Tου Β. ΤΣΕΚΟΥΡΑ ΑΠΕ – ΜΠΕ
Πέντε μουντές, ´γκρίζες´, αποκαρδιωτικές, τυφλές όψεις κτηρίων της Αθήνας, ντύνονται χρώματα, φορούν εικόνες και… βάζουν στοίχημα να διαγραφεί ένα χαμόγελο στα σφιγμένα -και λόγω της σημερινής οικονομικής συγκυρίας- χείλη των Αθηναίων πολιτών. Εως το τέλος του χρόνου, πέντε κτήρια, διάσπαρτα στο κέντρο και τις γειτονιές της πρωτεύουσας, θα κληθούν να αποδείξουν στους κατοίκους τούτης της πυκνοδομημένης πόλης, ότι η Αθήνα μπορεί να ´σύρει´ το νου και σε περιπάτους γοητευτικούς.
Η τοιχογράφηση σε πέντε κτήρια πυκνοκατοικημένων ή υποβαθμισμένων περιοχών της Αθήνας, είναι μόνον η αρχή της εικαστικής παρέμβασης «Ζωγραφική τυφλών όψεων κτηρίων: χρώμα στο γκρίζο της πόλης», που επιχειρεί το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Οι Αθηναίοι αγκάλιασαν την πρωτοβουλία του Υπουργείου, σπεύδοντας να υποβάλουν αιτήσεις για την εικαστική διαμόρφωση της ακαλαίσθητης τυφλής όψης του δικού τους κτηρίου, καθώς το πιλοτικό πρόγραμμα εξελίσσεται με την κυρίαρχη συνδρομή της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ). Προβλέπεται, δε, να εφαρμοσθεί άμεσα και στη Θεσσαλονίκη.
«Η ζωγραφική των τυφλών όψεων προωθεί μια εναλλακτική μορφή επικοινωνίας και αστικού πολιτισμού. Είναι μικρή παρέμβαση με μεγάλο αποτέλεσμα και συμμετέχουν σ? αυτήν συνήθως νέοι καλλιτέχνες και συχνά πολίτες», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η γενική γραμματέας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος, Μαρία Καλτσά.
Μιλώντας για την «τέχνη του δρόμου», που εδράζεται στο απωθητικό, για πολλούς γκράφιτι, υπογράμμισε ότι «τα μουσεία αντιμετωπίζουν με σοβαρότητα και αποδοχή αυτή τη συχνά αυθάδη μορφή δημιουργικής έκφρασης, διότι αποτελεί έμπνευση για πολλούς και μας εξοικειώνει με τη διαφορετικότητα και την πρωτοπορία. Η απόδραση από τη συνηθισμένη εικόνα του δημόσιου χώρου μέσα από καλοπροαίρετες προκλήσεις, ανανεώνει τη διάθεση που αποπνέει ο χώρος και εγκλιματίζει σε μια τρέχουσα πραγματικότητα. Οι γιγάντιοι σουρεαλιστικοί καμβάδες έχουν δύναμη σε πολλά επίπεδα και όχι μόνον εικαστική ή συμβολική. Οι συντηρητικής νοοτροπίας συμπολίτες θα βρουν μια αφορμή νοητικής, έστω, αλληλεπίδρασης με τους “άλλους”, που συνήθως κατοικούν ή χρησιμοποιούν τις περιοχές της πόλης, όπου εφαρμόζονται οι ζωγραφιές».
Τριάντα οκτώ θετικές ανταποκρίσεις προέκυψαν από την πρόσκληση του Υπουργείου. Από αυτές επιλέχθηκαν πέντε κτήρια με κριτήριο τη θέαση των έργων, ώστε να αναβαθμίζεται η οπτική αισθητική της γειτονιάς και τη γεωγραφική κατανομή τους σε περιοχές με διαφορετική κοινωνική σύνθεση για λόγους κοινωνικής ισονομίας.
Παρά το μικρό ποσό, το οποίο διατίθεται για να καλύψει το σύνολο των εξόδων (100.000 ευρώ, που αν συνυπολογισθεί και το 23% του ΦΠΑ, συρρικνώνεται σε 77.000 ευρώ), η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών κινήθηκε με ενθουσιασμό. Αλλωστε, «όλα γίνονται με μια διάθεση αυτοθυσίας», όπως δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρύτανης της Σχολής Καλών Τεχνών, Γιώργος Χαρβαλιάς.
Από την πλευρά της, η Πρυτανεία της Σχολής απευθύνθηκε στους ενδιαφερόμενους αποφοίτους και πενταμελής επιτροπή της επέλεξε 11 από τις 71 προτάσεις, που υποβλήθηκαν συνολικά. Βραβεύθηκαν πέντε και δόθηκαν έπαινοι σε έξι, οι οποίες, η ΑΣΚΤ φιλοδοξεί να υλοποιήσει σε επόμενη φάση της δράσης. Αντιστοίχως αργότερα θα υλοποιηθεί και η βραβευμένη πρόταση της Αλίνας Τσομπανέλη – «πρόκειται για την αποδόμηση μιας επιφάνειας, μια μπαρόκ εκδίπλωση στο χώρο ενός τοίχου», λέει ο κ. Χαρβαλιάς – καθώς η χρησιμοποίηση συγκεκριμένου υλικού θα δημιουργούσε προβλήματα στην υλοποίησή της σε μια επιφάνεια με εμβαδόν πολλών τετραγωνικών μέτρων.
«Οι εργασίες μπορούν να ξεκινήσουν περίπου δέκα με είκοσι μέρες μετά την υπογραφή από την κ. Μπιρμπίλη» της προγραμματικής σύμβασης μεταξύ Υπουργείου και Σχολής, η οποία αναμένεται την επόμενη Τετάρτη. Μιλώντας για τη διάρκεια ζωής των έργων, ο πρύτανης τόνισε ότι πρόκειται για διάρκεια «δρόμου». «Δεν είναι η Καπέλα Σιστίνα. Εκτιμούμε ότι αυτά τα έργα αντέχουν από οκτώ έως δέκα χρόνια», είπε και πρόσθεσε ότι «απαιτούνται εικαστικές παρεμβάσεις σε 15 με 20 κτήρια για να φανεί σαν δράση».
Ο κ. Χαρβαλιάς θεωρεί ότι η συμμετοχή της ΑΣΚΤ σε αυτή τη δράση επιτρέπει να φανεί ο ρόλος της, όχι μόνον ως σχολείου ή κλειστής εικαστικής έρευνας, αλλά και ως κέντρου που διαχέει την έρευνα στο κοινωνικό σύνολο, ως αναπτυξιακό εργαλείο.
Απαντά σ? εκείνους οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η Τέχνη είναι πολυτέλεια στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς, θυμίζοντας ότι ο Πικάσο έκανε τη «Γκερνίκα», όταν η βασκική πόλη είχε ισοπεδωθεί από τους βομβαρδισμούς.
«Δεν είναι προκλητικό να κάνουμε τέχνη σε μια συγκυρία σαν τη σημερινή. Η Τέχνη συνοδεύει την ανθρώπινη πραγματικότητα σε όλες τις φάσεις», υποστηρίζει ο κ. Χαρβαλιάς και υπενθυμίζει ότι η αμερικανική κυβέρνηση παρήγγειλε, το 1929, τη χρονιά του «Μεγάλου Κραχ», εικαστικές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο σε καλλιτέχνες από τους οποίους αναδύθηκε το εικαστικό ρεύμα γνωστό ως Αμερικανική Πρωτοπορία.
Ο πρύτανης της ΑΣΚΤ είπε ότι στόχος της Σχολής είναι η υλοποίηση 40 παρεμβάσεων σε τυφλές όψεις κτηρίων και εξέφρασε την επιθυμία για συμμετοχή της ΑΣΚΤ στη διαμόρφωση του αστικού δημόσιου χώρου, στο πλαίσιο του προγράμματος του Υπουργείου «Αθήνα – Αττική 2014». Υπογράμμισε, επίσης, ότι η σχολή είναι έτοιμη για συμμετοχή σε δράσεις, με μόνιμο ή εφήμερο χαρακτήρα, είτε με οπτικοακουστικά μέσα (βιντεοπροβολές), είτε με ψηφιακά. Θεωρεί ότι αυτή η πρόταση διευρύνει το σημερινό πρόγραμμα του Υπουργείου, «Ζωγραφική τυφλών όψεων κτηρίων», καθώς είναι ευέλικτη και χαμηλού κόστους παρέμβαση. Πλεονεκτήματά της είναι η δυνατότητα μετακίνησής της από το κέντρο στην περιφέρεια καθώς και η δυνατότητα προσαρμογής των έργων στην κλίμακα των κτηρίων, που θα επιλέγονται.
Οι δημιουργοί ´διαβάζουν´ τα έργα τους
Τόσες διαφορετικές αναγνώσεις όσες είναι οι κάτοικοι της εκάστοτε περιοχής και οι περαστικοί, επιζητούν τα έργα, που επιλέχθηκαν να καλύψουν τις τυφλές όψεις των πέντε πρώτων κτηρίων στην Αθήνα. Αυτή, άλλωστε, είναι και η δηλωμένη πρόθεση των δημιουργών τους.
Οι Θωμάς Γαλάτος και Νίκος Σταθόπουλος, το έργο των οποίων προορίζεται για την τυφλή όψη του κτηρίου στην οδό Καλλιρρόης 75 – 77, απέναντι από το Φιξ, είπαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Η ιδέα ήταν να δείξουμε πως υπάρχει και άλλη οπτική των πραγμάτων και γι? αυτό, ουσιαστικά, φτιάξαμε την ανάποδη πόλη. Αναποδογυρίσαμε, δηλαδή, ένα κομμάτι του ήδη υπάρχοντος αστικού τοπίου». Επισήμαναν ότι στο κάτω μέρος του έργου υπάρχει απόσπασμα από επιστολή του Οδυσσέα Ελύτη στον Ανδρέα Εμπειρίκο. Ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας ποιητής γράφει: «Ο σωρός από τα υλικά, που είναι αυτός ο κόσμος / θα μπορούσε, με μια διαφορετική μέθοδο συναρμογής / υπαγορευμένη από τα αισθήματά μας / να δώσει ένα οικοδόμημα πιο κατοικήσιμο».
Η έντονη σε χρώματα και σχήματα εικόνα του Πάνου Σκλαβενίτη, που θα φιλοξενηθεί στον τοίχο του κτηρίου της οδού Λακωνίας 24 στους Αμπελοκήπους, είναι, σύμφωνα με τον δημιουργό της «μια έντονη εικόνα που μας λέει ό,τι δεν υπάρχει». Το σήμα no signal, που εμφανίζεται στην οθόνη της τηλεόρασης, όταν δεν υπάρχει τηλεοπτικό σήμα, προκαλεί στον δημιουργό της εικόνας τη σκέψη ότι «αυτό το σήμα, όταν δεν εκπέμπει η τηλεόραση, είναι κατά κάποιον τρόπο μια παρηγοριά για τους θεατές. Με την έννοια, ότι όταν δεν υπάρχει κάτι να δουν, υπάρχει μια εικόνα, που είναι αυτή».
Το ζήτημα του κουβαριού είναι η εικαστική καταβολή της πρότασης της Αγγελικής Κούβαρη, που θα καλύψει την τυφλή όψη του κτηρίου στη γωνία Φρειδερίκου Σμιθ 4 και Κασομούλη, στον Νέο Κόσμο. «Εκφράζει την αισιοδοξία και τη χαρά που μπορεί να προκύψει μέσα από το ξετύλιγμα, την περισυλλογή, την οργάνωση που μπορεί να κάνει ο καθένας στη ζωή του. Ετσι θα βοηθήσει να εξελιχθεί όλη αυτή η ιστορία μέσα από τα χρώματα, τις ίνες, τις κλωστές και τις γραμμές και να δημιουργηθεί κάτι καινούργιο», λέει η δημιουργός.
Προφανείς είναι οι καταβολές του έργου του Παύλου Τσάκωνα, που προορίζεται για την τυφλή όψη του κτηρίου στην οδό Κριεζώτου 6. Πρόκειται για το παραμύθι με τα συμπαθή γουρουνάκια, που το καθένα χτίζει το σπιτάκι του για να προστατευτεί από τον λύκο. «Το μεγάλο μέγεθος δίνει μια υπερβολή, που σχετίζεται με τη δόμηση της Αθήνας. Οπότε, στην προκειμένη περίπτωση, δεν ξέρω αν, στο τέλος, το γουρουνάκι θα καταφέρει να γλιτώσει από τα τσιμέντα και να σώσει τ? αδέλφια του από τον λύκο», επιφυλάσσεται ο καλλιτέχνης. Το έργο του ίδιου που θα καλύψει, τέλος, την τυφλή όψη του δεκαόροφου ξενοδοχείου Vienna στη γωνία Πειραιώς και Μενάνδρου είναι, όπως ο δημιουργός επισημαίνει, «μια αντιγραφή και αντιστροφή του διάσημου χαρακτικού του Αλμπρεχτ Ντίρερ, όπου ο άνθρωπος προσεύχεται στο Θεό. Πλέον, στο δικό μου, ο Θεός παρακαλεί τον άνθρωπο». Με το πρόγραμμα του Υπουργείου «η ιδέα αυτή βρήκε το κατάλληλο μέρος για να παρουσιαστεί, το συγκεκριμένο κτήριο στη γωνία των δρόμων, όπου οι κοινωνικές συνθήκες της περιοχής το αναδεικνύουν. Και θέλω να πιστεύω πως κάνουν το μήνυμα αυτής της ιδέας περισσότερο αντιληπτό από τον κόσμο», λέει ο Παύλος Τσάκωνας.
