Θεσσαλονίκη (ΑΠΕ – ΜΠΕ)
Οταν ο ταξιδιώτης περιπλανάται σ’ έναν τόπο, αυτό που συνήθως αναζητεί είναι κάποιο εμφανές στοιχείο της ιστορικής του ταυτότητας ή έναν τόπο μοναδικού φυσικού κάλλους για να “δραπετεύσει”, έστω και στιγμιαία, από
την πολύβουη καθημερινότητά του.
Αρχαία μνημεία, περίτεχνα παραδοσιακά κτίσματα, πυκνόφυτα δάση και σμαραγδένια νερά συνθέτουν το ιδανικό, για πολλούς, σχέδιο διακοπών. Για πολλούς, όχι όμως για όλους?
Υπάρχουν κι αυτοί που θέλουν ν’ “αγγίξουν” το άυλο. Να έρθουν σε επαφή με τους ανθρώπους και τον πολιτισμό τους. Οχι αυτόν που αποτυπώνεται στα μνημεία και τη φύση, αλλά αυτόν που κρατά καλά φυλαγμένο η προφορική παράδοση, τα τραγούδια, οι χοροί. Ολα αυτά, που η UNESCO έχει συμπεριλάβει σ’ έναν ξεχωριστό κατάλογο, αυτόν της παγκόσμιας, άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σ’ αυτόν τον κατάλογο, όπου 77 χώρες έχουν τη δική τους, ξεχωριστή παρουσία, τα Βαλκάνια κομπάζουν για μια σειρά από στοιχεία της δικής τους ταυτότητας, με τα οποία εμπλουτίζουν την παγκόσμια άυλη πολιτιστική κληρονομιά.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ παρουσιάζει ορισμένους από τους ανεκτίμητους αυτούς άυλους θησαυρούς των Βαλκανίων:
Αλβανία – Ισοφωνικοί ήχοι
Η αλβανική παραδοσιακή πολυφωνική μουσική, που εκτελείται κυρίως από άνδρες, διακρίνεται σε δύο μεγάλες ομάδες: των Ghegs στον αλβανικό Βορρά και των Tosks και Labs που ζουν στα νότια της χώρας.
Η παραδοσιακή αυτή μουσική βασίζεται στο μουσικό όρο «ίσο» (ανάλογος με το “ίσον” της βυζαντινής μουσικής) στο βόμβο, δηλαδή, που συνοδεύει το πολυφωνικό τραγούδι. Τα τραγούδια που εκτελούνται πολυφωνικά έχουν δύο σόλο μέρη (τραγουδά ένας τραγουδιστής και μετά ο άλλος) ενώ το “ίσο” κρατιέται από τη χορωδία καθ? όλη τη διάρκεια της εκτέλεσής τους. Για να κατανοήσουμε το υπέροχο άκουσμα των παραδοσιακών πολυφωνικών συγκροτημάτων πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα σόλο τραγούδια διαφέρουν στη δομή τους ανάλογα με τον τρόπο που κρατιέται το “ίσο” από τους χορωδούς.
Το μουσικό αυτό είδος καλείται, επίσης, ισοπολυφωνικό και είναι τόσο δεμένο με τη λαϊκή παράδοση της χώρας ώστε το συναντά κανείς σε πολλά κοινωνικά γεγονότα, όπως γάμους, κηδείες, γιορτές για τη συγκομιδή, θρησκευτικές τελετές και φεστιβάλ αλβανικής λαϊκής μουσικής στο Αργυρόκαστρο.
Μάλιστα, εδώ και μερικές δεκαετίες, ο τουρισμός και το αυξανόμενο ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας γι’ αυτή τη μοναδική λαϊκή παράδοση έχουν συμβάλει στην αναγέννηση της αλβανικής ισοπολυφωνικής μουσικής.
Ομως, η απουσία νομικής προστασίας και οικονομικής υποστήριξης στους τραγουδιστές αυτούς, από τη μια πλευρά και η φυγή των νέων στις μεγάλες πόλεις για να βρουν δουλειά, από την άλλη, θέτουν σε κίνδυνο τη διάδοση της πολυφωνικής μουσικής μαζί με τις περίπλοκα όμορφα τεχνικές της και το τεράστιο ρεπερτόριο των τραγουδιών της.
Ετσι, σήμερα, τη διάσωση αυτής της κληρονομιάς ανέλαβαν να εξασφαλίσουν περισσότερο οι λαϊκοί παραδοσιακοί καλλιτέχνες με τις χορωδίες τους.
Βουλγαρία – Το πολυφωνικό τραγούδι των Babi
Ακόμη και σήμερα τα παραδοσιακά πολυφωνικά τραγούδια και οι χοροί της περιοχής Shoplouk της Βουλγαρίας εκτελούνται από μια ομάδα ηλικιωμένων γυναικών, τις Bistritsa Babi. Το πολυφωνικό τραγούδι, που ονομάζεται και διφωνία, συνοδεύει ένα παλαιό είδος χορού που σχηματίζει αλυσίδα και την τελετουργική πρακτική του lazarouvane, μια τελετή μύησης για τις νέες γυναίκες.
Είναι μια ειδική μορφή πολυφωνικού τραγουδιού στο οποίο μία ή δύο φωνές διαμορφώνουν τη μελωδία την οποία συνθέτουν η izvikva (“κραυγή/κάλεσμα”) και ο bouchi krivo (“υπόκωφος κρότος”), ενώ οι άλλες συνοδεύουν μ’ ένα μονότονο βόμβο, διπλασιασμένο ή τριπλασιασμένο για ν’ αυξηθεί η ένταση. Οι χορεύτριες, ντυμένες με παραδοσιακές ενδυμασίες, πιάνονται από τη μέση ή τη ζώνη και χορεύουν σ? έναν κύκλο, με ελαφρά βήματα, σε κίνηση αντίστροφη από τους δείκτες του ρολογιού. Υπάρχουν, επίσης, πολλές παραλλαγές με αυτή τη μορφή, ανάλογα με το τραγούδι και την παλαιά τελετουργική πρακτική. Η κοινωνική δομή του πολυφωνικού τραγουδιού άλλαξε τον 20ο αιώνα και διαμορφώθηκε όπως σήμερα ερμηνεύεται στη σκηνή. Οι Bistritsa Babi είναι από τις τελευταίες που παρουσιάζουν την παραδοσιακή πολυφωνία και το χωριό Bistritsa αποτελεί έναν από τους τελευταίους τόπους στη Βουλγαρία, όπου η πολιτιστική αυτή έκφραση διαιωνίσθηκε στο πέρασμα των αιώνων.
Κροατία – Περίτεχνες
δαντέλες, ξύλινα παιχνίδια
Τουλάχιστον τρεις διαφορετικοί παραδοσιακοί τρόποι δημιουργίας δαντέλας εξακολουθούν να εξασκούνται, σήμερα, στην Κροατία και συγκεκριμένα στις πόλεις Παγκ, στις ακτές της Αδριατικής, Λεπόγκλαβα στη Βόρεια Κροατία και Χβαρ, στο ομώνυμο νησί της Δαλματίας.
Καθεμία από τις παραδοσιακές αυτές δαντέλες, που έχουν συνδέσει τ? όνομά τους με την περιοχή στην οποία κατασκευάζονται, έχει ως δημιουργούς γυναίκες της κροατικής επαρχίας, που εξασκούν την τέχνη αυτή για να συμπληρώσουν το οικογενειακό εισόδημα. Με τον τρόπο αυτό συνεισφέρουν και στη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Μεταξύ των τεχνών και παραδόσεων με τις οποίες έχει εμπλουτίσει η Κροατία τον κατάλογο της παγκόσμιας άυλης κληρονομιάς είναι και η παραδοσιακή κατασκευή ξύλινων παιχνιδιών της περιοχής Χρβάτσκο Ζαγκόριε. Η παράδοση αυτή μετρά γενεές επί γενεών και τα σκήπτρα κρατούν οι άνδρες του σπιτιού, που χρησιμοποιώντας κάθε είδος ξύλου που προσφέρει η περιοχή χρησιμοποιούν παραδοσιακά εργαλεία για να το σμιλέψουν και να το μεταμορφώσουν σ’ ένα παιδικό παιχνίδι. Στη συνέχεια, οι γυναίκες βάφουν με φιλικά προς το περιβάλλον χρώματα τα παιχνίδια αυτά, γεμίζοντάς τα λουλούδια και γεωμετρικά σχήματα και χρησιμοποιώντας μόνο τη φαντασία τους ως οδηγό.
Ρουμανία – Doina: ήχος ξεχωριστός κι αυθόρμητος
Γνωστό με διαφορετικά ονόματα, ανά περιοχή, στη Ρουμανία, το doina είναι λυρικό άσμα, που συνήθως εμπνέεται εκείνη τη στιγμή αυτός που το τραγουδά. Μάλιστα, έως το 1900 ήταν το μοναδικό μουσικό, παραδοσιακό είδος τραγουδιού σε αρκετές περιοχές της χώρας. Τεχνικά, μπορεί να τραγουδηθεί οπουδήποτε (σε εξωτερικούς χώρους, στο σπίτι ακόμη και στη δουλειά), με ή χωρίς τη συνοδεία μουσικής ή άλλων ατόμων. Οι ήχοι του doina εκφράζουν διάφορα συναισθήματα: χαρά, αλλά και λύπη, αγάπη, αλλά και αντιπάθεια κ.ο.κ.
Σήμερα, η ξεχωριστή αυτή παράδοση απειλείται, αφού οι παλαιότεροι δεν καταφέρνουν, στις περισσότερες περιπτώσεις, να την περάσουν στη νεότερη γενιά, προκειμένου να διαιωνιστεί.
Τα παραπάνω είναι ορισμένα μόνο από τα στοιχεία της ταυτότητας των Βαλκανίων, που συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Τον προσεχή Νοέμβριο, σε μια κοινή πρόταση της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και του Μαρόκου, ο διεθνής οργανισμός πρόκειται να εξετάσει το αίτημα κατοχύρωσης των θεμάτων μεσογειακής διατροφής ως άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
