Γράφει ο Ιωάννης K. Τσάνης*
* Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Πολυτεχνείου Κρήτης
Το Πολυτεχνείο Κρήτης και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμήμα Δυτικής Κρήτης, θέλοντας να παρέχουν μεγαλύτερη
πληροφόρηση και ένα βήμα συζήτησης και προβληματισμού για το επίκαιρο θέμα της λειψυδρίας και των τρόπων αντιμετώπισής
της μέσω της επαναχρησιμοποίησης νερού από την Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) της πόλης των Χανίων, διοργάνωσαν την Δευτέρα 13/9 στην αίθουσα του ΤΕΕ Τμήματος Δυτικής Κρήτης ομιλία με θέμα «Αντιμετώπιση λειψυδρίας με επαναχρησιμοποίηση νερού από την Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων Χανίων για την άρδευση της ευρύτερης περιοχής του Ακρωτηρίου».
Σκοπός της ομιλίας ήταν η παρουσίαση-πρόταση έργων ικανών να συμβάλλουν στη βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων, αλλά και να αποτελέσουν εργαλείο του αναπτυξιακού σχεδιασμού της περιοχής. Με δεδομένα την παρατηρούμενη έλλειψη υδατικών πόρων της περιοχής καθώς και την υφιστάμενη κλιματική αλλαγή, η πρόταση της ανάκτησης και επαναχρησιμοποίησης της επεξεργασμένης εκροής, μπορεί να αποτελέσει μία από τις λύσεις στo πλαίσιo μιας ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων. Επιπλέον, τα επεξεργασμένα λύματα αποτελούν έναν ανεξάντλητο υδατικό πόρο, ο οποίος παραμένει ανεπηρέαστος από τις εκάστοτε κλιματικές συνθήκες. Παρουσιάσθηκαν και τέθηκαν υπό συζήτηση τα οφέλη της συγκεκριμένης πρότασης, τα οποία παρουσιάζουν τόσο οικονομικό όσο και περιβαλλοντικό χαρακτήρα.
Η Κρήτη γνωρίζει τα τελευταία χρόνια ραγδαία τουριστική και οικονομική ανάπτυξη με ταυτόχρονη αύξηση του πληθυσμού της. Παράλληλη, δυστυχώς, είναι και η διόγκωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Η μη ορθολογική επίλυση προβλημάτων, όπως η λειψυδρία κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και η διαχείριση των υγρών αποβλήτων, έχουν αρχίσει να λειτουργούν σαν τροχοπέδη για την περαιτέρω ανάπτυξη του νησιού. Η ουσιαστική επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και η σωστή διαχείριση των υδατικών πόρων απαιτεί διαφάνεια, συνεργασία και ουσιαστική συμμετοχή όλων των κοινωνικών εταίρων με άμεσο στόχο την επίτευξη λύσεων που θα εξυπηρετήσουν το κοινωνικό καλό και την αειφόρο ανάπτυξη.
Η διαχείριση των υδατικών συστημάτων (που περιλαμβάνει και την κατασκευή υδραυλικών έργων), έχει στόχο την εξισορρόπηση προσφοράς και ζήτησης νερού στο χώρο και στο χρόνο. Η αύξηση του διαθέσιμου νερού συνήθως γίνεται με την κατασκευή έργων άντλησης υπόγειων υδροφορέων, ταμίευσης επιφανειακών υδάτων (ώστε να είναι διαθέσιμα τις ξηρές περιόδους) και μεταφοράς νερού από γειτονικές περιοχές. Εναλλακτικά, υπάρχουν οι τεχνικές της επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων λυμάτων από βιολογικούς καθαρισμούς για άρδευση, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις αποδεικνύονται αρκετά οικονομικές και τεχνικά εφικτές. Η διαχείριση των υδατικών συστημάτων σχετικά με τον κλάδο της προσφοράς έχει τους εξής στόχους: (α) την προσπάθεια κάλυψης του ελλείμματος νερού σχετικά με τη ζήτηση στο χώρο και στο χρόνο και (β) την πρόνοια για την περίσσεια νερού που υπάρχει συνεχώς ή σε περιορισμένο χρονικό διάστημα για την αποφυγή ζημιών π.χ. από πλημμύρες. Συμπληρωματικά, ο κλάδος της ´χρήσης-ζήτησης´ έχει τους εξής βασικούς στόχους: (α) την προσπάθεια κάλυψης του ελλείμματος νερού μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, (β) την αποφυγή ή εξομάλυνση συγκρούσεων ανάμεσα σε ανταγωνιστικές οικονομικά χρήσεις και (γ) τον προσανατολισμό της ζήτησης σε εκείνες τις χρήσεις νερού στις οποίες στοχεύουν τα προγράμματα ανάπτυξης της χώρας.
Οι Ευρωπαϊκοί κανονισμοί χαρακτηρίζονται από απουσία νομοθεσίας για την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Οδηγία 91/271 της ΕΕ (άρθρο 12, παρ. 1) αναφέρεται: «Τα επεξεργασμένα λύματα πρέπει να χρησιμοποιούνται, όποτε είναι σκόπιμο». Για τον Ευρωπαϊκό χώρο, σημαντική παράμετρος για την έλλειψη ενιαίας θεώρησης σχετικά με το θέμα αποτελεί η ανισοκατανομή των διαθέσιμων υδατικών πόρων. Ετσι, η επαναχρησιμοποίηση έχει μεγαλύτερη βαρύτητα και λαμβάνει χώρα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στις Μεσογειακές χώρες. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 91/271 «σχετικά με την επεξεργασία των αστικών λυμάτων», αναφέρει ότι τα εκάστοτε κράτη μέλη μεριμνούν ώστε όλοι οι οικισμοί να διαθέτουν δίκτυα επεξεργασίας αστικών λυμάτων και η απαιτούμενη «ποιότητα» των επεξεργασμένων λυμάτων εξαρτάται από την ευαισθησία του υδάτινου αποδέκτη: (α) τριτογενή επεξεργασία για φυσικές λίμνες, εκβολές ποταμών, παράκτια ύδατα κ.λπ. και (β) δευτερογενή επεξεργασία για θαλάσσια υδάτινη μάζα, ανοικτούς όρμους, εκβολές ποταμών κ.λπ.
Σύμφωνα με του Ελληνικούς κανονισμούς (ΦΕΚ. 2089/τ.Β?/9-10-2008) έχουν καθοριστεί απαιτήσεις ποιότητας κατ? ελάχιστον επεξεργασίας (όρια κολοβακτηριοειδών, BOD5, αιωρούμενα στερεά), προκειμένου για την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων. Οπως αναφέρεται «πρέπει κατ? ελάχιστον να γίνεται μια δειγματοληψία ανά τρεις ημέρες για αναλύσεις Ολικών Κολοβακτηριδίων και αιωρούμενων στερεών και τουλάχιστον μια ανά 7 ημέρες για BOD5. Σε όλους τους χώρους όπου γίνεται χρήση ανακτημένου νερού πρέπει να υπάρχει κατάλληλη σήμανση που να απεικονίζει κρουνό βρύσης διαγραμμένο με το σύμβολο «Χ» και ευανάγνωστα η φράση «ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟ ΝΕΡΟ-ΜΗ ΠΟΣΙΜΟ» στα Ελληνικά και στα Αγγλικά. Οι σωληνώσεις (συμπεριλαμβανομένων των εξαρτημάτων σύνδεσης και των κρουνών) που θα εξυπηρετούν το δίκτυο του ανακυκλωμένου νερού θα έχουν χρώμα ιώδες, ώστε να ξεχωρίζουν από το δίκτυο ύδρευσης. Με τον τριτογενή καθαρισμό και την απολύμανση με UV εξασφαλίζονται τα όρια για επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων.»
Ανατρέχοντας σε διεθνείς πρακτικές επαναχρησιμοποίησης αναφέρεται ότι στην Καλιφόρνια το 67% και στο Ισραήλ το 75% των καλλιεργειών και των κήπων αρδεύονται από επεξεργασμένα λύματα. Σε εθνικό επίπεδο, η τεχνική αυτή εφαρμόζεται ήδη από το 2000 στον Δήμο Χερσονήσου (Ν. Ηρακλείου) κυρίως για την άρδευση ελαιόδεντρων. Επίσης, με αυτόν τον τρόπο στη Χαλκίδα από το 2002 αρδεύονται 13.000 δέντρα στις εργατικές κατοικίες της πόλης, καθώς επίσης και για ψύξη της βιομηχανίας Τσιμέντα Χαλκίδας και για διάφορες άλλες χρήσεις (πλύσεις δρόμων, δασοπυρόσβεση). Στο σημείο αυτό σημειώνεται ότι πάνω από το 83% των επεξεργασμένων λυμάτων παράγονται σε περιοχές της Ελλάδος με έλλειψη νερού, παρουσιάζοντας δυνατότητα αξιοποίησης/ανακύκλωσης. Στην περιοχή της Κρήτης εκτιμάται ότι με την αξιοποίηση επεξεργασμένου λύματος για άρδευση καλλιεργειών μπορεί να επιτευχθεί 5-6% ετήσια μείωση χρήσης επιφανειακών νερών για άρδευση.
Υδατικοί πόροι Δ. Ακρωτηρίου
Από γεωλογικής πλευράς, το Ακρωτήρι δομείται από υδροπερατούς ανθρακικούς σχηματισμούς έτσι, τα νερά των βροχών κατεισδύουν στους σχηματισμούς αυτούς και εκφορτίζονται στη συνέχεια στη θάλασσα. Λόγω της καρστικοποίησης των ασβεστολιθικών αυτών πετρωμάτων, η στάθμη του ελεύθερου υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα που διαμορφώνεται είναι στη στάθμη της θάλασσας περί τις ακτές, ενώ στο κέντρο του Ακρωτηρίου ανέρχεται, σε επίπεδο λίγων μόνο μέτρων. Ο Δήμος Ακρωτηρίου διαθέτει δίκτυο ύδρευσης το οποίο τροφοδοτείται από τις πηγές Μυλωνιανών. Επίσης διαθέτει δίκτυο άρδευσης το οποίο τροφοδοτείται από τις πηγές του Ζούρμπου και διαχειρίζεται από τον ΟΑΔΥΚ.
Ο πληθυσμός του Δήμου Ακρωτηρίου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ήταν 10.321 κάτοικοι ενώ στην επόμενη απογραφή (2011) αναμένεται να φτάσει τους 20.000, με ανάλογη αύξηση στις ανάγκες σε νερό. Στον επισυναπτόμενο πίνακα, παρουσιάζονται διάφορα χρήσιμα δεδομένα σχετικά με την εκροή της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων Χανίων και της βροχόπτωσης από τον μετεωρολογικό σταθμό στα Χανιά. Τα τελευταία «ξηρά» έτη, οι αυξανόμενες ανάγκες και τα προβλήματα διαχείρισης συνέβαλαν στα προβλήματα λειψυδρίας που εκδηλώθηκαν την τελευταία περίοδο και η πιθανότητα ενός ακόμα «ξηρού» έτους θα εντείνει το πρόβλημα.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ
ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ
Μια πρόταση που χρήζει μελέτης, είναι η επαναχρησιμοποίηση των υγρών αστικών αποβλήτων για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών, αφού πρώτιστα γίνει τριτογενής καθαρισμός των υγρών αποβλήτων. Σύμφωνα με τη δυναμικότητα του βιολογικού καθαρισμού, εκτιμάται πως κατά την περίοδο άρδευσης (Απρίλιος-Σεπτέμβριος) θα μπορούν να εξοικονομηθούν μέχρι και 3 Μm3 για άρδευση. Το νερό αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τις αρδευτικές ανάγκες του Ακρωτηρίου.
Προτείνεται, λοιπόν, η κατασκευή μιας δεξαμενής, εντός της έκτασης του Πολυτεχνείου Κρήτης (TUC), όγκου 5.000 m3 και η σύνδεση αυτής με την εκροή της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) μέσω ενός αγωγού. Η τροφοδότηση της δεξαμενής θα γίνεται από την εκροή της ΕΕΛ, η οποία πρώτιστα θα υποστεί τριτογενή καθαρισμό σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές, έτσι ώστε το νερό να είναι κατάλληλο για άρδευση. Η τεχνολογία τριτοβάθμιας επεξεργασίας θα πρέπει να παρέχει εκροή που να επιτρέπει χρήση χωρίς περιορισμούς σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, ενώ θα πρέπει να συνδυάζεται και με τις υπάρχουσες λειτουργικές δομές. Η κατασκευή ξεχωριστού αρδευτικού δικτύου θα γίνει με κεντρικό αγωγό παράλληλο του υφισταμένου του ΟΑΔΥΚ με ξεχωριστές συνδέσεις ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας, ούτως ώστε να διασφαλίζεται το επεξεργασμένο νερό να καταλήγει στις κατάλληλες καλλιέργειες και άλλες χρήσεις.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ
Η πρόταση του Πολυτεχνείου Κρήτης, σε συνεργασία με τον ΟΑΔΥΚ, την ΔΕΥΑΧ και το ΤΕΙ Κρήτης, περιλαμβάνει:
? Εκπόνηση μελέτης εφαρμογής που θα αφορά το οικονομοτεχνικό μέρος του έργου.
? Ανάπτυξη σχεδίου ενημέρωσης και εκπαίδευσης των κατοίκων, πριν από τη λειτουργία του έργου αλλά και καθ? όλη τη διάρκεια αυτής.
? Σχεδιασμός, δοκιμή και τελική διαμόρφωση ενός διαχειριστικού σχεδίου λειτουργίας του έργου, που θα περιλαμβάνει και την παρακολούθηση της ποσότητας και ποιότητας των επεξεργασμένων λυμάτων.
Οι απαραίτητες εργασίες για την κατασκευή των απαραίτητων υποδομών συνοψίζονται ως εξής:
? Τριτοβάθμια επεξεργασία υγρών αποβλήτων, αντλιοστάσια κ.λπ. στον χώρο του ΕΕΛ Χανίων
? Δεξαμενή εξισορρόπησης στον χώρο του Πολυτεχνείου Κρήτης κοντά στο κολυμβητήριο.
? Κατασκευή αγωγού διασύνδεσης ΕΕΛ Χανίων με τη δεξαμενή στο Πολυτεχνείο
? Κατασκευή ξεχωριστού αρδευτικού δικτύου με κεντρικό αγωγό, παράλληλο του υφισταμένου και κάθετες συνδέσεις ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας
Το συνολικό κόστος της συγκεκριμένης πρότασης χρήσης νερού απαρτίζεται από:
? Οικονομικό κόστος (κόστος κατασκευής νέων υποδομών, κόστος λειτουργίας)
? Κόστος φυσικών πόρων και
? Περιβαλλοντικό κόστος (άμεσο και έμμεσο)
Σύμφωνα με την πρόταση δεν είναι αναγκαίο να γίνει καμία απαλλοτρίωση, καθώς όλες οι υποδομές θα γίνουν εντός της έκτασης του Πολυτεχνείου Κρήτης. Επίσης, οι περιοχές των αγωγών σύνδεσης έχουν ήδη απαλλοτριωθεί από τον ΟΑΔΥΚ.
Συμπερασματικά:
?η προτεινόμενη λύση έχει συγκριτικά μικρότερο κόστος μεταφοράς και διάθεσης νερού σε σχέση με την υπάρχουσα (μεταφορά νερού από την πηγή του Ζούρμπου) αλλά και άλλες εναλλακτικές λύσεις (πηγές Μυλωνιανών, φράγμα Βαλσαμιώτη ή ακόμα και αφαλάτωση) κυρίως λόγω θέσης.
?Εξασφαλίζεται εξοικονόμηση ενέργειας (λιγότερες kWh/m3) με αποτέλεσμα μικρότερο «αποτύπωμα» διοξειδίου του άνθρακα και
?Μειώνεται η απόρριψη λυμάτων στον θαλάσσιο αποδέκτη (μηδενική απορροή κατά την τουριστική περίοδο).
?Διασφαλίζεται εξοικονόμηση υδατικών πόρων.
?Προστασία από υφαλμύρωση και συνεισφορά στην αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής.
?Το σημαντικότερο, όμως, όλων των πλεονεκτημάτων είναι ότι εξασφαλίζεται ένας υδάτινος πόρος σταθερός και ανεξάρτητος από τις κλιματικές συνθήκες.
