Του ΓΙΑΝΝΗ ΛΥΒΙΑΚΗ
Με την κατάσχεση του Νόμπελ Ειρήνης, το οποίο της απονεμήθηκε το 2003, η Ιρανή δικηγόρος και ακτιβίστρια Shirin Ebadi, “πλήρωσε” το 2009 τον αγώνα της για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η περίπτωσή της, μοναδική στα χρονικά, έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο και προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις.
Οι ιρανικές αρχές πέρυσι τής κατέσχεσαν το Βραβείο Νόμπελ για την ειρήνη, ενώ ο σύζυγος και πολλοί συνεργάτες της έχουν συλληφθεί και κακοποιηθεί πολλές φορές. Η ίδια δεν απογοήτευεται και δηλώνει ότι υπάρχει ελπίδα για τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στο πλεύρο της Ιρανής ακτιβίστριας βρίσκεται η Διεθνής Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (FIDH), η οποία εδρεύει στη Γαλλία. Προσωπικός συμπαραστάτης στον αγώνα της είναι ένας Χανιώτης δικηγόρος. Πρόκειται για τον Εμμανουήλ Αθανασίου, υπεύθυνο του Γραφείου Ασίας και Ιράν της FIDH, ο οποίος ζει και εργάζεται στο Παρίσι. Ο κ. Αθανασίου έχει ενεργή παρουσία εδώ και χρόνια στο διεθνή χώρο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έχει πάρει μέρος σε δεκάδες αποστολές σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής, με τα Ηνωμένα Εθνη.
Τον Ιούνιο του 2010 ο κ. Αθανασίου συνομίλησε με την Shirin Ebadi στο πλαίσιο καμπάνιας της FIDH για το Ιράν, της οποίας μέλος είναι η ακτιβίστρια. Βασικά σημεία της συνομιλίας που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον δημοσιεύεται σήμερα στα «Χανιώτικα νέα».
H Shirin Ebadi τονίζει ότι “τα τελευταία 15 χρόνια έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, πολλές χώρες έγιναν μέλη της Επιτροπής εξάλειψης κάθε μορφής διακρίσεως κατά των γυναικών (CEDAW) και ιδιαίτερα στο Ιράν παραχωρήθηκε η επιμέλεια των τέκνων στις γυναίκες. Η πρόοδος αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί ασήμαντη όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι αρκετή”.
Αθανασίου Εμμανουήλ.: Πιστεύετε ότι είναι αναγκαίο σήμερα να υιοθετηθεί σε διεθνές επίπεδο ένας νέος μηχανισμός για την προστασία των δικαιωμάτων της γυναίκας;
Shrin Ebadi: Ναι. Είναι γεγονός ότι σήμερα ισχύει η Σύμβαση κατά των διακρίσεων σε σχέση με τις γυναίκες (CEDAW), όμως δεν έχουμε τις απαραίτητες ασφαλιστικές δικλίδες που θα διασφαλίσουν την εφαρμογή της. Πολλές από τις χώρες-μέλη, που ασπάστηκαν τη σύμβαση αυτή, θέτουν όρους ως προς το δικαίωμα των γυναικών να υποβάλουν μήνυση. Από τη στιγμή που ισχύουν οι όροι αυτοί, λειτουργούμε στο πλαίσιο ενός συστήματος που οδηγεί σε αδιέξοδο, αφού τη στιγμή που το ίδιο το κράτος διατηρεί μια στάση μεροληπτική σε σχέση με τις γυναίκες, τότε ενάντια σε ποιόν να υποβάλλουν μήνυση αυτές οι γυναίκες ; Εννοείται όχι ενάντια στο ίδιο αυτό κράτος και εάν υποθέσουμε ενάντια σε διεθνείς οργανισμούς, υπό ποιές προϋποθέσεις μπορεί να γίνει η μήνυση αυτή; Είναι φανερό πως οδηγούμαστε σε αδιέξοδο.
Α.Ε.: Πολλά κράτη τείνουν να τοποθετούνται αναφορικά με το ζήτημα των δικαιωμάτων των γυναικών μέσα από ένα πρίσμα θρησκευτικής αντίληψης, πρόκειται για μια πολιτιστική, θρησκευτική και ούτω καθεξής ιδιαιτερότητα. Το ζήτημα της καθολικότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επανέρχεται, λοιπόν, στο προσκήνιο κυρίως σε ότι αφορά στα δικαιώματα της γυναίκας. Ποιά είναι η γνώμη σας αναφορικά με αυτή την τάση που παρατηρείται σήμερα, να σχετικοποιούν ορισμένοι άνθρωποι τα ανθρώπινα δικαιώματα και κυρίως τα δικαιώματα των γυναικών, σύμφωνα με τη θρησκεία ;
S.E.: Σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω στην πραγματική υπόσταση αυτής της τάσης σχετικισμού, που λειτουργεί υπό το πρίσμα της πολιτισμικής παράδοσης. Πολύ απλά πιστεύω ότι πρόκειται για ένα πρόσχημα, που επιτρέπει την καλλιέργεια μεροληπτικής αντιμετώπισης των γυναικών. Ποιά γυναίκα στον κόσμο θα έδινε τη συγκατάθεσή της να παντρευτεί ο σύζυγός της και άλλες γυναίκες; Ποιά γυναίκα στον κόσμο θα δέχονταν να τη χτυπάνε ; Ποιά γυναίκα στον κόσμο θα δέχονταν να της έπαιρναν το παιδί της με τη βία; Ποιά κοπέλα στον κόσμο θα δέχονταν να παντρευτεί χωρίς τη θέλησή της; Βλέπουμε λοιπόν, ότι αυτή η ιστορία περί πολιτισμικού σχετικισμού δεν είναι παρά ένα πρόσχημα για να διαφεύγουν ορισμένοι άνθρωποι από το διεθνές νομικό πλαίσιο που ισχύει και εφαρμόζεται. Επιπλέον, πιστεύω ότι ο πολιτισμός μιας κοινωνίας πρέπει να εξελίσσεται. Για να μπορέσει ο πολιτισμός να εξελιχθεί, για να μπορέσει η νοοτροπία να διαμορφωθεί προς το καλύτερο, πρέπει οι νόμοι να βρίσκονται πάντα ένα βήμα πιο μπροστά για να επιτρέψουν την ανέλιξη αυτή του πολιτισμού. Τονίζω, όμως ένα βήμα!
Οχι περισσότερο. Διότι σε περίπτωση που η απόκλιση είναι πολύ μεγάλη, είναι πιθανό η κοινή γνώμη να αντισταθεί στην προσπάθεια αυτή εξέλιξης. Εν συνεχεία το άνοιγμα αυτό, το βήμα αυτό, που θα επιτρέψει στον πολιτισμό να εξελιχθεί, πρέπει να επαναλαμβάνεται από τη στιγμή που διευρυνθεί το πνεύμα και αφού έχει διαμορφωθεί η νοοτροπία προς μια τάση αποδοχής των νόμων. Οι νόμοι πρέπει διαρκώς να εξελίσσονται έτσι ώστε να ακολουθεί προς την ίδια κατεύθυνση και ο πολιτισμός.
Ετσι λοιπόν είμαι υπέρ της προόδου, πιστεύω δηλαδή σε μια σταδιακή εξέλιξη, αλλά θέλω να τονίσω ότι η εξέλιξη αυτή δεν πρέπει να πλανάται αιώνια στο χρόνο. Πρέπει πάντα να διατηρείται ένας ελεγχόμενος και σταθερός ρυθμός. Ομως είναι γεγονός ότι ορισμένες χώρες, κυρίως μουσουλμανικές χώρες, αρνούνται να προοδεύσουν ως προς τη νομοθεσία τους, ακόμη και εάν πρόκειται για ένα μόνο βήμα και θέλοντας ν? αποφύγουν ν? αλλάξουν τους νόμους τους, καταφεύγουν στη χρήση της έννοιας περί πολιτισμικού σχετικισμού.
Α.Ε.: Μερικές φορές όμως είναι και η κοινή γνώμη που στηρίζει στην πραγματικότητα το συντηρητικό καθεστώς των Κρατών αυτών, κυρίως για παράδειγμα στη Σαουδική Αραβία ή και σε άλλες χώρες. Πιστεύετε ότι και το Ιράν είναι μία από αυτές τις χώρες; Επίσης, ποιά πιστεύετε είναι η στάση αυτών που τάσσονται υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απέναντι στον πολιτισμικό σχετικισμό;
S.E.: Πιστεύω ότι δεν είναι έτσι όπως τα λέτε. Ακόμη και εάν πάτε στη Σαουδική Αραβία, αμφιβάλλω εάν θα συναντήσετε μια γυναίκα που εάν τη ρωτούσατε: “Θα ήθελες να σου πάρουν το παιδί σου με τη βία; Θα ήθελες να σε χτυπάνε”; θα σας απαντούσε, ναι.
Φαίνεται όμως ότι τα δεδομένα στο Ιράν είναι πολύ διαφορετικά αφού το κίνημα αντίστασης των γυναικών και ο ακτιβισμός υπέρ των δικαιωμάτων της γυναίκας είναι πολύ πιο δυναμικά από οπουδήποτε αλλού στη Μέση Ανατολή. Αυτό όμως απορρέει από τη δομή της κοινωνίας μας και από το ιστορικό και πολιτισμικό παρελθόν μας. Είμαστε μια χώρα που είχε βασιλικό καθεστώς πριν δύο αιώνες. Σήμερα το 63% των φοιτητών είναι κορίτσια, έχουμε πολλές γυναίκες που διδάσκουν στο πανεπιστήμιο. Είμαστε άρα εξοικειωμένοι στην έντονη αυτή παρουσία των γυναικών.
Ομως παρά την ισχυρή αυτή παρουσία των γυναικών στο χώρου του πολιτισμού και στην ιρανική κοινωνία, που παρατηρήθηκε μετά το τέλος της επανάστασης, δυστυχώς υιοθετήθηκαν μεροληπτικοί νόμοι σε σχέση με τις γυναίκες, κατά των οποίων ξεσηκώθηκαν και αγωνίστηκαν για την κατάργησή τους οι ίδιες αυτές γυναίκες. Οφείλω να ομολογήσω ότι η νομοθεσία αυτή στο σύνολό της ισχύει σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο του μέσου όρου αναφορικά με τη γενικότερη αντίληψη, καθώς και την κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα της θέσης της γυναίκας στην ιρανική κοινωνία.
Α.Ε.: Εξ? ου και η στάση αυτών που τάσσονται υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίοι προσπαθούν με όλα τα νόμιμα μέσα να διεκδικήσουν τα δικαιώματα της γυναίκας. Ομως στο Ιράν, το νομικό σύστημα εξαρτάται απόλυτα από την εξουσία, από το ισχύον τοπικό καθεστώς. Σήμερα που μιλάμε όμως, το Ιράν έχει μια κεντρική εξουσία που κυβερνά ή διασπάται σε περισσότερες μορφές εξουσίας;
S.E.: Το ιρανικό νομικό σύστημα εξαρτάται άμεσα από την κεντρική εξουσία όταν πρόκειται για υποθέσεις που αφορούν πολιτικά ζητήματα. Οταν πρόκειται για υποθέσεις που αφορούν οικογενειακά ζητήματα, το θέμα αλλάζει. Ακόμη και όταν ο δικαστής είναι ανεξάρτητος, δεν έχει περιθώρια χειρισμού μιας υπόθεσης δεδομένου ότι το πρόβλημα πηγάζει από την ίδια την νομοθεσία.
Α.Ε.: Υπάρχουν ακόμα σήμερα στο Ιράν δικαστές που να είναι πραγματικά ανεξάρτητοι;
S.E.: Δεν μπορώ να δηλώσω με βεβαιότητα ότι όλοι οι ιρανοί δικαστές όλων των ειδικοτήτων εξαρτώνται από κάπου ή κάποιον ή ότι είναι διεφθαρμένοι. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι το πρόβλημα ξεκινά από τους ίδιους τους νόμους και όχι από τα δικαστήρια όπως πολύ καλά γνωρίζεις και εσύ.
Α.Ε.: Ακούγονται πολλά περί έκτακτων δικαστηρίων, για παραβίαση του δικαίου κατά την υπεράσπιση, για απειλές σε δικηγόρους, περί φυλάκισης ανθρώπων που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ποιές πιστεύετε είναι οι πραγματικές νόμιμες και νομικές εγγυήσεις που λειτουργούν σήμερα κατά τις συνεδριάσεις κεκλεισμένων των θυρών, που τελούνται ενώπιων των έκτακτων αυτών δικαστηρίων;
S.E.: Τα μέσα υπεράσπισης είναι εξαιρετικά ανίσχυρα και σπάνια και ο λόγος γι?αυτό είναι απλός, ότι όλες οι υποθέσεις που αφορούν πολιτικά ζητήματα εκδικάζονται στην πραγματικότητα ανεπίσημα και κατά τρόπο υποχθόνιο και έτσι δεν είναι οι δικαστές αυτοί που αποφασίζουν σχετικά με τις υποθέσεις αυτές, αλλά οι υπάλληλοι του Υπουργείου Πληροφοριών. Σύμφωνα με το ιρανικό σύνταγμα, τα πολιτικά εγκλήματα πρέπει να εκδικάζονται σε δημόσια συνεδρίαση ενώπιων ενόρκων. ΟΟμως, ακόμη και σήμερα, τριάντα χρόνια μετά την υπερψήφιση του συντάγματος αυτού, όλες οι υποθέσεις που αφορούν πολιτικά ζητήματα καλούνται να εκδικαστούν ενώπιων δικαστηρίων κεκλεισμένων των θυρών. Μου φαίνεται, εξάλλου, ότι η Διεθνής Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (FIDH) έχει συλλέξει στοιχεία πολλών υποθέσεων, τα οποία απέστειλε στην Ομάδα Εργασίας κατά της αυθαίρετης κράτησης των Ηνωμένων Εθνών. Δε μένει παρά να περιμένουμε να δούμε εάν το Ιράν θα συνεργαστεί με το όργανο αυτό ή θα παραμείνει σιωπηλό στο κάλεσμα των διεθνών μηχανισμών, που έχουν τεθεί σε εφαρμογή για τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Α.Ε.: Υπάρχει λοιπόν ελπίδα σήμερα για όσους υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Ιράν; Υπάρχουν περιθώρια χειρισμών, υπάρχει μέλλον γι? αυτό το κίνημα διαμαρτυρίας “Ενός εκατομμυρίου υπογραφών” ή για το Κέντρο σας και τα ενεργά μέλη του; Είναι άραγε πραγματικά τόσο καλά κλειδωμένο το σύστημα, που δεν έχετε να ελπίζετε σε κάτι για το μέλλον αυτών που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα στη χώρα αυτή;
S.E.: Βεβαίως πιστεύω ότι υπάρχει ελπίδα. Χάρη στο μεγάλο αριθμό των ανθρώπων, που υπερασπίζονται τη δημοκρατία και τα δικαιώματα των γυναικών και που αυξάνεται ασταμάτητα ολοένα και περισσότερο. Μάλιστα, είχαμε μία περίπτωση όπου η κυβέρνηση αναγκάστηκε να λυγίσει και δέχτηκε να αλλάξει το νόμο, παρά το γεγονός ότι για πολλά χρόνια υποστήριζε ότι επρόκειτο για ένα ζήτημα που αφορούσε στον ισλαμικό νόμο (σαρία) και πως δεν υπήρχε δυνατότητα να αλλάξει ο νόμος.
Α.Ε.: Είναι γεγονός ότι με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχετε συναντήσει πολλές φορές υψηλά ιστάμενα πρόσωπα των Ηνωμένων Εθνών, όπως τον Γενικό Γραμματέα, τον Υπατο Αρμοστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ποιά είναι η δέσμευση των Ηνωμένων Εθνών σήμερα απέναντι στο Ιράν; Τί περιμένετε από τα Ηνωμένα Εθνη και κυρίως από την Υπατη Αρμοστεία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ανεξάρτητα μάλιστα από την πολιτική αντζέντα; Πώς μπορεί η Υπατη Αρμοστεία να επενδύσει στο Ιράν σήμερα;
S.E.: Τα μέσα που διαθέτουν τα Ηνωμένα Εθνη, για να παρακινήσουν τα κράτη-μέλη να προχωρήσουν σε πολιτικές κυρώσεις, είναι πολλά. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν για αρχή να τα παρακινήσουν να μην εκδίδουν βίζα σε ταγματάρχες στρατιωτικούς και σε κυβερνητικά πρόσωπα του Ιράν. Εχω ήδη εξηγήσει πολλές φορές αυτό που περίμενα, αυτό που περιμένουν οι πολίτες της ιρανικής κοινωνίας στο πλαίσιο υποστήριξης από τη διεθνή κοινότητα. Είναι ώρα να ασκηθούν πιέσεις με αποτελεσματικό τρόπο για την αποφυλάκιση πολιτικών κρατουμένων, με σκοπό την απόδοση ευθυνών σε όσους εμπλέκονται σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι οποίοι δρουν σε ένα πεδίο απόλυτης ατιμωρησίας και τέλος, για να μπορέσει ο λαός να εκφραστεί ελεύθερα.
