Του Πρωτ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗ*
Η σχέση των ανθρώπων προς τα ζώα θα πρέπει ίσως να παρουσιασθεί κάτω από το πρίσμα της δημιουργίας του κόσμου. Διαβάζουμε σχετικά στη Γένεση: ´και εποίησεν ο Θεός τα θηρία της γης κατά γένος, και τα κτήνη κατά γένος αυτών και πάντα τα ερπετά της γης κατά γένος αυτών, και είδεν ο Θεός ότι καλόν´ (Γεν. 1,25).
Μετά τη δημιουργία του ανθρώπου, του δίδεται η εξουσία πάνω στα ζώα: «και άρχετε των ιχθύων της θαλάσσης και των πετεινών του ουρανού και πάντων και πάσης της γης και πάντων των ερπετών επί της γης» Γεν. 1,28. Η εξουσία αυτή των ζώων επιτείνεται με την επακόλουθη ονοματοθεσία, όταν ο Θεός φέρνει όλα τα ζώα μπροστά του για να τους δώσει το όνομά τους: «ιδείν τι καλέσει αυτά» Γεν. 2,19. Eτσι ο άνθρωπος εξουσιάζει τα ζώα, όπως και όλη την κτίση, ως δημιούργημα «κατ? εικόνα Θεού». Τα ζώα έβλεπαν τον άνθρωπο ως κορωνίδα όλης της δημιουργίας γι´ αυτό όχι μόνο υποτάσσονται σ´ αυτόν, αλλά ζούσαν και αρμονικά μεταξύ τους.
Η πτώση των πρωτοπλάστων δεν είχε μόνο μια ριζική αλλαγή στη σχέση ανθρώπου
– Θεού, αλλά και ανθρώπου και δημιουργίας. Eχοντας αμαυρώσει το κατ? εικόνα, και στερημένος τη θεία χάρη, ο άνθρωπος τώρα αντιμετωπίζεται εχθρικά από τα άλογα ζώα: «τα θηρία και πάντα τα ζώα της γης γυμνωθέντα τούτον της πρώτης θεασάμενα δόξης καταφρονήσαντα αυτού, ετραχύνθησαν άπαντα ευθύς κατ´ αυτού» (ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Λόγοι Ηθικοί, 1,2, Sources Chretienes 122, σελ. 190).
Αποτέλεσμα, άλλα να τα φοβάται και άλλα ζώα να τον φοβούνται.
Σε αρκετές περιπτώσεις της Π.Δ. βλέπουμε και πάλι την προπτωτική σχέση ανθρώπου
– ζώων, στον Προφήτη Ηλία δίνεται ρητά η υπόσχεση ότι θα του παρέχεται μέριμνα για την τροφή του, «εντελούμαι τοις κόραξιν τρέφειν σε εκεί» βασ. Γ´, 17, 4. Βλέπουμε τον κόρακα, ένα κατ? εξοχήν μισότεκνο πουλί
-που δεν μεριμνάει ούτε για τα ίδια του τα νεογνά- να μεταφέρει κρέας και ψωμί στον προφήτη.
Ο Ιωνάς παραμένει στην κοιλιά του κήτους επί τρεις ημέρες (σημείον Ιωνά) προτυπώνοντας την τριήμερον ταφή και ανάστασιν του Κυρίου. Αργότερα, στη Βαβυλώνεια αιχμαλωσία ο Δανιήλ μένει αβλαβής μέσα στο λάκκο των λεόντων: «οι δε ενέβαλον αυτόν εις τον λάκκον των λεόντων και ήν εκεί ημέρας έξ» Δανιήλ, 12, 31.
Στην Καινή Διαθήκη ο Κύριος μας ερχόμενος στον κόσμο δέχεται τη στοργή των αλόγων ζώων: «και εσπαργάνωσεν αυτόν, και ανέκλινεν αυτόν εν φάτνη» Λουκ. 2,7.
Αργότερα, όταν ο Χριστός ετοιμάζεται για να κηρύξει στον κόσμο με την επί σαράντα ημέρες νηστεία, βλέπουμε να ζει ανάμεσα στα θηρία της ερήμου: «και ήν εκεί εν τη ερήμω ημέρας τεσσαράκοντα… και ήν μετά των θηρίων, και οι άγγελοι διηκόνουν αυτόν» Μάρκ. 16, 18. Στο θαύμα της θεραπείας του δαιμονιζομένου ο Χριστός προστάζει τα δαιμόνια και πηγαίνουν στους χοίρους, που πέφτουν στη λίμνη, σε ζώα ακάθαρτα, Αυτό είναι μία ένδειξη ότι τα ζώα προσβάλλονται από τους δαίμονες.
Στους βίους των αγίων βλέπουμε ότι είναι άπειρες οι περιπτώσεις των μαρτύρων που ρίχνονται ως βορά των αγρίων θηρίων και όχι μόνο δεν βλάπτονται από αυτά, αλλά και με την στάση τους δείχνουν (σκύψιμο της κεφαλής, γλύψιμο πληγών) να υποτάσσονται στους μάρτυρες δείχνοντας μ? αυτό ότι ο Θεός «και θήρας αυτοίς υπείκειν παρασκευάζει, διατηρούσι το κατ? εικόνα και καθ? ομοίωσιν άσπιλον» Μηναίον Μαρτίου, εκδ. ?Φωτός´ 1982, σελ. 28β – 29α. Από τα θαύματα αυτά αξίζει να σταχυολογήσουμε μερικές ενδεικτικές περιπτώσεις από τα συναξάρια των αγίων.
Οι άγιοι Τρόφιμος και Δορυμέδων δίδονται ως τροφή σε άγρια αρκούδα και, επειδή μένουν αβλαβείς, σε λεοπάρδαλη και μετά σε λιοντάρι.
Επειδή και το λιοντάρι δεν τους πείραξε, παρακινημένο από τον θηριοδαμαστή να τους επιτεθεί, όρμησε κατ´ εκείνου και τον κατεσπάραξε ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ, Συναξαριστής, εκδ. Κυψέλη, 19 Σεπτ.
Ο άγιος Αλέξανδρος επίσκοπος Ιεροσολύμων καταδικάστηκε να σπαραχθεί από τα θηρία, μετά όμως από την προσευχή του άλλα τον προσκυνούσαν σκύβοντας την κεφαλή τους και άλλα του έγλυφαν τις πληγές.
Επίσης τα συναξάρια μας διηγούνται πολλές περιπτώσεις όπου τα ζώα υπηρετούν τους αγίους ποικιλοτρόπως.
Ο άγιος Κόπριος σαν νήπιο τρεφόταν από μια κατσίκα η οποία ?βόσκουσα με άλλες, όταν ερχόταν καιρός να βυζάνει το παιδίον κατέβαινεν από το βουνό και αφού εβύζαινεν το παιδίον εγύριζε εις την συνήθη βοσκήν´. Ο ίδιος άγιος ανεβαίνοντας στο βουνό με όνο φορτωμένο που τον επλήγωσε μία αρκούδα «έπιασεν την άρκτον και της εφόρτωσε τα ξύλα ειπών θα κάνεις την υπηρεσίαν του όνου όν επλήγωσες έως ου υγιαίνει εκείνος´…» Ό.π., 24 Σεπτ..
Στην περίπτωση του Αγίου Μακαρίου του Ρωμαίου τα λιοντάρια έγιναν αιτία να συναισθανθή την αμαρτωλότητά του: έρχονταν καθημερινά στο κελί του δύο λιοντάρια και τον κρατούσαν συντροφιά. Μια βραδιά πειράχθηκε από σαρκικό λογισμό και το θεώρησε μεγάλη αμαρτία, γιατί τα λιοντάρια δεν έρχονταν κοντά του για δέκα μέρες Ό.π., 23 Σεπτ..
Πολύ γνωστή μας είναι η περίπτωση του Αγίου Γερασίμου του Ιορδανίτου, όπου ένα λιοντάρι τον υπηρετούσε και όταν πληροφορήθηκε από τον υπηρετούντα μοναχό την τελευτή του Αγίου και όταν το οδήγησαν εκεί «μεγάλα βρυχήσας εξέπνευσε».
Ενα άλλο λιοντάρι βοήθησε τον γέροντα Ζωσιμά να θάψει το λείψανο της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας: «Ευθύς δε άμα τω ρήματι τοις προσθίοις ποσίν όρυγμα ο λέων, όσον ήρκει, εποίησε το σώμα θαπτόμενον».
Επειδή οι βίοι των παλαιών αγίων φαίνονται κάπως απομακρυσμένοι από το σύγχρονο κόσμο θα ήταν, ίσως, παράλειψη να μην αναφέρουμε πιο κοντινούς μας αγίους και Γέροντες των ημερών μας.
α. Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ: στο βίο του αγίου αναφέρεται ότι τον υπηρετούσε μία αρκούδα η οποία είχε ως «διακόνημα» να «σερβίρει» τους επισκέπτες του Αγίου: καμιά φορά έστελνε την αρκούδα για «θέλημα».
«Αντί να φοβίζεις τους ανθρώπους, Μίσα, πήγαινε καλλίτερα και να μου φέρεις τίποτε καλό… Η αρκούδα γύριζε πίσω κρατώντας στα μπροστινά της πόδια μια κηρήθρα μέλι» Ε. ΓΚΟΡΑΪΝΩΦ, Αγ. Σεραφείμ του Σάρωφ, εκδ. Τήνος, σελ.66..
β. Ο άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης ποτέ δεν ανέβηκε στα ζώα γιατί δεν ήθελε να τα κουράζει.
γ. Στο βίο του γέροντος Παϊσίου βλέπουμε ότι τον πλησίαζαν και έπαιρναν τροφή τα άγρια πουλιά. Οταν κάποιος διανοούμενος του δήλωσε ότι πιστεύει σε μια δύναμη, αλλά όχι στο Χριστό, η απάντηση ήταν: «Εσύ είσαι πιο κουτός και από τη σαύρα». Για μεγάλη έκπληξη του ερωτήσαντος, ο γέροντας ρώτησε μια σαύρα αν υπάρχει ο Χριστός και η σαύρα κούνησε καταφατικά το κεφάλι της.
Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση με το γέροντα Παΐσιο, που μας θυμίζει τον Προφήτη Ηλία, είναι η εξής: «Την Κυριακή του τυφλού ήταν άρρωστος, εξαντλημένος και νηστικός, βγαίνει στην αυλή λίγο στενοχωρημένος γιατί δεν είχε τι να φάει. Κοιτάζει προς τη θάλασσα και είδε να υψώνεται στον ουρανό ένα μεγάλο πουλί, σα γεράκι η αετός, που κρατούσε στα νύχια του ένα μεγάλο ψάρι. Καθώς έφτασε πάνω στο κελί, άφησε το ψάρι κι εκείνο έπεσε μπροστά στα πόδια του, ο γέροντας προσευχήθηκε, το μαγείρεψε και το έφαγε.» ΜΟΝΑΧΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Ο Γέρων Παΐσιος, σελ. 275.
Οπως φαίνεται βλέπουμε ότι γίνεται μία διάκριση ανάμεσα στα άγρια ζώα: οι άγιοι, ενώ αγαπούν τα ζώα γενικά, με την προσευχή τους διώχνουν ή θανατώνουν τα επιζήμια, (πουλιά, φίδια, ακρίδες), όταν αυτά γίνονται αιτία να δεινοπαθεί και να υποφέρει ο άνθρωπος.
Το κέντρο της αγάπης είναι πρώτα ο Θεός, έπειτα ο άνθρωπος και μετά τα ζώα σε σχέση, όμως, με το αν ωφελούν ή βλάπτουν τον άνθρωπο, που ωφελούμενος δοξάζει γι? αυτό τον Θεό.
*Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος
Ι. Μ. Κυδωνίας και Αποκορώνου
