθεί 6 χρόνια µετά. Ευτυχήσαµε δε να έχουµε τον Αντώνη Βολανάκη ως “ενορχηστρωτή” όλης αυτής της προσπάθειας, µιας προσπάθειας που δεν αποτελεί µια απλή κατάθεση – τοποθέτηση αντικειµένων στον χώρο. Είναι ένα “πάντρεµα” πολιτισµού, εκπαίδευσης, αλλά κι ένα νέο εικαστικό γεγονός. Όπως µου αρέσει να λέω είναι “η παράσταση των παραστάσεων”.
Ο χώρος θυµίζει σκηνικό. Αµέσως “πιάνει” τον επισκέπτη µόλις εκείνος µπει µέσα…
Α.Β.: ∆εν αντιµετώπισα τον χώρο ως εκθετήριο αλλά ως µέρος µιας εικαστικής εγκατάστασης η οποία σε καλεί να “παίξεις” µαζί της, µέσα από διαδραστικές διαδικασίες.
Για παράδειγµα, µέσα από το photobooth οι επισκέπτες µπορούν να φωτογραφηθούν σε ένα σκηνικό γλυπτό ή τούς δίνεται η ευκαιρία να δοκιµάσουν κάποια κοστούµια του θεάτρου, να καθίσουν σε µια θέση του Θεάτρου που έχουν τοποθετηθεί στον χώρο και να διαβάσουν κάποιο πρόγραµµα ή κείµενο που έχουν ανέβει στο ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. κ.ά.
Μας ενδιαφέρει δηλαδή ο επισκέπτης, πέρα από επισκέπτης, να γίνει συµµέτοχος, µάρτυρας, συνδηµιουργός του γεγονότος. Από εκεί και πέρα, η κεντρική ιδέα της έκθεσης είναι ότι είναι ένα περιπατητικό χρονολόγιο από το 1974 έως τον 21ο αιώνα και τη σηµερινή συνθήκη προηγµένης τεχνολογίας, κάτι που έχει αποτυπωθεί και σχεδιαστικά στον χώρο.
Σε όλη αυτή την “καταβύθιση” στο αρχείο του ∆Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ. υπήρξαν εκπλήξεις για εσάς;
Α.Β.: Πάντα υπάρχουν εκπλήξεις όταν συναντάς µικρές ανθρώπινες ιστορίες. Ιστορίες παράπλευρες οι οποίες συγκροτούν ή αµφισβητούν το ηγεµονικό αφήγηµα, το οποίο αποτυπώνεται για παράδειγµα στα πρακτικά των ∆ιοικητικών Συµβουλίων.
Σε κάθε περίπτωση, είναι συγκινητικό να βλέπεις πως γεννήθηκε αυτό το Θέατρο, την προσπάθεια που κατέβαλλαν κάποιοι άνθρωποι ταξιδεύοντας από νοµό σε νοµό, µέσα από κακούς δρόµους, δίνοντας πολύ ποιοτικό χρόνο από τη ζωή τους, για να συγκροτηθεί η πρώτη οµάδα που συνέθεσε το όραµα για το Θέατρο Κρήτης. Είναι συγκινητικό να βλέπεις αυτή τη γενεαλογία ενεργούς πολιτειότητας. Πως δηλαδή το να είναι πολίτης κανείς σε έναν τόπο, σηµαίνει ταυτόχρονα κι ότι αναλαµβάνει ευθύνες.
Είναι πράγµατι εντυπωσιακό ότι αυτό το θέατρο γεννήθηκε από την κοινωνία ως µια δική της ανάγκη κι όχι από τα “πάνω”.
Α.Β.: Κι είναι ακόµα πιο εντυπωσιακό αν σκεφτούµε ότι όλο αυτό έγινε στα χρόνια της δικτατορίας και µαζεύτηκαν πάνω από 320 άνθρωποι, από όλη την Κρήτη, ακολουθώντας την ιδέα του ∆. Καρτάκι στο πλαίσιο µιας συζήτησης για την ψυχική υγεία των Κρητικών. Το εφαλτήριο δηλαδή για τη δηµιουργία του Θεάτρου δόθηκε από τη σκέψη να αντιµετωπιστούν προβλήµατα που αφορούσαν την ψυχική υγεία µέσα από την τέχνη και ειδικότερα µέσα από το θέατρο που είναι η τέχνη που ενσωµατώνει όλες τις τέχνες.
Κι ερχόµαστε τώρα -µισό αιώνα µετά- και βλέπουµε να εφαρµόζεται τα τελευταία 2 χρόνια στην Ελλάδα, το πρόγραµµα για την πολιτισµική συνταγογράφηση. Μια πρακτική που ξεκίνησε το 1980 στο National Health Service της Αγγλίας, αλλά στην Κρήτη είχε εφαρµοστεί ήδη από το 1974!
Αυτή η καινοτόµος διάθεση και περιέργεια των Κρητών προς την έκφραση και την αναζήτηση ενός πνευµατικού κόσµου είναι κάτι που έρχεται από παλιά.
Ε.Θ.: …Κι είναι κάτι που πρέπει να το τονώσουµε, να το επανενεργοποιήσουµε σήµερα.
Μέσα από την έκθεση θα λέγαµε ότι αποτυπώνεται και ο κοσµοπολιτισµός της Κρήτης. Μεγάλες προσωπικότητες συνεργάστηκαν και βρέθηκαν στο νησί για χάρη του Θεάτρου και συγχρόνως ο πολιτισµός που γεννήθηκε από τη σκηνή του ∆ΗΠΕΘΕ “ταξίδεψε” εκτός Κρήτης. Σαν να προβάλει το Θέατρο το “φωτεινό” πρόσωπο της Κρήτης.
Α.Β.: Για την Κρήτη είναι σηµαντικό να αισθανθεί άνετα µε το γεωγραφικό της σώµα. Αυτή δηλαδή η εξωστρέφεια που είχαν κάποτε οι άνθρωποι προς τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική, την Αίγυπτο, τη Βενετία αλλά και προς τα υπόλοιπα παράλια της Μεσογείου, διαµόρφωναν το φυσιογνωµία της Κρήτης και συγχρόνως έκαναν το νησί ένα επίκεντρο. Το Θέατρο ήταν και είναι ένα πολιτισµικό επίκεντρο, µε όλες αυτές τις προσωπικότητες που συναντά κανείς και µέσα από την έκθεση. Από τον Χατζιδάκι και τον Μινωτή έως Κατράκη και πολλούς άλλους.
Αυτή η έκθεση θα µπορούσαµε να πούµε ότι είναι και µια οφειλόµενη τιµή σε όλους τους ανθρώπους που εργάστηκαν αυτά τα 50 χρόνια στο Θέατρο για να φτάσουµε εδώ σήµερα. Έχει, όµως, συγχρόνως κι έναν χαρακτήρα διάσωσης του υλικού. Αλήθεια σε τι κατάσταση ήταν το αρχείο;
Ε.Θ.: Οπωσδήποτε αυτή η έκθεση έχει τον χαρακτήρα της τιµής προς τους ανθρώπους που δούλεψαν στο Θέατρο αυτά τα 50 χρόνια. Συγχρόνως είναι και κάτι που “ανοίγεται” προς το µέλλον, ως ένα νέο πολιτιστικό γεγονός.
Από εκεί και πέρα, το υλικό φυλάσσονταν στα φιλόξενα υπόγεια του Βενιζελείου Ωδείου Χανίων κι εκεί βρίσκεται ακόµα ένα µεγάλο κοµµάτι του αρχείου, κοστουµιών κ.λπ. Οι συνθήκες δεν ήταν καλές. Από εκεί ανασύρθηκε ένα µεγάλο τµήµα κι έγινε µεγάλη προσπάθεια να διασωθούν τα καλύτερα κοµµάτια και τα πιο σηµαντικά για να παρουσιαστούν στην έκθεση.
Αυτά τα τεκµήρια συντηρήθηκαν και ταυτοποιήθηκαν µε τη βοήθεια της σκηνογράφου – ενδυµατολόγου Ξανθής Κόντου και της αρχειονόµου Κατερίνας Κροµµυδάκη. Έγινε πάρα πολύ δουλειά τώρα κι έναν χρόνο.
Τι θα απογίνει µετά αυτό το υλικό;
Ε.Θ.: Αυτή είναι µια πολύ σοβαρή ερώτηση. ∆εν θα θέλαµε να επιστρέψει στα υπόγεια. Οφείλουµε να µην γίνει αυτό. Πρέπει να βρεθεί ένας χώρος να φιλοξενηθούν και κατά την άποψή µας θα ήταν εξαιρετικό αν αυτή η φιλοξενία είχε σταθερό χαρακτήρα.
∆ηλαδή να έχει τη µορφή ενός Μουσείου Θεάτρου που θα είναι επισκέψιµο από τον κόσµο. Αυτή η δυνατότητα πρέπει να διερευνηθεί. Από εκεί και πέρα, θα θέλαµε η έκθεση να ταξιδέψει και στους άλλους νοµούς της Κρήτης, στην Αθήνα αλλά και αλλού. Αυτές είναι σκέψεις που κάνουµε και θα τις εξετάσουµε στην πορεία.
Ως ένας άνθρωπος του θεάτρου κα Θεοδώρου τι σας λέει εσάς αυτή η πορεία των 50 χρόνων του ∆Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ. όπως αποτυπώνεται στην έκθεση;
Ε.Θ.: Καταρχάς αυτή η έκθεση µού θυµίζει γιατί θέλησα να κάνω θέατρο. Είναι αυτή η αγάπη για το παλιό, το γνήσιο, τη ρίζα, το αυθεντικό. Αυτό που δεν αναλώνεται και δεν αλλοιώνεται εύκολα.
Αυτή την αίσθηση συναντήσαµε ψάχνοντας µέσα στα µπαούλα για να ανασύρουµε υλικό. Μια διαδικασία έρευνας αλλά και ανατροφοδότησης καθώς δεν αφορά κάτι που έχει πεθάνει αλλά κάτι που παραµένει ζωντανό, κάτι που µπορούµε να κρατηθούµε από αυτό και να γεννήσουµε καινούρια πράγµατα. Είναι, όµως, κι αυτή η οµορφιά και η πνευµατικότητα που αναδύει ο κόπος τόσων πολλών ανθρώπων που πρόσφεραν όλα αυτά τα χρόνια στο Θέατρο, που για εµένα είναι σηµαντικό στοιχείο αυτής της έκθεσης.
Α.Β.: Αυτό που επίσης είναι σηµαντικό είναι ότι το αρχείο του Θεάτρου είναι κάτι παράλληλο και δίπλα στη δηµόσια ιστορία. Στο πλαίσιο αυτό, µάλιστα, θα υπάρχει ένα τµήµα µέσα σε ένα δωµάτιο όπου θα λέγεται “who is who” και θα υπάρχουν παλιές φωτογραφίες από παραστάσεις σε χωριά, όπου θα καλείται κόσµος να αναγνωρίσει πρόσωπα θεατών ή και το δικό του πρόσωπο.
Επίσης, θα υπάρχει ένας “τοίχος πρόσκλησης” που θα µπορούν οι επισκέπτες να κολλήσουν δικές τους φωτογραφίες από παραστάσεις που παρακολούθησαν οι ίδιοι. Ένας τοίχος ταυτότητας, αναγνώρισης και αναµνήσεων.
Από την Ε.ΘΕ.Κ. στο ∆Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ.
Στους τρεις ορόφους της ∆ηµοτικής Πινακοθήκης Χανίων, οι επισκέπτες περιηγούνται στις τρεις κύριες περιόδους του θεατρικού οργανισµού:
α) 1974-1986, Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης (ΕΘΕΚ) – Ηµικρατικό Θέατρο Κρήτης – ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. Χανίων Κρήτης,
β) 1986-2000, ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης,
γ) 2001-2024, 21ος αιώνας.
Στόχος της έκθεσης, σύµφωνα µε τους διοργανωτές, είναι να θυµίσει στους µεγαλύτερους και να συστήσει στους νεότερους το ∆Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ. και παράλληλα το κοινό να προσεγγίσει αθέατες όψεις της προετοιµασίας µιας θεατρικής παραγωγής.
Ενδεικτικά ορισµένες από τις θεµατικές διαδροµές της έκθεσης είναι:
– Του κρητικού θεάτρου (Βιτσέντζος Κορνάρος, Γεώργιος Χορτάτσης κ.ά.), όπου οι θεατές µπορούν να θαυµάσουν, µεταξύ άλλων, το κοστούµι που φορούσε ο Αλέξης Μινωτής στην εναρκτήρια παράσταση του οργανισµού ή τα κοστούµια που σχεδίασε η Λαλούλα Χρυσικοπούλου για τον Στάθη, σε σκηνοθεσία του Σπύρου Ευαγγελάτου.
– Του ξένου ρεπερτορίου (Μολιέρος, Μπέρτολτ Μπρεχτ κ.ά.), όπου µπορούν να δουν, µεταξύ άλλων, σε βίντεο τη Φαίδρα του Ρακίνα στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου.
– Της σύγχρονης ελληνικής γραφής (Καζαντζάκης, Κιτσοπούλου κ.ά.), όπου προτείνεται στο κοινό να δοκιµάσει κοστούµια από τον Καπετάν Μιχάλη και να διαβάσει σε µεγέθυνση χειρόγραφο του Καµπανέλλη.
– Του αρχαίου θεάτρου (Αριστοφάνης, Ευριπίδης κ.ά.), όπου µπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει την καταγραφή του Αίαντα του Γιάννη Ρίτσου σε σκηνοθεσία του Βασίλη Παπαβασιλείου στο Θέατρο της Αρχαίας Απτέρας και να δει πώς ένα σχέδιο του Αντώνη Κυριακούλη µεταφράζεται σε κοστούµι που το φοράει ο ηθοποιός.
– Της µουσικής, όπου ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ξεφυλλίσει παρτιτούρες του Χρήστου Λεοντή κ.ά.
– Των γυναικών δηµιουργών, µε οπτικές επισηµάνσεις για “πρώτη φορά” σχετικά µε συγγραφή κειµένου, σκηνοθεσία, σχεδιασµό ήχου, σκηνικών, κοστουµιών, φωτισµού κ.λπ.
– Του πρωτότυπου υλικού από το θέατρο για παιδιά και την πειραµατική σκηνή, των οµάδων ενηλίκων ερασιτεχνών.
– Της δηµιουργίας του δικού τους χάρτη µε τα τεκµήρια που τους ελκύουν περισσότερο.
Αξίζει να σηµειωθεί ακόµα ότι η διάδραση είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες σχεδιασµού της έκθεσης, στο πλαίσιο της οποίας οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να δοκιµάσουν θεατρικά κοστούµια, να φωτογραφηθούν σε σκηνικό γλυπτό και να δουν τα σχέδια µελέτης της έκθεσης πριν την υλοποίησή της.
Σηµαντικοί “σταθµοί” στην ιστορία του ∆Η.ΠΕ.ΘΕ.Κ.
– 1973: Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης (Ε.ΘΕ.Κ.). Η εµπειρία και δραστηριότητα της Ε.ΘΕ.Κ. κατά τη διάρκεια των 10 πρώτων ετών προετοίµασε την µετεξέλιξη του Θεάτρου και υπήρξε πρωτεργάτης της θεατρικής αποκέντρωσης. Η ίδρυση της Ε.ΘΕ.Κ. θεωρείται το πρώτο µοντέλο πολιτιστικής συνταγογράφησης, καθώς την εποχή εκείνη καταγράφηκαν πολλές αυτοκτονίες και ο ευεργετικός ρόλος του θεάτρου στην ψυχική υγεία του ατόµου προτάθηκε ως αντίδοτο, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη δηµιουργίας θεάτρου στην Κρήτη.
– 1979: Ηµικρατικό Θέατρο Κρήτης µε την αρωγή της Ε.ΘΕ.Κ.
– 1983: ∆ΗΠΕΘΕ Χανίων Κρήτης. Μετεξέλιξη της Ε.ΘΕ.Κ. σε ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. και ένταξή της στο πρώτο περιφερειακό δίκτυο θεάτρων. Τα Χανιά επιλέγονται ανάµεσα στις έξι πόλεις της Ελλάδας όπου δοκιµάστηκε ο θεσµός των ∆Η.ΠΕ.ΘΕ., ο οποίος ιδρύθηκε από τη Μελίνα Μερκούρη µε στόχο την απόπειρα συστηµατικής θεατρικής αποκέντρωσης.
– 1986: ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης. Είναι το µοναδικό ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. που επέλεξε να λειτουργεί µε τη νοµική µορφή της πολυµετοχικής Ανώνυµης Εταιρείας, µε µετόχους φορείς της Αυτοδιοίκησης από όλη την Κρήτη, ώστε να µην προσδεθεί αποκλειστικά σε έναν µόνο ∆ήµο και να συνεχίσει να αναφέρεται στην Κρήτη ως σύνολο. Από το 2009, λειτουργεί µε την επωνυµία “∆ηµοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κρήτης Ανώνυµη Εταιρεία Ο.Τ.Α.”, γεγονός που το διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα ∆Η.ΠΕ.ΘΕ., τα οποία λειτουργούν µε τη νοµική µορφή των ∆ηµοτικών Επιχειρήσεων των ∆ήµων.
Η έκθεση
Η έκθεση “∆ΗΠΕΘΕ Κρήτης – 50 Χρόνια Θέατρο – Ένα Ζωντανό Αρχείο” εγκαινιάζεται σήµερα Σάββατο 15 Φεβρουαρίου 2025, στις 19:30 το απόγευµα, στη ∆ηµοτική Πινακοθήκη Χανίων (Χάληδων 98-102) και θα διαρκέσει έως 30 Απριλίου 2025.
Η έκθεση διοργανώνεται από τους ∆ήµο Χανίων, ∆ηµοτική Πινακοθήκη Χανίων και ∆ηµοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κρήτης, µε την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισµού και σε συνδιοργάνωση µε την Περιφέρεια Κρήτης.
Την επιµέλεια της έκθεσης έχει ο εικαστικός και επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστηµίου Πατρών, Αντώνης Βολανάκης.
Τη διοργάνωση θα συνοδεύει πολυσέλιδος έγχρωµος κατάλογος µε πλήρη παραστασιογραφία των 50 ετών, σε επιµέλεια του Αντώνη Βολανάκη, ο οποίος κυκλοφορεί από την Κάπα Eκδοτική.
Ωράριο Λειτουργίας:
– ∆ευτέρα 10.00-14.00
– Τρίτη έως Σάββατο 10.00-14.00 & 18.00-21.00
– Κυριακή 10.00-14.00
Γενική είσοδος: 5 €
Μειωµένο εισιτήριο (φοιτητές, άνεργοι, ΑΜΕΑ, τρίτεκνοι, πολύτεκνοι): 2 €.
∆ωρεάν είσοδος: Νέοι έως 18 ετών, κάτοχοι κάρτας ICOM, κάτοχοι κάρτας Εικαστικού Επιµελητηρίου Ελλάδος.
Κάθε Τρίτη ελεύθερη είσοδος για όλους.
Φωτογραφίες έκθεσης: ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ
